بخشی از مقاله
چکیده
پدیدة گردوغبار نمودي از فرسایش بادي و در ردیف بزرگترین مشکلات جدي محیطزیستی در نواحی مشخصی از جهان قرار دارد. امروزه، سیستان بهعنوان کانون بحرانی فرسایش بادي و وقوع طوفانهاي گردوغبار در کشور ایران مطرح است. تعداد کانونهاي بحرانی فرسایش بادي تا قبل از خشکشدن دریاچه هامون، سه کانون میانکگی، تاسوکی شیله و جزینک بود و هماکنون کل سطح دریاچه هامون با مساحتی حدود 450 هزار هکتار، محل برداشت و حمل ذرات ماسهاي بهطرف شهر زابل و روستاهاي در مسیر جریان باد، شده است.
منطقه سیستان بهدلیل وابستگی به آب رودخانه هیرمند، دارا بودن خاك آبرفتی با لایههاي متناوب ماسه و رس، وزش بادهاي 120 روزه، پایین بودن میزان ریزشهاي جوي، دما و تبخیر بالا، فقر پوششگیاهی و بروز خشکسالیهاي اخیر، به عرصهاي مناسب براي حرکت ماسههاي روان و ذرات گردوغبار تبدیل شده است.
منشأ طوفانهاي منطقه سیستان بهطور عمده، بر روي بستر دریاچه هامون سابوري قرار دارد. از اینرو، دولتمردان ایران باید دغدغه خاصی در مورد تقسیم آب رودخانه هیرمند بین دو کشور ایران و افغانستان داشته باشند و مطالبه حقآبه ایران را در منطقه ژئوپولتیک شرق کشور جدي بگیرند که هم منطقه از نعمت وجود آب در کشاورزي و صنعت برخوردار شود و هم در صورت وجود آب در دریاچه هامون و رودخانههاي منطقه، خود به خود و بهطور طبیعی فعالیتهاي مورفودینامیکی باد بسیار کاهش یابد. این مقاله سعی بر آن دارد با تعیین عوامل مؤثر بر وقوع فرسایش بادي و پدیدة گردوغبار در منطقه سیستان، راهکارهاي جلوگیري از وقوع آن را ارائه نماید.
-1 مقدمه
یکی از مشکلات در حال گسترش ناشی از دخالتهاي بشري و استفاده غیر اصولی از منابع طبیعی، پدیده مخرب فرسایش بادي است که در ابعاد جهانی، منطقهاي، ملی و محلی داراي اهمیت میباشد. طوفانهاي گردوغبار به عنوان نمادي از فرسایش بادي، در مناطقی که دستخوش بیابانزایی قرار گرفتهاند دیده میشود. زمانی که بر اثر پیدایش شیب فشار می ان دو سرزمینباد م ی وزد،شرا یطبراي پیدایش توفان هاي گردوغبار فراهم میشود
قرار گرفتن کشور ایران در کمربند بیابانی سبب افزایش فرکانس رخداد طوفان ها ي گردوغبار بخصوص در نواحی شرقی وجنوبی آن شده است - کارگر و همکاران،. - 1395 این پدیده از مهمترین پدیدههاي جوي مخرب و موثر در تغیی رات آب و هوایی است، بنابراین شناخت ویژگی هاي آن از نظر فراوانمکانی، و زمان رخداد داراي اهمیت است
منطقه سیستان در جنوب شرقی ایران یکی از فعال ترین مناطق گردوغبار در جنوب غربی آسیا است. بادهاي 120 روزه سیستان در تابستان با افزایش مقدار زیادي از گردوغبار از دریاچه هامون که در بخش شمالی سیستان واقع شده است ، همراه است. پس از یک دوره خشک در پایان دهه 1990 و به دلیل تغییر کاربري زمین و خشک شدن دریاچه هاي هامون، فراوانی و شدت طوفان گردوغبار در چند سال گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است
خا ك-هاي ریزدانه منطقه سیستان، تحت تاثیر فرسایش بادي قرار میگیرند و ذرات ریزتر آنها تا ارتفاع بسیار زیاد و بعضا تا ارتفاع چند صد کیلومتر دورتر از منطقه حمل می-شوند و نه تنها دشت سیستان بلکه نواحی مجاور را هم تحت تاثیر اثرات منفی خود قرار میدهد؛ به عنوان مثال، غبار ناشی از بادهاي شدید منطقه سیستان، گاه از فضاي کشورهاي افغانستان و پاکستان گذشته و به سواحل جنوبی این کشورها می-رسد
این منطقه به رغم اهمیت خود در ترسالیها و خشکسالیها نقش مؤثري در تشدید طوفانهاي گرد و خاك و حرکت ماسههاي روان دارد. به نحوي که در ایام بادهاي موسمی کلیه فعالیتها را تحت تاثیر قرار میدهد
شکل-1 نمونه هایی از آسیب هاي وارده از پدیده گردوغبار در سیستان
این مقاله سعی بر آن دارد تا با تعیین عوامل موثر بر وقوع فرسایش بادي و پدیده گردوغبار در منطقه سیستان، راهکارهاي جلوگیري از وقوع آن را ارائه نماید.
-2 منطقه مورد مطالعه
سیستان با مساحت 15197 کیلومترمربع در محدوده جغرافیایی بین 60 درجه و 15 دقیقه تا 61 درجه و 50 دقیقه طول جغرافیایی و 30 درجه و 5 دقیقه تا 31 درجه و 28 دقیقه عرض جغرافیایی در جنوب شرقی ایران واقع شده است
