بخشی از مقاله
چکیده
بافت کالبدی موجود شهر ندوشن شامل سه نوع بافت متفاوت قدیم، بافت فرسوده و بافت جدید می-باشد. مسکن به عنوان عنصر اصلی تشکیل دهنده این سه بافت، در طی زمان دچار تغییرات زیادی شده است و بافت مسکونی متفاوتی در هر دوره شکل گرفته است.
بدین منظور در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی ویژگی های مسکن در سه بافت مذکور و همچنین طرح های هادی و جامع تفصیلی مورد بررسی قرار گرفته است تا عوامل موءثر بر تغییرات بافت مسکونی این شهر مشخص شود و با مشخص شدن ویژگی های بافت مسکونی ندوشن در طی هر دوره، برنامه ریزی مسکن آینده این شهر به سمت و سویی باشد که هم از تکرار اشتباهات گذشته پرهیز شود و هم الگوی مسکن مناسب این شهر مشخص و مورد استفاده قرار گیرد.
بررسی بافت مسکونی شهر ندوشن نشان می دهد که تغییر ساختار اقتصادی شهر، سیاست های دولت و عملکرد سازمان های محلی، پیشرفت های تکنولوژی و تغییر مصالح مورد استفاده در خانه سازی و گسترش خانه های دوم مهم ترین عوامل موءثر در تغییر بافت مسکونی شهر ندوشن در طی زمان بوده است. به طورکلی می توان گفت با اینکه در طی زمان مسکن در شهر ندوشن به سمت مسکن مقاوم و رعایت استاندارد ها پیش می رود اما از الگوی مسکن بومی و متناسب با محیط و متناسب با ویژگی های اجتماعی فرهنگی ساکنان، فاصله می گیرد که انتظار می رود در برنامه ریزی مسکن آینده شهر ندوشن این مهم نیز در نظر گرفته شود.
مقدمه
بافت مسکونی، محدوده ای با کاربری غالب مسکونی است که از خدمات مورد نیاز ساکنان برخوردار می باشد. این بافت ها در اکثر موارد در سلسله مراتب نظام شهری در سطح محله و یا زیرمحله جای می گیرد. ارتقاء ارزش های سکونتی در این محلات مستلزم خدمات رسانی مناسب به ساکنین هم راستا با تأمین مسکن مطلوب است؛ چرا که تأمین خدمات و نیازهای مادی و معنوی ساکنین امری ضروری در جهت تأمین مسکن مناسب است؛ توجه به این نکته ضروری است که مسکن از ریشه سکونت به معنای اقامت و آرامش می باشد و چنانکه »ماتین هایدگر« در نوشته مشهور خود، "ساختن، سکونت، تفکر" بیان داشته »واژه بسیار کهن آلمانی برای ساختن، پروراندن - Buan - ، به معنای سکونت است. ما معنای دقیق فعل پروراندن - ساختن - یعنی "سکونت گرفتن" را از دست داده ایم«
بخش عمده سطح هر شهر، از کاربری مسکونی تشکیل می شود. شهرها در واقع سکونت گاه های بزرگی هستند که از ترکیب متراکم واحدها و نواحی مسکونی پدید می آیند. هر محله یا ناحیه مسکونی بنا بر ویژگی خود از دیگری باز شناخته می شود. ویژگی های تاریخی و بافت کالبدی و اجتماعی، محلات مسکونی شهر را از همدیگر متمایز می کنند
بافت مسکونی شهر ندوشن در طول زمان تغییرات بسیاری را پذیرفته است و آنچه از مسکن به عنوان محیطی برای زندگی خانواده در قدیم تصور می شد تا مساکنی که امروزه در کنارهم ساخته می شود بسیار متفاوت است. شناسایی عواملی که در تغییر مسکن و به طور کلی شکل گیری و تغییر بافت مسکونی این شهر موءثر بوده است نه تنها روند برنامه-ریزی مسکن را در این شهر نشان می دهد بلکه عملکرد گذشته و اشتباهات و موفقیت های صورت گرفته را به صورت واضح در اختیار ما قرار می دهد که این تجارب می تواند در برنامه ریزی مسکن آینده شهر ندوشن مورد استفاده قرار گیرد و از بروز دوباره اشتباهات در این بخش جلوگیری شود.
بیان مسئله
در اغلب شهرهای دنیا، اراضی مسکونی، بخش اعظم ساخت و ساز شهر را تشکیل می دهند - حمیدی، - 349 :1374، این بخش معمولا بیشترین مقدار زمین را در شهر به خود اختصاص داده و جمعیت شهری را در خود جای می دهند
برنامه ریزی مسکن جزئی از نظام برنامه ریزی شهری محسوب می شود که از فواید آن می توان به ارضای احتیاجات انسان، مسأله برابری های انسانی، تأثیر بر کاربری های آموزشی و تجاری و تأثیر بر برنامه های اشتغال اشاره نمود
گذار از وضعیت خود به خودی در تأمین مسکن که مشخصه جوامع قبل از مدرن است به ضرورت برنامه ریزی جهت فراهم آوردن مسکن مناسب در شرایط توسعه شتابان که ویژگی دوران مدرن است، از دهه 1340 به بعد، خصوصیات مسکن را در کشور ما معین و مشخص می کند
مسکن در شهر ندوشن، مهم ترین کاربری و گسترده ترین کاربری است که بافت کالبدی این شهر را شکل می دهد؛ این مهم در طول زمان تغییرات زیادی را به خود دیده است و بافت مسکونی در هر دوره، متفاوت است به طوریکه نوعی تحول در ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل حس و تغییر در نوع نگاه به مسکن به عنوان مأوای خانواده به چشم می خورد. تغییرات مسکن شهر ندوشن از جنبه های مختلفی می تواند مورد بررسی قرار گیرد اما مهم آن است که آیا این تغییرات با سایر ساختارهای این شهر همسو و متناسب بوده است یا خیر؟
مسکن فعلی شهر ندوشن با آنچه به عنوان مسکن بومی و مطلوب این شهر شناخته می شود همخوانی دارد؟ بنابراین این پژوهش با مطالعه و بررسی بافت مسکونی شهر ندوشن سعی دارد تا 1 مهم ترین عوامل موءثر بر تغییرات بافت مسکونی شهر ندوشن را مشخص کند 2 معلوم شود تا چه اندازه این تغییرات با شکل گیری مسکن بومی شهر ندوشن هم سو بوده است.
مبانی نظری
مفهوم مسکن فراتر از خانه است و شامل مجموعه ای از خانه ها، مراکز آموزشی، مغازه های اولیه و تأسیسات وابسته و مورد نیاز خانه هاست. بنابراین مسکن مجموعه ای از خانه ها، خیابان ها و سرویس های وابسته است - شیعه، . - 207 :1375 محل زندگی، مهمترین بخش هر شهر است و بخش عمده ای از سطح شهرها به کاربری مسکونی اختصاص یافته است. در شهرهای کوچک بیش از 60 درصد سطح شهر و در شهرهای بزرگ حدود 40 درصد از شهر زیر پوشش کاربری مسکونی است.
خانه محلی است که بیشتر وقت انسان در آنجا سپری می شود و محل زندگی و آسایش خانواده است. خانه دارای کارکردهای گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و کیفیت و کمیت فضایی آن نقش مهمی در رضایت افراد جامعه دارد. الگوی خانه نه تنها در یک کشور، بلکه در یک شهر نیز از نظر فیزیکی اشکال گوناگونی دارد. مهمترین تصمیم در تعیین استانداردهای فضایی یک شهر، تعیین میزان متوسط زمین مورد نیاز برای هر خانه یا به بیانی دقیق تر، میزان متوسط زمین مورد نیاز برای هر نوع مسکن است
بررسی و شناخت جایگاه مسکن در برنامه های شهری و ایجاد ارتباط و هم پیوندی بین سیاست گذاری مسکن و برنامه های شهری، مهم ترین ابزار دستیابی به اهداف مربوط به مسکن به عنوان مؤثرترین عنصر کالبدی شکل دهنده به فضای شهری می باشد. درحقیقت، کشورهایی که متوجه این امر شده اند، در برنامه های توسعه خود برای مسکن به مثابه وسیله ای برای دستیابی به دیگر هدف های اجتماعی و اقتصادی توسعه نقش ویژه ای قائل شده اند
بافت کالبدی موجود شهر ندوشن شامل سه نوع بافت متفاوت است که عبارتند از: بافت قدیم یا تاریخی، بافت فرسوده و بافت جدید. شناسایی عوامل، ایدئولوژی و تفکرات موثر در شکل گیری این سه بافت و اجزاء و عناصر این بافت ها، رهیافت مفیدی در جهت شناسایی برنامه ریزی شهری در شهر ندوشن در دوره های مختلف، موفقیت یا عدم موفقیت برنامه ریزی ها و عوامل موثر در شکل گیری این سه بافت می باشد.
قسمت اعظم این سه بافت را کاربری های مسکونی به خود اختصاص داده اند در واقع گسترش همین کاربری مسکونی در دوره های مختلف باعث شکل گیری این سه بافت متفاوت شده است. بدین ترتیب با بررسی ویژگی های مسکن در این سه بافت متفاوت و همچنین جایگاه و وضعیت مسکن در طرح هادی و جامع تفصیلی شهر ندوشن، سعی بر آن است تا هم خصوصیات مسکن این شهر در طول دوره های مختلف بیان شود و هم مهم ترین عوامل موءثر بر تغییرات بافت مسکونی این شهر مشخص شود.
منطقه مورد مطالعه
شهر ندوشن مرکز بخش ندوشن، یکی از بخش های شهرستان میبد در استان یزد می باشد. این شهر با مختصات 32 درجه و 3 دقیقه عرض شمالی و 53 درجه و 55 دقیقه طول شرقی، در فاصله 90 کیلومتری شهر یزد قرار دارد. طبق آخرین سرشماری در سال 1390، جمعیت شهر ندوشن 2332 نفر می باشد که این شهر به علت مهاجرت های زیاد جمعیت به مرکز استان، روند جمعیتی مطلوبی را تجربه نکرده است.
بافت کالبدی موجود شهر ندوشن را می توان به سه بخش بافت قدیم - تاریخی - ، بافت فرسوده و بافت جدید تقسیم نمود. در این پژوهش سعی بر آن است تا با بررسی مسکن به عنوان عنصر اصلی تشکیل دهنده این سه بافت، عوامل موءثر بر تغییرات بافت مسکونی شهر ندوشن به عنوان عامل اصلی شکل گیری این سه نوع بافت متفاوت مشخص شود.
