بخشی از مقاله
چکیده
بی تردیدمحیط پیرامون بر رفتار انسان تاثیر گذار است از یک سو محیط می تواند با ایجاد فرصت برای ارتکاب جرم مجرم را تشویق به ارتکاب جرم نموده و از طرف دیگر می تواند با کنترل عوامل موثر بر محیط، از وقوع جرم پیشگیری نماید .محیط اعم از محیط خانه ،مدرسه ،محل کار ، اجتماع و یا حتی محیط جغرافیایی را شامل می گردد که هر کدام در نوع خود یکسری وظایفی را بر عهده دارند که در صورت کوتاهی در انجام وظایف ،جرم به وقوع می پیوندداین نوشتار در پی بررسی عوامل موثر محیطی در پیشگیری از اعتیاداست.
اعتیاد پدیده ای است که از زمانهای دور در جوامع بشری وجود داشته است و در حال حاضر نیز با وجود پیشرفت های علمی و افزایش آگاهی مردم ،همچنان در حال گسترش بوده و هر ساله افراد زیادی را به کام خود می کشد . اعتیاد تنها جنبه فردی ندارد،بلکه یک آسیب اجتماعی محسوب می شود و علاوه بر تهدید سلامت جسم و روان افراد بر جنبه های اجتماعی و اقتصادی جامعه نیز اثرات زیان آورو غیر قابل جبرانی وارد می سازد . کمیسیون اجتماعی بهداشت جهانی سازمان ملل متحد در سال 1999 چهار مساله تهدید کننده جهان را چنین برشمرده است تولید: و انباشت سلاح های اتمی؛ آلودگی محیط زیستِ حاصل از رشد بی رویه جمعیت؛ فقر و شکاف طبقاتی در جامعه؛ و مواد مخدر.
مقدمه
بی تردید برای پیشگیری یا مبارزه با هر پدیدهای ابتدا باید خودپدیده و عوامل مربوط به آن را شناخت. پیشگیری نه در سالم سازی بلکه در سالم نگهداشتن فرد و اجتماع نقش سازنده ای را ایفا می کند.پیشگیری به مراتب آسانتر از درمان بوده و هزینه های آن به مراتب کمتر از هزینه های درمان است .ارتکاب هر جرم ،آثار و تبعات زیانباری را بر مجرم و جامعه در بر داشته و لطمات زیادی را بر شخص مجرم و هم بر اعضای جامعه وارد می کند .
مجازات هر چند که بر فرض بتواند مجرم را متنبه سازد و عبرت دیگران را در پی داشته باشد لکن به هیچ وجه نمی تواند آثار و تبعات آن را جبران کند و فرصت ها و حرمت ها ی از دست رفته را باز یابد و مجرم و جامعه را به جایگاه قبل از وقوع جرم باز گرداند.پس در پیشگیری مزایایی وجود دارد که در درمان وجود ندارد.پیشگیری از لحاظ لغوی به مفهوم جلوگیری ،مانع شدن ،جلو بستن و اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از اتفاقات بد و ناخواسته است - لغت نامه دهخدا - .
در جرم شناسی پیشگیرانه مقصود از پیشگیری از جرم کلیه اقدامات و تدابیری است که هدف آن کاهش فرصت ها و موقعیت های ارتکاب جرم یا به حداقل رسانیدن وسعت و شدت ارتکاب جرم است.اعتیاد یکی از مهم ترین مشکلات اجتماعی در جامعه است که با مسائل زیادی در حوزه های پزشکی، روانپزشکی، خانوادگی، شغلی، قانونی، مالی و معنوی همراه است. - دالی و همکاران،2005،ترمورشوزن و همکاران - . اعتیاد نه تنها زندگی فرد را تحت الشعاع قرار می دهد، ، بلکه نواقص و ناراحتی 2 زیادی را برای خانواده و جامعه ایجاد کرده و بار زیادی را به آن ها تحمیل می کند.
اعتیاد مانند هر اختلال دیگری نیاز به مدیریت درمان در طی زمان دارد. اعتیاد یک بیماری مزمن و عود کننده است و عوامل متعددی - زیستی، روانی، اجتماعی و خانوادگی - در عود نشانه های آن پس از تکمیل دوره سم زدایی نقش دارند. دوستان معتاد، فشارهای روانی، مراجعه به محل های سابق، موقعیت های ناگوار، طرد شدن از طرف خانواده و جامعه و دیدن اشیاء و ابزار مصرف مواد. - نریمانی،. - 1379 حدودا 80 درصد از معتادانی که دوره سم زدایی رابا موفقیت پشت سر گذارده اند، ظرف مدت یک سال و یا کمتر ، به مصرف مجدد روی می آورند و تنها 20 درصد از آن ها بهبودی خود را پس از سم زدایی ادامه می دهند.
به همین دلیل، با وجود پیشرفت های به دست آمده در درمان این اختلال ، بازگشت مجدد به دوره های سنگین و غیر قابل کنترل مصرف، همچنان به عنوان یک مشکل شایع ، مطرح است - مک کی ،فرنکلین، پاتا پیس،. - 2006 عدم برنامه ریزی برای اشتغال معتادین، عدم آگاهی از روش های مقابله با مشکلات زندگی، محیط اجتماعی آلوده، دوستان معتاد، پر نشدن اوقات فراغت، عدم شرکت در گروههای درمانی، اضطراب، افسردگی و پایین بودن سطح امیدواری فرد را از مهم ترین علل عود اعتیاد می داند.
- امینی، افشاری مقدم وآذر ،. - 1382 به طور کلی عوامل اعتیاد را میتوان در قالب عوامل فردی - فقر معنوی، خلق افسرده، تعداد دفعات ترک، میزان مصرف قبل، تحصیلات، بیکاری، ضعف جسمانی، وسوسه، عدم اعتماد به نفس، عدم پشتکار - ، عوامل خانوادگی - اعتیاد یک یا چند نفر از اعضای خانواده، اختلافات خانوادگی، ضعف سرپرستی والدین، بیکاری پدر، کم سوادی والدین - ، عوامل اجتماعی - محیط مدرسه، دوستان ناباب، تفریحات ناسالم،بیکاری، عدم مقبولیت، اجتماعی، فقرهای فرهنگی، رشد جمعیت، مهاجرت های بی رویه - و عوامل جغرافیایی و اقتصادی - سکونت در مسیرهای تردد مواد مخدر، سهولت دسترسی به مواد مخدر، فقرو بحران اقتصادی، بیکاری و فرارازمشکلات زندگی - طبقه بندی کرد. - یونسی و محمدی،. - 1385
محیط خانواده
اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلات و نگرانی های عمده جهان امروز است و از آنجا که برخی از این عوامل فردی و خانوادگی قابلیت تغییر و اصلاح دارند با شناخت آنها می توان برنامه های پیشگیرانه موثرترو مبتنی بر شواهد طراحی و اجرا کرد. بی گمان خانواده رکن اصلی جامعه و اولین محیطی است که فرد در آن رشد می کند و زیربنای شخصیتی وی شکل می گیرد.
شرایط خانوادگی و سخت گیری یا آسان گیری افراطی، از هم پاشیدگی و اختلافات درونی خانواده و عدم درونی کردن ارزش ها و هنجارهای صحیح در خانواده ، همگی در ایجاد انحرافاتی مانند اعتیاد نقش فراوانی دارد. امروزه به علت واگذاری کارکرد آموزشی خانواده ها به مدارس وآموزش و پرورش دولتی و همچنین کاهش ارزش خانواده نزد نوجوانان و جوانان درمقایسه با گذشته، نقش خانواده هادر تربیت وجامعه پذیری فرزندان کمرنگ شده است و بعضا موجب جامعه پذیری وآموزش غلط افراد از گروه های همسالان گشته واین امر عوامل متعدد از جمله اعتیاد را به دنبالداشته است.
- ناظم زاده، . - 2 : 1383در هر خانواده شرایط و ویژگیهایی وجود دارد که میتواند کودکان و نوجوانان را به 3مصرف مواد مخدر تشویق کند یا آنها را از خطر سوءمصرف مواد دور نماید.عوامل خانوادگی که ممکن است باعث افزایش خطر مصرف مواد در کودکان و نوجوانان شود، دامنهی گستردهای مانند عوامل ژنتیک، مصرف مواد در والدین، مصرف مواد در خواهران و برادران، مدیریت نادرست خانواده، کمبود نظارت بر اعضای خانواده، بیتوجهی والدین به مشکلات فرزندان، تعارضات خانوادگی به ویژه طلاق و جدایی والدین، سوءرفتار جنسی یا بدنی، مشکلات اقتصادی و بیمیلی فرزندان به والدین را شامل میشود .
این ویژگیها عوامل خطری هستند که در بسیاری خانوادهها وجود دارد و میتواند اثر بسیار مخربی بر فرزندان به جا بگذارد - فروع الدین و همکاران ،. - 1383علاوه بر این عوامل، بعضی خصوصیات مثبت نیز در خانواده وجود دارد که میتواند کودکان و نوجوانان را در مقابل خطر سوءمصرف مواد محافظت کند. این خصوصیات، عوامل محافظ یا پشتیبان نامیده میشود.
برخی از این عوامل عبارتند از: روابط خانوادگی قوی، فرزندپروری صحیح، سئولیتپذیری مشترک، انتظارات روشن و شفاف، اختصاص زمان برای یکدیگر، و حس اعتماد متقابل در اعضای خانواده،کاهش هر چه بیشتر عوامل خطر، و افزایش عوامل محافظ در خانواده میتواند محیط سالمی را برای رشد کودکان و نوجوانان فراهم کند و علاوه بر آن، حل و فصل چالشهای زندگی را بدون اسیر شدن در دام سوءمصرف مواد و الکل به آنها بیاموزد. - قربانی، جمعه نیا،. - 1389
