بخشی از مقاله
چکیده
پرسش اصلی این پژوهش آن است که معماری بومی در ایران در قالب کدام گونه ها، تجلی می یابد و استان کرمانشاه با توجه به تنوع آب و هوایی وسیع، چه گونه هایی از معماری بومی را عرضه می دارد؟
هدف اصلی در این پژوهش گونه شناسی بناهای باقی مانده از معماری بومی کرمانشاه است که در مناطق شهری با ظاهری درونگرا و در مناطق روستایی و نزدیک به کوه با چهره ای برون گرا تبلور می یابد. جنبش بوم گرایی پس از دوران مدرنیسم آغاز شده و ایرانیان سهم خود را در آن، با گونه شناسی معماری ایران ادا کردند.
از اقلیم های چهارگانه ی ایران، اقلیم سرد و کوهستانی کمتر مورد بررسی معماران علاقه مند قرار گرفته ودر این پژوهشِ کیفی علاوه بر استفاده از اسناد کتابخانه ای، مطالعات میدانی در رابطه با استان کرمانشاه صورت گرفته است. اطلاعات گردآوری شده برای اختصار در جداول نمایش داده شده اند.
نهایتا می توان گفت معماری بومی وابسته به خرد اقلیم ها بسیار انعطاف پذیر و قابل تطبیق با شرایط گوناگونِ احداث یک بنا عمل می کند. در استان کرمانشاه گونه های متفاوتی از جمله معماری درونگرا در شهر کرمانشاه، معماری پله ای در روستای شمشیر و معماری برونگرا در روستاهای اطراف کرمانشاه قابل مشاهده و بررسی هستند.
مقدمه
از دهه هفتاد میلادی و بعد از جنگ اعراب و اسرائیل در اکتبر 1973، معماری اقلیمی به تدریج در غرب مطرح شد. در این سال قیمت نفت خام از بشکهای حدود دو دلار به بشکهای دوازده دلار صعود کرد. کشورهای غربی به دنبال کاهش وابستگی به نفت و کاهش مصرف انرژی فسیلی و جایگزین کردن آن با انرژیهای دیگر بودند. اتفاق مهم دیگر در این دهه پیدایش گروههای سیاسی و غیرسیاسی سبز در غرب بود. لذا موضوع اقلیم و محیط زیست در حوزه های مختلف منجمله معماری از این دهه در کشورهای غربی مورد توجه قرار گرفت."اگر در معماری مدرن فرم تابع عملکرد است، در معماری اقلیمی فرم تابع اقلیم است."
از نظر ناهید صادق پی، استادیار دانشگاه شهید بهشتی، پس از سال 1960 سه گرایش کلی در معماری پدید آمد. گرایش اول به نوعی نیاز به کمال را انکار میکند و رد مینماید . بروتالیسم1 جنبش دوم به معماری انعطافپذیر2 و قابل تغییر روی نموده و به نوعی از انکار الگوهای زندگی در حال حاضر دست میزند.
طرفداران گروه سوم به معماری قابل بازیافت اعتقاد داشته و ضرورت بقا و ماندگاری ساختمان را به زیر سوال میبرد و در آن شک میورزد. این گروه اخیر معماران به هویت معماری کشورشان اهمیت داده و راهکارهای رفع مشکلات معماری زمان خود را از میراث های فرهنگی و معماری کشورشان الهام گرفتهاند. آنان به معماری بومی کشورشان روی کرده و ایدههایی مناسب و ارزشمند را اخذ کردهاند.
گرایش های جدید پدید آمده و در میان معماران علاقهمند به موضوع معماری بومی طیف گستردهای از زمینههای مختلف را در برمیگرفت. مسائلی نظیر ابعاد انسانی و نیازهای جامع مردم استفاده کننده، مواد و مصالح ساختمانی فناوری و نحوهی ساخت بناها، آب و هوا و کارایی انرژی، بستر و محیط زیست، و سرانجام طبیعت و حفظ آن
پاول یکی از کسانی است که تغییرات خانههای سنتی جنوب شرقی آسیا را پس از تحولات مدرنیته بررسی و مطالعه کرده است. کشورهای تایلند، مالزی، اندونزی، فیلیپین و سنگاپور در زمره مکانهایی است که او به بررسی و مطالعه آنها همت گماشته. در جنوب غربی آسیا نیز اشخاص نظیر هالت و سمیزی 3 در افغانستان، منظور4 از ایران، چدیرجی5 از عراق، دنل6 از ترکیه و بندیوپادهیای7 از عمان به مطالعه تغییرات بوجود آمده در معماری سننتی جوامع خود پرداختهاند
اصغر فتحی در تحقیقی که پیرامون یکی از ابعاد این تقابل فرهنگی انجام داده است به مساله زنان و خانواده در ایران پرداخته است. او در کتاب خود که در راستای همین موضوع به سال 1985 به چاپ رسیده است میگوید که بدون شک میباید که با مطالعه پیوندی و واقع گرایانه و رضایت بخش را در بین عناصر فرهنگ سنتی و بومی و اجزا فرهنگ غربی و مدرن در این جوامع برقرار نمود.
از دیگر مطالعات در این زمینه می توان به آثار بورکهارت8 و نصر9 در زمینه زبان و معنا و روح معماری اسلامی، مقالات چاپ شده در مجله اکیستیکس10 در مورد سکونتگاههای جوامع اسلامی، همایش بینالمللی سال 1980 در رابطه با موضوع مجتمعهای مسکونی و شهرهای اسلامی که در دانشگاه ملک فیصل عربستان سعودی بر پا گردید و کنفرانسها و سمینارها و برنامههای آقاخان اشاره کرد.
ایران همچون بسیاری دیگر از کشورهای اسلامی تغییرات عمیقی را از سیستم سنتی به سیستم معاصر یا همان سیستم مدرن وغربی شاهد بوده است . روند این تغییرات از ابتدای قرن بیستم آغاز و تا سال 1979 که انقلاب اسلامی ایران به وقوع پیوست ادامه داشت. پس از انقلاب اسلامی سال 1979 روند مدرنیزه شدن و غرب گرایی که در تمامی ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و غیره انجام شده بود، متوقف گردید و روندهای معکوس به ساختارهای ایرانی و اسلامی آغاز گردید این رویکرد در تمامی زمینههای جامعه و از آن جمله در قلمرو معماری نیز نمودی پیدا کرد
صانعی در مقاله خود با عنوان بر معماری سنتی ایران چه گذشت - صانعی، - 1369، تهرانی در گفتگوی کوتاه خود پیرامون معماری ایرانی - تهرانی، - 1368 و دیبا در بررسی معماری ایران در روند فرهنگ و تاریخ - دیبا، - 1371 از جمله کسانی هستند که به نفوذ معماری غرب در معماری ایرانی اشاره داشته و تغییر الگوهای سنتی و اصیل معماری ایرانی به معماری معاصر و مدرن را مورد بحث و مطالعه قرار دادهاند.
مطالعات بسیاری نیز به طور خاص به معماری بومی و خودی ایرانی پرداخته اند. پیرنیا - پیرنیا، - 1371 و کیانی از زمره کسانی هستند که در مورد معماری ایران در دوره اسلامی اطلاعات ارزشمندی را ارائه کردهاند قزلباش و ابوضیا - قزلباش، ابوضیا، - 1364 هم به الگوهای سنتی خانه، و سلطان زاده - سلطان زاده ، - 1371 نیز به برخی جزییات و عناصر معماری همچون ورودی و پنجرههای سنتی توجه نموده است
روش تحقیق
این پژوهش به روش کیفی انجام شده است. اطلاعات گردآوری شده در بخش معماری بومی و گونه شناسی معماری ایران و دیگر شهرهای سرد ایران، به طریق اسنادی تهیه شده اند و اطلاعات مربوط به استان کرمانشاه از طریق مشاهده و ثبت دستی توسط مولف در طول سالهای اقامت در این استان فراهم گردیده است. در ارائه ی اطلاعات به دست آمده نیز از جداول تهیه شده توسط مولف استفاده شده است تا مطالب در ایجاز کامل انتقال یابند.
معماری بومی
معنای لغوی
لغت - بومی - ورناکیولر - Vernacular - از ریشه لاتینی، ورناکولوس، گرفته شده است که به معنی بومی و محلی است. ورنا به معنای برده بومی یا برده متولد شده در همان محل میباشد. این واژه احتمالا اولین بار در سال 1893 در انگلستان استفاده شد که در سال 1950 میلادی کاربرد وسیعتری یافت.
بوم در فرهنگ دهخدا به معنی: .1 سرشت و طبیعت .2 سرزمین و ناحیه .3 شهر و بلاد .4 قلعه و حصار .5 جایی که کسی در آن زندگی میکند .6 جا و مقام و منزل و مأوا .7 زمینه آماده شده، ذکر شده است
تعریف معماری بومی
به عقیده آموس راپاپورت، ارائه ی تعریفی قابل قبول از واژه ی بومی بسیار دشوار بوده و قابل قبول ترین تعریف، تبیین روندی ست که بر اساس آن یک بنای بومی طراحی و یا ساخته شده است. هنگامی که اغلب خانه های مسکونی به وسیله ی کارگران متخصص ساختمانی ساخته می شود
