بخشی از مقاله
چکیده :
یکی از مسائل مهمی که همواره در جامعه شناسی مورد توجه بوده ، بررسی الگوی روابط عناصر در سطوح مختلف جامعه است:روابط بین مردم،نهادها،سازمان ها،دولت ها و غیره.تحلیل شبکه اجتماعی با هدف تحلیل این روابط از دهه 1940 در انسان شناسی باب شد و از آن پس جایگاه خاصی در مدیریت منابع طبیعی و در این اواخر در مدیریت منابع آب پیدا نموده است.در این پژوهش، روابط 28 نهاد مرتبط با مدیریت منابع آب زراعی شهرستان رشت با بهره گیری از روش تحلیل شبکه و شاخص های مرکزیت مورد بررسی قرار گرفته است.
نتایج نشان داد که تمرکز زدایی و واگذاری نقش ها ی محوری به سازمانهای تخصصی که زمینه ساز مدیریت مشارکتی منابع آب می باشد اتفاق نیفتاده و در مقابل تمرکز قدرت و اقتدار در مدیریت منابع آب کشاورزی در یک سازمان غیر تخصصی که نقش تسهیل کنندگی و بستر سازی دارد صورت گرفته است. به عبارت دیگر راه حل چالش های روز افزون محدودیت منابع آب کشاورزی در استان نه از طریق توسعه نظام مدیریت مشارکتی و تفویض نقش های محوری به سطوح پایین تر و تخصصی تر بلکه از راه تمرکز قدرت و اقتدار در سازمانهای سیاسی جستجو می شود.
یافته مهم دیگر، تاکید بر مفید بودن اما نابسندگی روش تحلیل شبکه اجتماعی در تبیین فرایند و ساختار روابط در نظام اجتماعی-زیستی نظیر مدیریت منابع آب می باشد که پیشنهاد می شود از این روش در ترکیب با سایر روش های کیفی نظیر روش کیو، تحلیل محتوا، تئوری مبنا،مطالعات موردی وغیره برای برای دست یابی به یافته ای کارامد و موثق مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه
ناکامی سیاست های گذشته مدیریت آب تحت فشارهای توسعه، موجب شده تا حرکتی اصلاحی برای بازنگری و آسیب شناسی رفتار گذشته ، و یافتن راه هایی برای افزایش کارایی مدیریت آب کشور آغاز گردد.باور عمومی آن است که بحران موجود آب - بحران کمیابی آب - نتیجه حکمرانی نامناسب است.بر اساس اجماع پدیدآمده:»مدیریت یک تنه - من آهنگی - ناکاراست؛و باید به جای آن مدیریت مشارکتی - هم آهنگی - مستقر گردد.
«به همین دلیل،امروزه »اصلاح حکمرانی آب«بحثی جدی و مطرح در عرصه مدیریت آب شده است - عمرانیان خراسانی، . - 1394 چالش آب در قرن 21 اساسا بهعنوان چالش حکمرانی شناخته شده است.مسائل وراه حل ها بیشتر به عوامل اجتماعی و نهادی مربوط می گردد تا درک علمی پایه یا فناوری بسنده.رسیدگی موثر به مسائل حکمرانی آب نیازمند تقویت ظرفیت های تعاملی و مشارکتی نهادها و سهیم شدن در فرایند برنامه ریزی مشارکتی برای ایجاد آشتی بین نیازهای غالبا متضاد،ارزش ها و علائق کنشگران مختلف بدون به خطر انداختن تمامیت و بهره وری نظام های زیست محیطی است - . - Mass,2011
از دیدگاه هنجاری،حکمرانی در مورد سازماندهی تصمیم گیری یا اقدام جمعی در بسترهای پراکنده و چندگانه؛در مورد سازماندهی شبکه ها و نظام های کنشگری کنشگران وابسته به هم به منظور گردآوری منابع لازم برای اقدام جمعی و 2 ایجاد اجماع می باشد.فرض این دیدگاه هنجاری،احتمال همکاری برای رسیدن به هماهنگی می باشد. - Teisman e .al,2013 -
اصولا حکمرانی یا حاکمیت در مفهوم اولیه آن اعمال تصمیمات و مجموعه اقداماتی بوده است که دولت ها در جوامع انجام می داده اند.این مفهوم مبتنی بر دولت قدرتمند است.اما امروزه دولت تنها بازیگر صحنه کشور محسوب نمی شود و حکمرانی صرفا حاصل عمل او نمی باشد.بازیگران حکمرانی در جامعه دولت،بخش خصوصی ، بخش سوم یا تشکل های غیر دولتی،گروه های دارای نفوذ، سازمان های مذهبی، رسانه ها و در برخی جوامع نیروی انتظامی است - الوانی،
از دیدگاه سازمان ملل متحد هر کشور از سه رکن اساسی برخوردار است:دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی.نماد دولت حاکمیت؛نماد بخش خصوصی ایجاد مازاد، کارآفرینی و سوددهی؛ و نماد جامعه مدنی سازمان های غیردولتی است - شیروانی ورجبی فرجاد،. - 1390 تحلیل شبکه اجتماعی به منزله زیربنای حکمرانی محلی منابع آب و یک دستورالعمل کمی و ریاضی،از معیارهای مهم در حکمرانی محلی آب برای تحلیل روابط ذینفعان و پایش اجتماعی استفاده می کند - سالاری
یکی از مسائل مهمی که همواره در جامعه شناسی مورد توجه بوده ، بررسی الگوی روابط عناصر در سطوح مختلف جامعه است:روابط بین مردم،نهادها،سازمان ها،دولت ها و غیره.تحلیل شبکه اجتماعی با هدف تحلیل این روابط از دهه 1940 در انسان شناسی باب شد و مورد استفاده قرار گرفت و بعدها در جامعه شناسی آمریکایی وکانادایی تکامل و توسعه یافت.اساس تحلیل شبکه این عقیده است که برای توضیح سازمان دهی اجتماعی نباید از محرک های درونی یا نیروهای خارجی انتزاعی استفاده کرد،بلکه می توان ساختار روابطی را که محدودکننده یا توانساز هستند ، مورد بررسی قرار دارد.
در واقع، هدف تحلیل شبکه، مطالعه ساخت است و به همین منظور مجموعه ای از نظریه ها،مفاهیم،اصول روشی، تکنیک و ابزار را ایجاد کرده است - باستانی و رئیسی، . - 1390 شبکه اجتماعی شامل ذینفعان و روابط بین آنها می باشد و الگوی ساختاری روابط بین کنشگران می تواند مورد تحلیل قرارگرفته و این رویکرد جهت شناخت چگونگی موقعیت هندسی کنشگران در شبکه نسبت به یکدیگر می تواند در مطالعات جامعه شناختی مورد استفاده قرارگیرد که برای شناخت افراد و خصوصیات آنها در امر مدیریت مشارکتی می تواند مفید باشد و با شناخت و بکارگیری قدرت های اجتماعی، می توان تا حد زیادی زمان اجرا و هزینه های اجرایی نمودن پروژه های مدیریتی را کاهش داد - درویشی وهمکاران، . - 1393
امروزه بسیاری از برنامه های مدیریت مشارکتی منابع طبیعی، به دلیل توجه ناکافی به خصوصیات و موقعیت ذینفعان در شبکه روابط اجتماعی آنها با شکست مواجه شده است - قربانی وده بزرگی، . - 1393 روش تحلیل شبکه اجتماعی، با تحلیل الگوی ساختاری روابط مابین کنشگران قادر است شبکه غیرقابل مشاهده ارتباطات را میان ذینفعان قابل مشاهده سازد و همچون ابزاری کارامد در سنجش انسجام اجتماعی در شبکه حکمرانی منابع آب، با فراهم کردن ورودی های ارزشمند برای مدیران و سیاستگزاران،آن ها را در شناخت چالش های پیشروی عملیاتی کردن حکمرانی منابع آب و سیاست گزاری برای برطرف کردن این چالش ها یاری کند - سالاری وهمکاران، . - 1394
مدیریت منابع آب، یکی از حساس ترین و در عین حال پیچیده ترین اشکال مدیریت منابع و تولید است و از طرفی 3 تصدی گری منابع آب به عنوان ارزشمندترین منبع طبیعی با دخیل نمودن بهره برداران محلی منابع آب ، جهت مدیریت مشارکتی منابع آب یکی از ضروریات برنامه امنیت آب محسوب می شود.روش تحلیل شبکه اجتماعی دارای قابلیت های زیادی جهت ساماندهی مدیریت مشارکتی آب در حوزه های آبخیز می باشد - ابراهیمی آذرخواران و همکاران،. - 1393
در سومین گزارش سازمان ملل متحد از ارزیابی وضعیت آب در جهان،به این نکته اشاره شده است که جهان در آستانه بحران جهانی آب می باشد و اجتناب از این بحران تا حد زیادی به دستیابی به فرایندهای حکمرانی موثر بستگی دارد.اگرچه چالش های حکمرانی موجود در قلمرو منابع آب، ویژگی های خاص خود را دارا می باشند،اما بسیاری از آنها منعکس کننده همان چالش های حکمرانی در عرصه های سیاست عمومی می باشند.تقسیم و پراکندگی اقتدار بین پیکره های حکمران، ابهامات مربوط به سازوکارهای حکمرانی مناسب ؛ شکل و محتوای مشارکت و رهبری برای کنشگران متفاوت عرصه حکمرانی از این نوع چالش های مشترک می باشد - - Davidson,2011
با بررسی منابع و مطالعات انجام گرفته در مورد مدیریت منابع آب در ایران میتوان اذعان داشت حکمروایی و مدیریت نادرست منابع آب، نقش اصلی ایجاد مشکلات منابع آب در بخش کشاورزی ایران را بر عهده داشته است.مولفه های انسانی مدیریت منابع آب و به تبع آن روابط همکاری دست اندرکاران در دو دامنه پیکره بهره برداران و پیکره سازمانی قابل مطالعه و رد یابی می باشد. مقاله حاضر با هدف معرفی و کاربرد روش تحلیل شبکه اجتماعی به عنوان یک روش لازم و غیر بسنده برای تحلیل الگوی ساختاری حکمرانی محلی منابع آب در پیکره سازمانی و نهادی ارائه می گردد.
