بخشی از مقاله
چکیده
فقر واقعیتی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی سیاسی است که از دیر باز یکی از بزرگترین مشکلات انسان بوده است و در حال حاضرنیز جامعه بشری، علی رغم تحولات بسیار عظیمی که در زمینههای مختلف علوم روی داده است، با این پدیده شوم دست و پنجه نرم میکند. در این مطالعه سعی شده است که با استفاده از دادههای هزینه درآمد خانوارهای شهری و روستایی در سال1391، تأثیر عوامل مؤثر بر کاهش فقر مورد ارزیابی قرار گیرد. در این راستا در مقاله حاضر، ابتدا خط فقر خانوارهای شهری و روستایی بر اساس خط فقر نسبی برآورد شده و در ادامه برای تجزیه تحلیل داده ها و ارائه نتایج از نرمافزار Stata و مدل پروبیت استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان میدهد سن سرپرست خانوار، همسردار بودن سرپرست خانوار و میزان تحصیلات سرپرست خانوار تأثیر مثبت و معنیداری بر کاهش احتمال فقر خانوارهای شهری و روستایی دارد. همچنین نسبت افراد دارای درآمد در خانوار، باسواد بودن سرپرست خانوار، بعد خانوار و شاغل بودن سرپرست خانوار در کاهش احتمال فقر خانوارها مؤثر میباشند.
واژگان کلیدی: خط فقر نسبی، عوامل مؤثر بر فقر، پروبیت، فقر
-1 مقدمه
پدیده فقر معضلی است که جوامع بشری در تمامی دورانها به نوعی با آن روبرو بوده و هستند. این پدیده نمودی از توسعه نیافتگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است ثبات سیاسی، همبستگی اجتماعی و همچنین سلامت جسمی و روحی ملتها را تهدید میکند، و موجب افزایش مرگ و میر،کاهش متوسط طول عمر و بهرهوری اقتصادی میگردد. از سوی دیگر، فقر موجب پیدایش بیماریهای اجتماعی و فساد در جامعه میشود - حسن زاده، . - 1379فرهنگ فقر نه تنها یک وسیله سازگاری است بلکه واکنشی است که انسان فقیر در برابر بی ارزشی خود در جوامعی که بر اساس نظام طبقاتی، فرد گرایی و اقتصاد مبتنی سرمایه برقرار شدهاند نشان میدهد.
همچنین فرهنگ فقر، تنها یک روش سازگاری عینی در جامعه بزرگتر نیست؛ بلکه وقتی پدید آید پر و بال می گیرد و با تأثیری که بر کودکان می گذارد، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود - خالدی و کوهسار، . - 1381اطلاع از گستردگی فقر حاکم بر جامعه و عوامل مؤثر بر آن از مسائل مهم در تدوین برنامه های کاهش فقر به شمار میرود. عدم شناخت صحیح فقر و ابعاد آن و کم توجهی به عوامل تأثیر گذار آن در برنامههای مختلف به سیاستگذاری مالی نامناسب، اتلاف منابع کمیاب اقتصادی، عقیم ماندن تلاشها و برنامهها و تداوم فقر و نیز به ممانعت از دستیابی به توسعه پایدار میانجامد - محمد زاده و همکاران، . - 1389
سرمایه انسانی خانوارها، سن سرپرست خانوار، همسردار بودن سرپرست خانوار، بعد خانوار از جمله عوامل مؤثر بر فقر خانوارها میباشند. سرمایه انسانی انبارهای از دانش است که به صورت غیر فیزیکی در نیروی کار نهفته شده است. این سرمایه، مجموعهای از مهارتها و تواناییهای فردی را شامل میشود که فرد در بازار کار آنها را به همراه دارد و از طریق کارایی و بهرهوری به ظرفیت بالقوه درآمدزایی خانوار میافزاید - محمدزاده و همکاران، - .همسردار بودن سرپرست خانوار نیز از نظر مهیا نمودن محیطی آرام بخش برای زندگی و افزایش بهرهوری از طریق افزایش تمرکز بر مسائل شغلی میتواند بر افزایش درآمد و کاهش فقر مؤثر باشد.
همچنین سن سرپرست خانوار از دو طریق میتواند بر سطح زندگی خانوار تأثیرگذار باشد. نخست آنکه برطبق فرضیه دوران زندگی مودیگلیانی افراد در سنین جوانی و میانسالی از بازدهی و کارایی بالاتری برخوردارند و دوم آنکه در سنین میانسالی، افراد با افزایش مهارت و تخصص، میتوانند به مشاغل و پستهای بالاتری دسترسی پیدا کنند - محمدزاده و همکاران، . - 1389در خصوص بعد خانوار، بکرٌ نشان داده است که هزینه نگهداری فرزندان در کشورهای درحال توسعه به واسطه وجود عواملی چون درآمد انتظاری حاصل از مشارکت فرزندان در کسب درآمد خانوار و انتظار حمایت فرزندان از والدین در دوران کهولت و کسالت، بطور قابل توجهی نسبت به کشورهای توسعه یافته پائین تر است به این ترتیب می توان انتظار داشت که بعد خانوارها در این کشورها افزایش یابد - محمدزاده و همکاران، . - 1391
در این خصوص مطالعات متعددی صورت گرفته است. - Okurut et al, 2002 - با استفاده از اطلاعات خانوارها به برآورد خط فقر غذایی منطقهای و ملی در اوگاندا پرداختهاند و عوامل مؤثر بر آن را با استفاده از مدل لاجستیک مورد بررسی قرار دادهاند. نتایج بررسی آنها نشان میدهد که سطح تحصیلات، اندازه خانوار و وضعیت مهاجرت از عوامل معنیدار مؤثر بر فقر خانوارها میباشند. - Adewumi et al, 2007 - هم در مطالعهای به بررسی عوامل مؤثر بر فقر در بین خانوارهای کشاورز نیجریه پرداختهاند. در این مطالعه از روش توبیت برای تحلیل عوامل مؤثر بر فقر استفاده شده است.
نتایج مطالعه نشان میدهد که با افزایش متوسط بعد خانوار و نرخ وابستگی سطح فقر خانوارها افزایش مییابد در حالیکه افزایش تعداد سالهای تحصیل، وضعیت تأهل سرپرستان خانوارها سطح فقر را در بین خانوارهای کشاورز کاهش داده است. - Etim & Patrick, 2010 - در مطالعهای به بررسی عوامل تعیینکننده فقر در بین خانوارهای ماهیگیر ایالت آکوا ایبومٌ نیجریه پرداختهاند. دادههای این مطالعه از طریق پرسشنامه از ماهیگیران منطقه جمعآوری شده است و از مدل رگرسیون توبیتٍ برای برآورد عوامل تعیینکننده استفاده شده است. در این مدل متغیر وابسته، شدت فقر در نظر گرفته شده است و تأثیر متغیرهای جنسیت، سن، وضعیت زناشویی، تعداد سالهای تحصیل سرپرست خانوار، بارتکفل، مقدار سرمایهگذاری در تجهیزات ماهیگیری، درآمد ماهیگیری، تعداد روزهای اشتغال ماهیگیر، وضعیت مسکن و تعداد سالهای تجربه ماهیگیری بر روی متغیر وابسته سنجیده شده است.
در مطالعهای دیگر - Merz and Rathjen, 2011 - با استفاده از دادههای کشور آلمان به بررسی عوامل تعیینکننده شدت فقر پرداخته است. در این مطالعه پس از برآورد خط فقر درآمدی و زمانیَ نسبت به محاسبه شدت فقر اقدام شده و در ادامه با استفاده از الگوی هکمن دو مرحلهای به بررسی عوامل تعیینکننده شدت فقر پرداخته شده و تأثیر جنسیت، سن، تأهل، سرمایه انسانی، تحصیلات، شغل و نوع فعالیت سرپرست خانوار بر احتمال وقوع فقر و شدت فقر مورد بررسی قرار گرفته است. - Singh et al , 2013 - نیز در مطالعهای به بررسی عوامل مؤثر بر فقر روستایی پرداختهاند. در این مطالعه از شاخصهای اقتصادی و اجتماعی برای بررسی عوامل تعیینکنندهی فقر استفاده شده است.
برای استخراج خط فقر در این مطالعه از روش دو دلار برای هر روز استفاده شده است. همچنین، برای شناسایی عوامل مؤثر بر فقر از روش پروبیت استفاده شده است. نتایج نشان میدهد که طول سالهای تحصیل سرپرست خانوار اثر مثبت و معنیداری در کاهش فقر دارد. علاوه براین، بعد خانوار و بار تکفل و اشتغال در بخش کشاورزی هم بر روی فقر تأثیرگذار میباشد.در ایران هم محققان زیادی به برآورد فقر پرداختهاند. - پور طاهری و همکاران، - 1388 در پژوهشی با عنوان تحلیل عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر فقر روستایی با تأکید بر فقر غذایی بخش خلجستان استان قم پرداخته اند.به این منظور فقر خانوارهای نمونه به وسیله شاخص مصرف کالری در نزد 265 خانوار از 17 روستا از طریق پرسشنامه ارزیابی و سنجش شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد عوامل اقتصادی در مقایسه با عوامل اجتماعی نقش بیشتری در شکل گیری فقر منطقه مورد مطالعه دارند. - عمرانی و
