بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای پر رقابت کنونی، بهره وری به عنوان یک فلسفه و دیدگاه مبتنی بر استراتژی بهبود،مهمترین هدف هر سازمانی را تشکیل می دهد و می تواند همچون زنجیره ای فعالیت های کلیه
بخش های جامعه را در برگیرد. افزایش بهره وری از ترکیب و تلفیق منابع مختلف، سازمان دهی و برنامه ریزی صحیح و جامع و اجرا و کنترلی دقیق تحقق پذیر است. نیروی انسانی به عنوان مهمترین عامل بهره وری در عصر حاضر شناخته شده است. با استفاده از نیروی انسانی بهره ور می توان به بهره وری سازمانی نیز دست یافت. تحقق این امر در گرو شناخت عواملی است که مانع از استفاده مطلوب و بهینه از منابع انسانی می شوند. در صورتی که نیروی انسانی در سازمان از بهره وری لازم برخوردار نباشد مشکلاتی همچون عدم دستیابی به موفقیت، عدم پاسخگویی، عقب ماندن از رقبا، شکت و... را در پی خواهد داشت. مدیریت و هدف اصلی مدیران هر سازمان استفاده موثر و بهینه از منابع و امکانات گوناگون چون نیروی کار، سرمایه، مواد، انرژی و اطلاعات می باشد. لذا با توجه به اهمیت این عنصر در بهره وری سازمانی، در این مقاله سعی شده است تا به شناسایی و معرفی عوامل بازدارنده بهره وری نیروی انسانی پرداخته شود.
واژگان کلیدی: بهره وری، بهره وری نیروی انسانی، سازمان
مقدمه
سرعت رشد صنایع و توسعه آن در دهه های اخیر حاکی از آن است که کشورمان درحال گذر از یک اقتصاد نیمه صنعتی به صنعتی است. توجه به تولید و بهره ور بودن آن می تواند ضمن سرعت بخشیدن به رشد و توسعه صنعتی آن را در مسیری صحیح و اصولی هدایت کند. از این رو به آشنایی سازمان ها با مفاهیم بهره وری و راه کار های افزایش آن تاکید می شود. بنابراین، می توان گفت درجه توسعه یافتگی صنایع به میزان قابل توجهی به بهره گیری مطلوب و بهینه از منابع وامکانات تولید بستگی دارد. از این رو بهره وری و افزایش مستمر آن در سازمان ها از جایگاه ویژه ای برخوردار است.به این ترتیب مشخص می شود که برای رشد و توسعه صنایع می بایست به بهره وری و افزایش مستمر آن در سازمان ها توجه و اهمیت بیشتری داده شود.
بررسی ها نشان می دهد که توجه به بهره وری در سازمان های مختلف به شکل های متفاوتی صورت گرفته و می گیرد. البته با توجه به شرایط سازمان ها و سیاست های مدیریتی طبیعی است که به راه های مختلف و متناسب با وضعیت موجود می بایست اقدام کرد. توجه به بهره وری بدون درنظر گرفتن فرهنگ ملی کاری بیهوده است چرا که مفهوم بهره وری در ذات خود ریشه در فرهنگ و شخصیت افراد دارد - کارگر، فرج پور، . - 1388سازمان در تعریف، سیستمی است که در آن گروهی از افراد برای رسیدن به اهدافی مشترک و از پیش تعیین شده، آگاهانه وبه طور منظم با یکدیگر مشارکت می کنند .
هر سازمانی ساختار ویژه خود را دارد که شامل همه ویژگی ها و مشخصه های آشکاری است که رفتار اعضای آن سازمان را تشکیل می دهد، چنانچه قرار بر این باشد سازمان در محیطی پویا و متحول به فعالیت خود ادامه دهد، باید منابع انسانی آن در شرایط پایدار رشد و توسعه قرار گیرند، لذا اگر به انسان بیش از دیگر عوامل توجه شود دستیابی به ارتقای بهره وری نیز بیشتر خواهد بود، چرا که تنها انسان است که با افزایش انگیزه ها می تواند کمیّت و کیفیت کار خود را ارتقاء دهد. هر فرد، دارای ویژگی های خاصی است به عبارت دیگر تفاوت های وی در قالب نیازها، علایق، انگیزه ها، نگرش ها، شخصیت ها و آموزش های فردی قابل بررسی است.
این تفاوت های فردی ارتباط تنگاتنگی با اداره بسیاری از فعالیت های پرسنلی، انتخاب کارکنان دارای مهارت های مورد نیاز، پرداخت اضافه حقوق به کارکنان دارای عملکرد بالاتر، ارتقای کارکنان با استعدادتر و تنظیم برنامه های آموزشی دارد. تفاوت های فردی تعیین کننده این امر است که چه افرادی برای نقش های متفاوت سازمانی مناسب هستند. چه حقوقی باید به آن ها پرداخت شود و چه فعالیت های آموزشی لازم است؛ بنابراین کلیه فعالیت های منابع انسانی در بر گیرنده تفاوت های فردی، تعیین هدف ها و ارزشیابی نتایج است و می تواند فرصت های عالی جهت بهبود بهره وری نیروی انسانی و سازمانی ایجاد کند.
بنابراین وظیفه مدیران و به ویژه مدیران منابع انسانی است که با شناسایی، تربیت و پرورش نیروی انسانی برای رسیدن به اهداف سازمانی گام بردارند. مدیریت منابع انسانی به لحاظ وجود لایه های مختلف در آن، بسیار پیچیده تر از مدیریت مواد خام یا مدیریت مالی است. مدیران باید تصمیم بگیرند که کدام یک از ویژگی ها و تفاوت های فردی بر آینده فرد تاثیر می گذارد - عربی، . - 1385بهره وری عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی و تمهیدات به طریق علمی به منظور کاهش هزینه ها و رضایت کارکنان، مدیران و مشتریان. تعاریف دیگر بهره وری را، حداکثر استفاده مناسب از نیروی انسانی به منظور حرکت در جهت اهداف سازمان با کمترین زمان و حداقل هزینه دانسته اند.
امروزه، نقش و اهمیت نیروی انسانی در فرآیند تولید و ارائه خدمات در جوامع بشری به عنوان مهم ترین عامل مشخص شده است. با نگاهی به مراحل تمدن بشری مشخص می شود که نقش نیروی انسانی از نیروی کار ساده به سرمایه انسانی تکامل یافته است، چرا که پیشرفت تکنولوژی بدون تحولات نیروی انسانی فاقد کارایی است. در عصر حاضر دیگر تزریق منابع مالی به عنوان فاکتور اصلی توسعه به شمار نمی آید بلکه تحولات و بهره وری نیروی انسانی با رشد خود سبب ارتقای سازما ن ها و به تبع آن توسعه نظام های اقتصادی در جهان می شوند، به نحوی که سرمایه های انسانی میزان سرمایه های مادی را تعیین می کنند. بنابراین رشد بالای بهره وریخصوصاً بهره وری نیروی انسانی همه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد.
استفاده صحیح از نیروی انسانی به مثابه ارزشمندترین و بزرگترین ثروت هر جامعه به صورت مسائل های حائز اهمیت مورد توجه دولت ها بوده است. به عبارت دیگر می توان گفت که انسان هم هدف توسعه و هم عامل آن محسوب می شود و تحقق اهداف توسعه تا حد قابل توجهی به نحوه اداره و مدیریت این ثروت و منبع حیاتی بستگی یافته است.بنابراین بهره وری منابع انسانی یکی از رکن های مهم هر موسسه یا سازمان می باشد - پدرام، . - 1390 بهره وری نیروی انسانی یکی ازعوامل اساسی دستیابی کشورها به پیشرفت های علمی و صنعتی ودرنهایت توسعه اقتصادی است.از آنجا که پایه اصلی، توسعه انسان است،بهبودکیفیت منابع انسانی درامر توسعه بسیارضروری بوده و هرگونه برنامه ریزی به منظور توسعه منابع انسانی، نقش اساسی وتعیین کننده ای دارد.
بنابراینبدون اولویت دادن به توسعه منابع انسانی که جز در فرآیند برنامه ریزی علمی بلند مدت و جامع بر پایه اطلاعات دقیق از گذشته، حال و مسیر روشن آینده تحقق نخواهد یافت، توسعه اقتصادی بدست نخواهد آمد. در چند دهه گذشته توسعه سریع اقتصادی و اجتماعی دربسیاریازکشورها رخ داده است، کشورهایی دارای منابع مادی و طبیعی چندانی نبوده اند، اما امروزه
در ردیف کشورهای توسعه یافته قرار دارند،درحالی که کشورهایی با منابع بسیار غنی، همچنان درحال توسعه می باشند. کاملا روشن است که عامل اصلی این توسعه بهره وری نیروی انسانی می باشد.کشورهای پیشرفته ، نیروی انسانی و توسعه آن رادر کانون هدف های اصلی خود قرار داده اند. - Smith, 2008 -
مفاهیم مربوط به بهره وری سازمانی افزایش بهره وری از ترکیب و تلفیق منابع مختلف، سازمان دهی و برنامه ریزی صحیح و جامع و اجرا و کنترلی دقیق تحقق پذیر است. که بر سه عنصر آگاهی، انگیزه و مدیریت نیز مبتنی خواهد بود. به یک تعبیر می توان بهره وری را استفاده مطلوب، موثر و بهینه از مجموعه امکانات، ظرفیت ها، پتانسیل ها، نیروها، منابع و فرصت ها تعریف کرد. در این صورت انتخاب مناسب افراد، تقسیم کار، ارزیابی، پرداخت حقوق و دستمزد متناسب با کار انجام شده، پشتوانه و ارکان بهره وری محسوب میشوند. فلسفه مدیریت بهره ور، نه تنها اصول مدیریت بر مبنای هدف، مدیریت کیفیت جامع و مهندسی مجدد و مفاهیم نظایر آن را در بر دارد، بلکه به مهمترین و بنیادی ترین هدف اصلی جوامع یعنی بهبود سطح رفاه انسان ها از نظر مادی و معنوی به شکلی مداوم تکیه دارد.
به عبارتی مدیریت بهره ور، سازمان ها را از نادیده انگاشتن سیستم های انسانی در کنار سایر سیستم ها باز می دارد؛ و بر این نکته تمرکز دارد که همواره باید به انجام امور از طریق شیوه های موجود شک نمود و در پی یافتن شیوه های جدید برای انجام امور بود. امروزه ثابت شده است که توفیق جوامع در زمینه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی واقتصادی در گرو برخورداری از یک نظام آموزشی منسجم و پویا است؛ و جامعه تنها با داشتن چنین نظامی می تواند همگام با روند توسعه و تحولات جهانی پیشرفت داشته باشد و در میان کشورهای موفق جهان از جایگاه شایسته ای برخوردار شود.
برای برنامه ریزی در زمینه ارتقای بهره وری، مدیران باید بدانند که از نظر جایگاه و سطح بهره وری، سازمان درکجا قرار گرفته و به کدام مقصد در حال حرکت است و برای رسیدن به مقصد چه راهکارهایی مناسبتر است که انجام شود. در اینصورت راه اندازی"چرخه بهره وری" شامل مجموعه فعالیت هایی که برای افزایش بهره وری پیش بینی می گردد، و همچنین فعال سازی کمیته های کیفیت و بهره وری از جمله فنونی هستند که برای ایجاد بهره وری در سازمان ها توصیه می شوند - طاهری، . - 1387
