بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این مقاله شناسایی عوامل موثر بر ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه معلمان مرد مقطع ابتدایی شهر اردبیل می باشد. جهت دستیابی به این هدف از روش پژوهش توصیفی نوع تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه معلمان مرد مقطع ابتدایی اردبیل می باشند که تعداد 110 نفر به عنوان نمونه آماری بر اساس جدول مورگان به روش طبقه ای– نسبتی انتخاب شدند.
ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته عوامل موثر بر ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی است که روایی آن توسط متخصصین و اساتید آگاه به موضوع تایید و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ /97 محاسبه شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که عوامل عدالت و کیفیت زندگی کاری، سلامت و حمایت سازمانی، فرهنگ سازمانی، تعهد عاطفی و تعهد مستمر، مهارت و موفقیت شغلی، انگیزش و بهداشت، سبک رهیری، شخصیت و رضایت شغلی در ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی مؤثر می باشند. که از بین این عوامل، عدالت و کیفیت زندگی کاری بیشتر از سایر عوامل قدرت تبیین کنندگی رفتار شهروندی سازمانی را دارد.
-1مقدمه
مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار توسط باتمان و ارگان1 در اوایل دهه 1980 میلادی به دنیای علم ارائه گردید. تحقیقات اولیه ای که در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیشتر برای شناسایی مسئولیت ها و یا رفتارهایی بود که کارکنان در سازمان داشتند، اما اغلب نادیده گرفته می شدند. این رفتارها با وجود اینکه در ارزیابی های سنتی عملکرد شغلی به طور ناقص اندازه گیری می شدند و یا گاهی اوقات مورد غفلت قرار می گرفتند، اما در بهبود اثر بخشی سازمانیمؤثّر بودند
این اعمال که در محیط کار اتفاق می افتند را اینگونه تعریف می کنند: - - مجموعه ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند، اما با این وجود توسط وی انجام شده و باعث بهبودمؤثّر وظایف و نقش های سازمان می شوند - -
بنابرین اهمیت رفتار شهروندی سازمانی در سازمانها و ادارات مختلف انکارناپذیر است. اما هنگامی که صحبت از مدارس می شود، نگاهها به آن دقیقتر و موشکافانه تر می شود ودرک و شناخت رفتار شهروندی سازمانی معلمان، پیامدهای روشن و مثبتی را برای بهبود این رفتارها و در نتیجه، ایفای مؤثر وظایف و مسئولیت های آموزشگاهی فراهم می آورد.
پس موفقیت مؤسسات آموزشی به میل و اشتیاق معلمان برای اینکه از وظایف رسمی خود فراتر بروند و از این طریق به اهداف مدارس خود دست یابند، وابسته است..بنابرین کارایی واثربخشی سازمان های آموزشی میسر نخواهد شد. مگر آنکه عوامل مؤثّر بر ارتقاء رفتارهای شهروندی سازمانی شناسایی و بسترهای لازم برای پیاده سازی این گونه رفتارها فراهم گرد.
سوالات پژوهش:
-1عوامل موثر بر ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه معلمان مرد اردبیل کدامند؟
-2سهم عوامل موثر بر ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه معلمان مرد اردبیل چقدر است؟
-2مبانی نظری پژوهش
-1-2تاریخچه و تعریف رفتار شهروندی سازمانی:
کاتز و کاهن در کتاب خود با عنوان " روانشناسی اجتماعی سازمانها " بیان داشتند که سازمان ها به منظور انجام اثربخش وظایف خود نیازمند کارکنانی هستند که ماورای الزامات و نیازمندی های نقش های اصلی خود در سازمان عمل کنند. آنها اشاره دارند که در داخل هرگروه کاری در یک کارخانه، در داخل هر بخش از یک سیستم دولتی و یا حتی در داخل هرواحدی از یک دانشگاه، فعالیت های مشارکتی بی شماری وجوددارد که تعداد محدودی ازآنها فعالیت ها در داخل شرح شغل های کارکنان در نظر گرفته شده اند - ریان3، - 2002 و تعداد زیادی از آنها جزو رفتارهای خارج از نقش - رفتارهایی که در شرح شغل صورت رسمی و مکتوب موجود نیستند - می باشند. که برای رسیدن به اثربخشی سازمانی، توجه به آن ها ضروری به نظر می رسد
با توجه به مفهوم رفتارهای فرانقشی، پژوهشگران علوم رفتاری به مفهوم سازی پدیده مرتبط با آن یعنی رفتار شهروندی سازمانی پرداختند. ارگان و اسمیت اولین پژوهشگرانی بودند که در این زمینه مطالعات گسترده ای را انجام دادند. در دهه 1980 مفهوم رفتار شهروندی سازمانی برای اولین بار در ادبیات پژوهش سازمانی مشاهده شد
در خصوص رفتار شهروندی سازمانی تعاریف زیادی وجود ندارد و هرآنچه که به عنوان تعریف این مفهوم آمده است ، اغلب از تعریف ارگان - - 1983 نشات می گیرد، وی می گوید: - - رفتار شهروندی سازمانی، رفتاری منحصربه فرد، اختیاری و فرا وظیفه ای است که در افزایش عملکرد اثربخش سازمان مؤثر است و به طور مستقیم یا غیر مستقیم بوسیله سیستم پاداش رسمی سازمان سازماندهی نمی شود - - - مورمن و بلک لی6، . - 1995 بنابراین می توان اجزای رفتار شهروندی سازمانی را به صورت زیر مشخص کرد
-1 نوعی رفتار که فراتر از حد و مرز تعیین شده توسط سازمان، از جانب کارکنان بروز می کند.
-2 رفتاری که ساختار رسمی سازمان آن را شناسایی و مورد تشویق قرار نمی دهد.
-3 رفتاری که تأثیر بسزایی در عملکرد سازمان دارد.
-2-2ابعاد رفتار شهروندی سازمانی
شاید بتوان گفت که معتبرترین تقسیم بندی ارائه شده درباره مولفه های رفتار شهروندی سازمانی از سوی ارگان ارائه شده است و در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار می گیرد، شامل ابعاد زیر می باشند
-1 آداب اجتماعی: به عنوان رفتاری است که توجه به مشارکت در زندگی اجتماعی سازمانی را نشان می دهد.
-2 نوع دوستی: کمک کردن به همکاران را در عملکرد مربوط به وظایفشان نشان می دهد.
-3 رفتار کاری: رفتاری است که فراتر از الزامات تعیین شده به وسیله سازمان در محیط کار می باشد. همانند کار در بعد از ساعت اداری که برای سودرساندن به سازمان انجام می گیرد.
-4 جوانمردی: تمایل به شکیبایی در مقابل مزاحمت های اجتناب ناپذیر و اجحاف های کاری بدون این که گله و شکایتی صورت گیرد.
-5نزاکت: اندیشیدن به این نکته است که چگونه اقدامات فرد بر دیگران تأثیر می گذارد.
-3-2اثر بخشی سازمانی
محققان مختلف پیامدهای فردی و سازمانینسبتاً زیادی را برای رفتارهای شهروندی سازمانی ذکر کرده اند. در سطح سازمانی آنچه که به طور عمده مطرح می شود افزایش عملکرد و اثربخشی است . باید توجه داشت که با توجه به مفاهیم جدید ارائه شده درباره عملکرد، این نکته چندان دور از ذهن و غیرمنطقی به نظر نمی رسد. اما تحقیقاتی نیز در راستای شناسایی چگونگی افزایش عملکرد و اثربخشی سازمانی، از طریق افزایش بروز رفتارهای شهروندی سازمانی، صورت گرفته است..
در مطالعات اولیه ای که در این زمینه انجام شده بود، محققان دریافتند که رفتارهای شهروندی با عملکرد بالا ارتباط دارد - مالیاکا9، . - 2001آنان در اولین مطالعه ای که در این زمینه انجام شد دریافتند کارکنانی که در واحدهای سازمانی با عملکرد بالا کار می کنند از کارکنانی که در واحدهای با عملکرد پایین کار می کنند، بیشتر به رفتارهای شهروندی پرداخته اند .همچنین در یک بررسی از رستورانهای ارائه غذاهای آماده به این نتیجه رسیدند که رفتارهای شهروندی گوناگون حداقل با برخی از شاخصهای عملکرد سازمانی ارتباط دارند - کارک،. - 2004 بالاخره در یک مطالعه طولانی در یک نمونه 28 تایی از رستورانها دریافتند که رفتارهای شهروندی به طور معنا دار با اثربخشی سازمانی مرتبط است
در تحقیق انجام شده توسط آقای چن و همکارانش - - 1998 مشخص شد که بروز رفتارهای شهروندی سازمانی با ترک خدمت رابطه معکوس دارد. به عبارت دیگر مشاهده شد که افرادی که رفتارهای شهروندی سازمانی بیشتری از خود بروز می دهند، کمتر سازمان را ترک می کنند. از سوی دیگر طبیعی است که کاهش نرخ ترک خدمت در هر سازمانی می تواند سبب عملکرد بهتر و اثربخش تر سازمان باشد و به این ترتیب می توان یکی از مکانیسم های عمل رفتارهای شهروندی سازمانی در افزایش عملکرد و اثربخشی سازمان را، کاهش نرخ ترک خدمت دانست
مسئله دیگری که برخی از محققان از جمله - پادساکف، - 2000 به عنوان یک پیامد مهم رفتارهای شهروندی سازمانی به آن اشاره می کنند، افزایش توان سازمان در جذب و نگهداری نیروهای خبره و کارآمد است. بالابودن سطح رفتارهای شهروندی در یک سازمان سبب می شود تا سازمان به محیطی جذاب برای کار و فعالیت تبدیل شود و از این رو سازما ن هایی که سطح رفتارهای شهروندی در آنها بالاست، با جذب نیروهای کارآمدتر، عملکرد بهتری خواهند داشت
