بخشی از مقاله
چکیده:
کلاس درس یا یادگیری وارونه یکی از رویکردهایی است که در سال های اخیر به خصوص از سال 2004 نگاه متخصصان و دست اندرکاران آموزش و یادگیری را به خود معطوف کرده است. سالهاست که معلمان به دنبال راههایی برای تغییر دادن شیوههای سنتی تدریس هستند. حتی پویاترین سخنرانیها نیز خستهکننده است. کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، نوع جدیدی از یادگیری را مقدور ساخته است به نحوی که یادگیری در محیطهای غیر از محیط کلاس درس امکانپذیر است
کلاس وارونه1 تغییر فضای آموزشی از مکان بزرگ به فضای یادگیری فردی و ارائه محتوای درسی خارج از کلاس است. کسب اطلاعات جدید و آموزش در منزل و تکالیف درسی در دانشگاه انجام میشود. مدرس فایل ویدئویی از کلاس درس تهیه و ضبط میکند و از طریق نرم افزارهای برخط قبل از شروع کلاس در اختیار فراگیران قرار میدهد به طوری که آنان در هر کجا و هر زمان به آن دسترسی داشته باشند و آن ها را قادر میسازد که در کلاس درس آمادگی بهتری داشته باشند
استفاده از روشهای تدریس متنوع مانند سخنرانی، کارگاهی و ... مزایا و معایبی داشتهاند و هیچکدام قادر نبودهاند تا مدرس و دانشجویان را به طور کامل به هدف غایی درس، تدوین پروژه در طول ترم، برسانند. در کلاس های درس، اغلب دانشجویان تقاضا دارند تا فایل ها از قبل به آنها داده شود. به نظر میرسد کلاس وارونه فرصت بسیار مناسبی را فراهم میکند تا دانشجویان در ساعات کلاسی به تمرین و عمیقتر کردن یادگیری خود بپردازند.
آموزش وارونه نیاز به تغییر در فرهنگ یادگیری، محیط قابل انعطاف، محتوای هدفدار و معلمین و مدرسینی با تجربه و حرفهای دارد - هم دان و همکاران3، - 2015، اگرچه این مدل یک راه برای ایجاد کلاس درس یادگیرنده محور است ولی نمی توان آن را نوشداروی حل تمام مسائل آموزشی دانست. به نظر میرسد نیاز به تحقیقات کمی و کیفی در خصوص شناسایی پتانسیل این مدل در ایران و راهبردهایی برای عملی ساختن این روش وجود دارد.
.1 مقدمه
کمبود زمان، عدم انگیزه یادگیری، بهروز نبودن بخشی از محتواهای آموزشی و مشکلات معلمان از جمله محدودیتهایی هستند که با فضای جدید آموزش و یادگیری سازگاری ندارند. یکی از راهحلهای ارائه شده برای رفع این مشکلات، برگزاری کلاس وارونه است. در کلاس وارونه، جای مدرسه و خانه عوض میشود. در این روش، معلم محتوای درسی را قبلاً به صورت ضبط ویدئویی درآورده و آن را در اختیار دانشآموزان قرار داده و آنها با تماشای آن در منزل، در واقع محتوا را یاد گرفته و با حضور بعدی در کلاس به تکالیف عمل میکنند.
ساعت درسی در کلاس مدرسه زمانی است برای این که یادگیریهای طول هفته و خارج از کلاس دانشآموزان را سامان دهیم. در کلاس درس، دانشآموزان را آگاه و آماده کنیم. تکالیف یادگیری را به آنها بدهیم و منابع آموزشی را در اختیارشان قرار دهیم یا به آنها معرفی کنیم. دانشآموزان در طول هفته فرصت دارند فعالیتهای یادگیری خود را کامل و یافتههای خود را در کلاس ارائه کنند، دیگران را در آموختههای خود سهیم کنند، تکالیف جدید بگیرند و این فرآیند همچنان ادامه یابد.
در کلاس وارونه یادگیرندگان اصلی دانشآموزان هستند و نقش معلم برنامهریزی فکری و فراهم کردن مواد مورد نیاز و راهنمایی دانشآموزان است. معلم بر اساس یک سناریوی یادگیری که در آن پلههایی را پیشبینی کرده است، بچهها را آگاه میکند که چه مراحلی را باید طی کنند. سپس تکلیفها و فعالیتهایی را که آنها باید در کلاس یا بیرون از کلاس انجام دهند، برایشان تشریح میکند. اگر لازم باشد کاری به صورت گروهی، یکنفره یا دونفره انجام شود، گروههای یادگیرنده را تشکیل میدهد و فعالیتها را بین آنها تقسیم میکند.
معیارهایی از برونداد مورد انتظار به آنها میدهد و انتظارات خود را از فعالیت دانشآموزان به آنها میگوید. در کلاس درس، بخشی از زمان کلاس به بررسی تکالیف انجام شده اختصاص مییابد و در خارج از کلاس، دانشآموزان با استفاده از مواد آموزشی متنوعی که معلم در اختیار آنها قرار داده و مراحل یادگیری که برای آنها ترسیم کرده است، به فعالیتهای یادگیری مشغول میشوند؛ در واقع آنچه خارج از کلاس رخ میدهد، ارتباطی است که بین دانشآموزان و مواد آموزشی برقرار میشود. فعالیتهایی که باید انجام شود، با توجه به توضیحها و راهنماییهای معلم و ارتباطهایی که بین مواد آموزشی و دانشآموزان برقرار میشود، برونداد قابل ارائهای برای جلسه بعدی کلاس درس است.
در کلاس وارونه؛ نقش اصلی معلم، طراحی آموزشی است یعنی طراحی یک سناریوی یادگیری که پلهای برای رساندن دانشآموزان به هدفی از جنس شایستگی باشد. این سناریو زمانی موفق است که چند مشخصه داشته باشد. اول این که هدفش دستیابی به سطوح بالای یادگیری باشد و بچهها را در کف یادگیری نگه دارد. دوم این که تنها به دنبال جمعآوری و ارائه اطلاعات نباشد، بلکه با روش آزمایش و تفکر به دنبال تجزیه و تحلیل و طبقهبندی اطلاعات برود و آنها را ارزیابی کند. مشخصه دیگر سناریوی خوب این است که به نحوی یافتههای یادگیری با زندگی روزمره دانشآموزان مرتبط باشد. این موضوع بسیار مهم است.
نکته بعدی اشراف دانشآموزان به فرآیند یادگیری خود است. دانشآموزان باید بتوانند مسیر یادگیری خود را تحلیل کنند و آموختهها را در زندگی واقعی بهکار گیرند. استفاده از منابع و مواد یادگیری متنوع، تشکیل گروههای یادگیرنده و برقراری ارتباط بین آنها، از این جمله است. در کلاس وارونه از الف تا ی موضوع تدریس نمیشود اما فرآیندی طی میشود که از الف تا ی موضوع یاد گرفته میشود. این ایده اصلی کلاس وارونه است. در این روش آموزشی، نقش معلم بسیار کلیدی است، چون اوست که طراحی آموزشی را انجام میدهد و برای این طراحی، فکر میکند. معلم دقیقاً باید بداند از کجا شروع کند؟ باید بداند چه فعالیتهایی بهتر میتواند دانشآموز را از نقطهای به نقطه دیگر برساند و پیشدانستهها را فراخوانی کند.
معلم باید پلههای سناریو را طوری طراحی کند که نه آنقدر کوتاه باشند که رشدی صورت نگیرد و نه آنقدر بلند که امکان پیشروی وجود نداشته باشد. اینجاست که معلم دیگر مجری طرح نیست، بلکه یک طراح آموزشی است که باید به چند نکته توجه کند. نخست اینکه منابع و مواد آموزشی متعدد و متنوعی را شناسایی کند و در اختیار دانشآموزان قرار دهد تا به تفاوتهای فردی آنها توجه شود و دوم، سطح دانش و اطلاعات خود را افزایش دهد و با سطوح یادگیری آشنا شود تا بتواند سناریوی دقیقی تنظیم و دانشآموزان را بهدرستی هدایت کند. ایده کلاس وارونه به عنوان یک راهحل در بسیاری از مواقع کارگشاست، انعطافپذیری بالایی دارد و هر معلم و مدرسهای با توجه به امکانات خود میتواند از آن بهرهمند شود.
بنابراین کلاس درس وارونه، یک استراتژی آموزشی و نوعی از یادگیری ترکیبی4 است اما با یادگیری ترکیبی و یادگیری آنلاین فرق می کند. به طور خلاصه در کلاس درس وارونه معلم قبل از شروع کلاس آموزش محتوای درس را معمولا به صورت ویدئو یا مطلب در اختیار یادگیرندگان قرار می دهد و در کلاس درس به رفع اشکال و افزایش میزان یادگیری دانش پژوهان متناسب با ویژگی های شناختی و توانایی های شان می پردازد. در واقع کلاس وارونه ترتیب آموزشی سنتی را وارونه می کند، چرا که مواد آموزشی کلاس، خارج از کلاس و معمولا به صورت بر خط تحویل داده می شود و همچنین فعالیت هایی که ممکن است در آموزش سنتی به عنوان تکلیف خانه باشد، به کلاس آورده می شود. دانش آموزان توضیحات درس را با سرعت دلخواه خود مشاهده می کنند و با هم کلاسی ها و معلمان خود به صورت بر خط بحث می کنند
شکل -1 یلدگیری وارونه
با استفاده از امکانات موجود میتوان این رویکرد را به ترتیب زیر پیاده کرد: الف - معلمان و اساتید قبل از شروع ترم تحصیلی برای جلسات درس، سخنرانی کرده و آن را ضبط نمایند ب - در اولین جلسه به همراه طرح درس، فیلمها را در اختیار دانشجویان قرار داده یا در وب سایت، وبلاگ یا شبکه های اجتماعی مجازی نظیر تلگرام، واتس آپ، وایبر و ... برای دانشجویان قرار داده تا در منزل و هر جای دیگری، قبل از کلاس آنها را ببینند ج - سؤال و تکلیف برای کار در منزل تهیه نموده و در اختیارشان قرار دهند د - در کلاس، بعد از 10 دقیقه مرور مطالب و تمرین، پرسش و پاسخ انجام داده و در طول کلاس، به طور مستمر دانشجویان را مشاهده کنند. در زمان ارائه آنها، بازخورد داده و به طور مداوم کار خود را ارزیابی نمایند
به عنوان مثال برای کار در یک کلاس درس وارونه، دانش آموزان کنفرانس ها، سخنرانی ها و درس ها را به صورت بر خط مشاهده می کنند، در بحث های بر خط با یکدیگر مشارکت می کنند و یا تحقیقات و بررسی ها را در خانه انجام می دهند و در نهایت مفاهیم را در داخل کلاس با راهنمایی های مربی به کار می گیرند.
