بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر اضطراب امتحان و راهبردهایی برای برون رفت از آن با روش اسنادی - کتابخانه ای - - تحلیلی انجام شد. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه مقالات، کتابها، مجلات و همه مطالبی که در این حوزه مطالعاتی مؤثر بوده است، می باشد. فرایند پژوهش با چهار سؤال پیگیری شد که می توان به عوامل شخصیتی، خانوادگی و آموزشی و همچنین راهکارهایی برای برون رفت از این عوامل، اشاره نمود.
نتایج پژوهش حاکی از آن است که اهم عوامل شخصیتی را می توان ، اسنادهای درونی و بیرونی، درماندگی آموخته شده، و نا خودکارآمدی دانش آموزان دانست، عوامل خانوادگی مؤثر می تواند ؛ شیوه های فرزندپروری و ارتباط والدین با فرزندان و عوامل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خانواده می باشد ، همچنین اهم عوامل آموزشگاهی مؤثر می تواند جو مدرسه، شکل و ساختار آزمونها، ارتباط معلمان و مسئولین مدرسه با دانش آموزان در حالت کلی محیط اجتماعی مدرسه باشد.
در پایان راهکارهایی همچون داشتن افکار مثبت و تمرکز بر موفقیت هاو توجه آگاهانه به اسنادهای درونی و بیرونی ، تحسین و تشویق خود و بالا بردن عزت نفس و خودکارامدی ، استفاده از رویکرد مقابله و ایجاد روحیه امید و آرامش خود ، استفاده از روشهای اموزش تن آرامی، شناسایی نشانه های اضطراب و تشخیص افکار منفی ، آگاهی و ارزیابی دقیق نسبت به امتحان ، داشتن علاقه و یک نظر مساعد و خوشبینانه نسبت به امتحان، تمرکز داشتن بر موضوع امتحان، اطلاع از روش های مفید و موثر مطالعه، اگاهی از روش های مناسب رمزگردانی و ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات،ارائه زمان کافی برای پاسخ دادن به سوالات امتحان، توجه به ترتیب و میزان دشواری سوالات و داشتن سوالاتی با سطح چالش انگیزی متوسط، داشتن فرصت کافی برای پاسخ به سوالات، عدم ایجاد یک جو رقابتی تمرکز بر تکالیف و اهداف تسلط محور می باشد.
مقدمه؛
مسئله عملکرد تحصیلی از جمله مسائلی است که ذهن رهبران و مدیران جامعه و در نتیجه محققان را به خود جلب کرده است این که چه عواملی بر پیشرفت و موفقیت تحصیلی تاثیر می گذارد یا سهم و مشارکت هر عامل چه اندازه است همواره از حیطه های مورد علاقه پژوهشگران تربیتی و حتی روانشناسان تربیتی بوده است
یکی از این عوامل اضطراب امتحان است که به عنوان یک پدیده متداول اموزشی رابطه تنگاتنگی با عملکرد و پیشرفت تحصیلی و حتی عملکرد اتی میلیونها دانش آموز و دانشجودارد
اضطراب امتحان اصطلاحی کلی است که به نوعی از اضطراب با هراس اجتماعی خاص اشاره دارد که فرد را درباره تواناییش دچار تردید می کند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت هایی مانند موقعیت امتحان است ، موقعیت هایی که فرد را مورد ارزشیابی قرار می دهند و مستلزم حل مشکل یا مسئله هستند ، و در واقع اضطراب امتحان نوعی اضطراب ارزشیابی است به این معنی که با توجه به مرحله بروز آن ، ارزیابی یا خود تهدید سازی از موقعیت آزمون است ، اضطراب امتحان در شرایط شناختی نابهنجار - مانند ادراک های نگران کننده و افکار نامربوط به امتحان - در برابر استرس زاهای تحصیلی بروز می کند این پاسخ های نابهنجار به موقعیت های فشارزا به کاهش در عملکرد حافظه فعال می انجامد
اضطراب امتحان دارای دو مؤلفه اصلی است: شناختی و هیجانی. نگرانی مربوط به جنبه شناختی تجربه اضطراب است مانند انتظارات منفی از امتحان، افکار مربوط به احتمال شکست و پیامدهای ناشی از شکست در امتحان. مؤلفه هیجانی به واکنش های فیزیولوژیکی اشاره دارد که با برانگیختگی سیستم عصبی خودمختار و به صورت تنش و عصبانیت دیده می شود
اضطراب ا متحان به عنوان یک پدیده شایع و مهم آموزشی، رابطه نزدیکی با اضطراب عمومی دارد، با این حال دارای ویژگیها و مشخصه های خاصی است که آن را از اضطراب عمومی مجزا می سازد
نتایج امتحانات تأثیر بسزایی در جنبه های مختلف زندگی افراد دارد. به دنبال ارتقای سطح دانش آموزان از طریق سیستمهای آموزشی، آنها با فراوانی بیشتری از امتحانات روبه رو می شوند. این مسئله انتظارات و فشارهای بیشتری را از سوی والدین و سیستم های آموزشی در خصوص عملکرد آنان به دنبال می آورد و به تدریج اضطراب امتحان را افزایش می دهد
در واقع، به نظر می رسد که دلیل ا فت تحصیلی در بسیاری از دانش آموزان، ناتوانی در یادگیری یا ضعف هوشی نباشد، بلکه سطح بالای اضطراب امتحان عامل آن است
گاهی اضطراب دانش آموزان و دانشجویان به قدری زیاد می شودکه فعالیت آنها را محدود می نماید . اضطراب در سطح معقول، می تواند باعث ایجاد انگیزه در دانشجو و دانش آموز شده و محرک وی باشد. بر خلاف تصور همگان، اضطراب همیشه مخرب نیست. در بعد تحصیلی، دانش آموزی که انگیزهایی برای موفقیت در تحصیلی و پیشرفت علمی در خود احساس نکند موفقیت و عدم موفقیت در امتحان را امری بی حاصل تلقی کرده و علاقه ای به تحصیل و مطالعه نشان نمی دهد، اگر از عدم موفقیت احساس اضطراب داشته باشد، سطح عملکرد و در نهایت موفقیت تحصیلی او افزایش خواهد یافت. از طرفی، اضطراب شدید اثر معکوس دارد و ممکن است باعث کم شدن عزت نفس، کسب نمرات پایین، رفتار نامناسب در کلاس و گرایش منفی نسبت به درس شود - راجر، . - 91999 در این نوشتار، سعی داریم عوامل اضطراب امتحان را بررسی نمودده و راهکارهای برون رفت از این چالش را ارائه نماییم.
بیان مسأله؛
برخی از دانش اموزان و دانشجویان در مراحل مختلف قبل از امتحان، هنگام امتحان و بعد از امتحان اضطراب را تجربه می کنند. اضطراب امتحان از جمله مواردی است که سلامت روان دانش آموزان را تهدید می کند و بر کارآمدی ، شکوفایی استعداد، شکل گیری شخصیت و هویت اجتماعی آنها اثر سوء دارد - خسروی و بیگدلی، . - 1387 و می تواند منجر به کاهش عملکرد و پیشرفت در دانش آموزان و نیز در دانشجویان شود
دانش آموزان وقتی آمادگی ذهنی و جسمی داشته باشند بهتر می توانند یاد بگیرند و بهتر آموخته های خود را نظم دهند و راحت تر یادآوری کنند. بدین لحاظ توجه و دقت به وضعیت روانی دانش آموزان اجرای برنامه آموزشی را آسانتر و مطلوب تر می نماید.
اضطراب ناشی از امتحان می تواند یکی از موانع متعدد در بهره گیری کامل از اندوخته ها و یادگیریهای قبلی باشد
پدیده اضطراب امتحان احتمالا از زمانی که آزمونهایی را به منظور ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و کارآمدی افراد مورد استفاده قرار دادند وجود داشته است
مطالعات در زمینه اضطراب امتحان نشان می دهد که این متغیر بعد از هوش و توانایی به عنوان مهمترین عامل مؤثر در عملکرد تحصیلی شناخته شده است که با آن رابطه منفی دارد
پژوهش در این باره به طور جدی با کار ساراسون12 و مندلر - 13 - 1956 شروع شد آنها معتقدند که موقعیت امتحان، دو نوع سایق را فرامی خواند؛ -1 سایق های معطوف به تکلیف که به بروز رفتارهایی برای انجام تکلیف برمی گردد، - 2 سا یق های اضطرا ب آموخته شده که خود دو رفتار ناهمساز را به وجود می آورد . نوع اول سایق ها ، کوشش های مربوط به تکلیف است که افراد براساس آن می توانند امتحان را به پایا ن برسانند و به این طریق اضطراب خود را کاهش دهند، نوع دیگر پاسخ ها و رفتارها ی مربوط به تکلیف است که با احساسات و هیجاناتی از قبیل درماندگی، واکنش جسمانی شدید، تنبیه و توبیخ، اطمینان کم و تلاشهای ضمنی برا ی رهایی از موقعیت امتحان مشخص می شود.
در همین ارتباط توبیاس - 1985 - 1 بر این باور است که دانش آموزان با اضطراب امتحان بالا ، عملکرد شناختی و فراشناختی پایینی دارند و در نتیجه در امتحانات ضعیف عمل می کنند. هر سال تقریبا 10 میلیون دانش آموز دبیرستانی و 15 درصد از دانشجویان آمریکا اضطراب امتحان را تجربه می کنند ، این عدد اخیرا برای دانش آموزان ابتدایی 33 درصد اعلام شده است - کیزک2 وبرگ3، 2006 ؛ سافر 4 ، . - 2008 در یک مطالعه فراتحلیلی توسط سیپ5 از سال 1975 تا 1988 انجام شد مشخص شده که اندازه اثر اضطرا ب امتحان بر عملکرد تحصیلی21 درصد است.
سرگلزایی، ثمری و کیخانی، - - 2003 میزان شیوع اضطراب امتحان در دانشجویان و دانش آموزان ایرانی را 10 - 20 درصد اعلام کرده اند . و این - 1980 - 6 اضطراب امتحان را به عنوان یک سازه شناختی توصیف کرده و معتقد است که مؤلفه مشترک مقیاس های کلی اضطراب امتحان، اضطراب از ارزیابی است. در هر مرحله از ارزیابی، اگر فرد احساس کند آمادگی لازم را ندارد، یا به توانایی خود شک داشته باشد، یا حتی تصور کند نمی تواند بهترین عملکرد خود را ارائه نماید، احساس ناراحتی و فشار عصبی خواهد داشت. به عکس، اطمینان به آمادگی و توانایی عملکرد خوب، با مواردی مانند اعتماد به نفس، غرور و احساس خودکارآمدی همراه است - موسوی، حق شناس، علیشاهی و نجمی، . - 2008 سوپون - 2004 - 7 نیز با تأکید بر اضطراب امتحان وجود سه نوع اضطراب امتحان را قائل است؛ نوع اول مربوط به دانشجویانی است که فاقد مهارت مطالعه صحیح و ناتوان در سازماندهی و فهم اندیشه های اصلی اطلاعات در شروع تفکر هستند .
نوع دوم مربوط به افرادی است که علیرغم داشتن مهارت مطالعه صحیح، از شکست در امتحانات می ترسند . نوع سوم مربوط به کسانی است که اعتقاد دارند دارای عادات مطالعه خوب هستند اما در واقعیت نمی توانند اینگونه عمل کنند و اضطراب را تجربه می کنند. عوامل مؤثر در ایجاد اضطراب امتحان را می توان در یک طبقه بندی کلی به سه دسته عوامل شخصیتی - عزت نفس پایین، منبع کنترل بیرونی، اضطراب عمومی، خودکارآمدی پایین، مهارتهای نامناسب مطالعه و درماندگی آموخته شده - ، عوامل آموزشگاهی - درسها و امتحانهای دشوار، انتظارهای نابجای معلم، محدودیتهای زمانی، محیط نامناسب امتحان، نورنامناسب و وجود عوامل مزاحم مانند سروصدا - و عوامل خانوادگی - شیوه های فرزندپروری، انتظارات بیش ازحد پدر و مادر، تنبیه و سرزنش کردن و تشویق نکردن و وضعیت اقتصادی- اجتماعی پایین - تقسیم کرد. - بشارت، - 2004 با اذعان به مطالب فوق، پژوهش حاضر در نظر دارد به بررسی عوامل اضطراب امتحان پرداخته و راهکارهایی چند جهت برون رفت از این چالشها، ارائه نماید.
اهداف پژوهش؛
هدف کلی؛ شناخت عوامل موثر بر اضطراب امتحان و ارائه راهکارهای برای برونرفت از این چالش.
اهداف جزئی؛
–1 بررسی عوامل شخصیتی موثر بر اضطراب امتحان.
- 2 بررسی عوامل آموزشگاهی موثر بر اضطراب امتحان.
- 3 بررسی عوامل خانوادگی موثر بر اضطراب امتحان.
- 4 ارائه راهکارهایی برای برونرفت از چالش اضطراب امتحان.
