بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری از قرن بیستم به منزله یک صنعت به شمار می رود. موفقیت صنعت گردشگری در سه دهه اخیر انکار ناپذیر است. این موفقیت نشان می دهد که تقاضا همچنان در آینده رو به افزایش خواهد بود.
از سوی دیگر ارتباط و رابطه تنگاتنگی میان گردشگری و آثار مادی و فرهنگی انسان ها از دوران پارینه سنگی تا کنون وجود داشته است. هر چند نباید سهم انکار ناپذیر باستان شناسی را در تحول و پیشرفت صنعت گردشگری نادیده گرفت اما الزاما این را باید بپذیریم که نه تنها کشورهای جهان سوم به این رویکرد توجهی ندارند بلکه درصدد حفاظت آثار باستانی خود هم نیستند. در دهه اخیر گردشگری شامل هرگونه مسافرتی میشود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود.
به کسی که گردشگری میکند گردشگر، سیاح یا توریست گفته میشود. در مجموع گردشگری به مجموعه فعالیتی اتلاق میشود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق می افتد، این فرآیند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامه ریزی سفر، مسافرت به مقصد، اقامت، بازگشت و حتی یاد آوری خاطرات آن نیز می شود. در این پژوهش سعی بر آن شده تا بر اساس فعالیت های میدانی - پرسشنامه، مصاحبه و کاوش های تطبیقی باستان شناسی توسط نگارنده و... - و کتابخانه ای با رویکرد مبتنی بر توسعه پایدار و در فرآیندی تکاملی، پویا و یک پارچه با توجه به ظرفیت و آثار باستانی و تاریخی، حفاظت آثار به عنوان جذب گردشگر و عوامل درآمدزا و نیازهای بلند مدت توسعهای در این بخش، بستر سازی لازم را در راستای توسعه پایدار گردشگری بر اساس رویکرد باستان شناسی فراهم نماید. بر این اساس سه رویکرد اساسی در تدوین برنامه توسعه گردشگری با محوریت بخش های صیانت و نظارت و بهره برداری عقلانی از آثار باستانی به شرح ذیل مد نظر قرار گرفته شده است.
اول : رویکرد حفاظت محور، به معنای صیانت از میراث تاریخی، معنوی، و طبیعی با توجه به اصل بهره برداری پایدار از منابع، که سهم نسل های آینده را از این مواهب تضمین نماید.
دوم: رویکرد توسعه محور، که توجه به مقوله عوامل رشد اقتصاد گردشگری بر مناطق به فرآیند تدوین برنامه گردشگری منجر می شود.
سوم: رویکرد یک پارچه گرا در برنامهها و اعمال سیاستها، که بر همکاری مستمر و تعاملی بین بخش های مرتبط با فعالیت های گردشگری و ناظر بر میراث تاریخی، معنوی و طبیعی تاکید دارد.
در این رویکرد استفاده از توانهای مشارکتی اجتماع در تبیین برنامهها و مشارکت آگاهانه و فعالانه در اجرای برنامهها شرطی اساسی تلقی می شود. از مهم ترین نتایج این پژوهش حفاظت آثار باستانی و جذب و بررسی پیشنهادات فرهنگی و اقتصادی در حوزه صنعت توریسم و علم باستان شناسی، راه های برقراری ارتباط و آشنایی با آئین ها و متد جدید جهت استفاده مقاصد و درآمدزایی در صنعت گردشگری می باشد.
مقدمه
علم گردشگری که از آن از قرن بیستم به بعد به عنوان یک صنعت قلمداد می شود موفقیت چشمگیری در اقتصاد کشورها پدید آورده است به گونه ای که به عنوان بزرگترین صنایع خدماتی دنیا اهمیت روز افزونی یافته و سایه به سایه صنایعی چون صنعت نفت رقابت می کند. بسیاری از کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه - ترکیه - این صنعت را در اولویتهای اول اقتصادی خود همراه با حفاظت آثار تاریخی و ایجاد موزه ها قرار داده اند و با برنامه ریزی های خردمندانه توانستهاند سهم بالایی از بازار جهانی گردشگری را به خود اختصاص دهند
آمار و اطلاعات سازمان جهانی جهانگردی و شورای جهانی مسافرت و گردشگری نشان می دهد که گردشگری در %83 از کشورهای در حال توسعه یکی از پنج شغلی اصلی و ارز آور و در 60 کشور دنیا - تقریبا یک سوم کشورهای فقیر دنیا - عمده ترین و اولین منبع درآمد است. همچنین این سازمانها برآورد کردهاند که در حال حاضر 240 میلیون شغل در بخش گردشگری ایجاد شده که %8 از کل مشاغل جهان را به خود اختصاص داده است و به عبارت دیگر از هر 13 شغل موجود در دنیا یک شغل آن به صنعت گردشگری و مسافرت بر می گردد.
گردشگری یا توریسم واژه ای فرانسوی است که از ریشه تور گرفته شده است. تور در زبان فرانسه به معنای حرکت دورانی، عمل پیمودن، طی کردن و گردش نمودن می باشد. گردشگری در فرهنگ لغت فارسی در اقطار عالم سفر کردن و شناخت مسافرت برای تفریح و سرگرمی و سفری که در آن مسافر به مقصدی می رود و سپس به محل سکونت خود باز می گردد. معادل فارسی توریسم جهانگردی و معادل عربی توریسم همان سیاحت است.
گردشگری به مجموعه فعالیتی اتلاق می شود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق می افتد، این فرآیند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامه ریزی سفر ، مسافرت به مقصد ، اقامت، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز می شود. همچنین فعالیتی را که گردشگر به عنوان بخشی از سفر انجام می دهد، نظیر خرید کالاهای مختلف و تعامل میان میزبان و مهمان را نیز در بر می گیرد. توریسم یعنی مکتبی که پایه فکری آن سیاحت و جهانگردی است
تاریخچه گردشگری
افراد ثروتمند معمولاً به اقصی نقاط جهان سفر میکنند تا شاه کارهای هنری را ببینند، زبانهای جدید بیاموزند، با فرهنگهای جدید آشنا شوند و یا با غذاهای دیگر کشورها آشنا شوند و مهمتر از همه این که با دیدن آثار تاریخی و باستانی یک سرزمین با تمدن و فرهنگ آن دیار آشنا شوند.
اصطلاحات »توریسم« و »توریست« اولین بار در سال 1937 میلادی توسط جامعه ملل مورد استفاده قرار گرفتند. با دقت در سفرنامههایی که به جای مانده به این نتیجه میرسیم که آنچه از قرن نهم تا قرن چهاردهم میلادی وجود دارد، سیاحت مسلمانان است به کشورهای خاورمیانه و خاور دور مانند ژاپن و آفریقا و اروپا. جهانگردان مسلمان گزارش سفر خویش را در کتاب های جغرافیایی و یا در تحقیقات تاریخی و عقیدتی ارائه دادهاند و در این دوران خبری از رفت و آمد سیاحان اروپایی و مردمان غرب مسیحی نیست و گویا آنان هیچ گونهای علاقهای به گردشگری نداشتهاند.
گاه گاهی به یک جهانگرد و تاجر یهودی غربی در بلاد شرق بر میخوریم. از قرن پانزدهم به بعد به ویژه در قرن هفدهم میبینیم که جریان گردشگری به طور دقیق به عکس جریان یافته است. جهانگردان مهم را غربیان تشکیل میدهند که به سرزمین های شرق روی آورده و گزارش های گوناگونی از آداب، میراث فرهنگی، شیوههای حکومتی، اجناس و محصولات شهرهای اسلامی دادهاند.
اهمیت گردشگری و کاربرد امروزه این صنعت و نقش و جایگاه آن جهت اشتغال، کسب درآمد و رقابت با دیگر صنایع و .... بر هیچ دولت و یا شخصی پوشیده نیست. با توجه به آمار و ارقام سازمان گردشگری و جهانگردی که مستدل و مستند ترین حوزه در زمینه گردشگری به شمار می رود خواهیم دید که از نظر کاربردی صنعت گردشگری از میان دویست میلیون نفر تقریبا 8 درصد مشاغل جهان را به خود اختصاص داده است. این موفقیت نشان می دهد که تقاضا همچنان در آینده رو به افزایش خواهد بود. موارد دیگری را هم می توان برای نقش و اهمیت صنعت گردشگری با توجه به کاربردی بودن آن در نظر گرفت که عبارتست از:
-1 گردشگری از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی و تاریخی - رویکرد گردشگری و باستان شناسی - است.
-2 به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حائز جایگاه ویژه ای است.
-3 رشد روز افزون و شتابنده صنعت گردشگری - قرن بیستم قرن گردشگری - .
-4 بسیاری از کشورها در پی افزایش منافع و عواید این فعالیت می باشند.
-5 اهمیت گردشگری به عنوان پدیده ای نوین از ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی قابل بررسی است.
-6 گردشگری در عصر حاضر به عنوان صنعت بدون دود توانمندی ها و طرفداران بسیاری دارد.
-7 در آمد حاصل از گردشگری در سال2020 به حدود یک میلیارد و590 میلیون دلار خواهد رسید.
-8 افزایش شمار گردشگران موجب رونق یافتن کسب و کار و در آمد موسسات مرتبط با گردشگری می شود.
ویژگی های صنعت گردشگری هر صنعتی با توجه به نگرش، فعالیت، ظرفیت، پتانسیل و از جمله اهداف مطروحه ویژگی های عام و خاصی هم برای خود قائل است هرچند که هر صنعت دارای ویژگی ها و معایب هم باشد لیکن اهداف متعالی و بلند مدت و هدف دار آن بر سایر آن معایب و مشکلات برتری دارد.
لاجرم صنعت گردشگری هم از این امر مستثنی نیست. شاید مهم ترین معایب این صنعت با توجه به رویکرد باستان شناسی در این پژوهش وجود بی شمار افرادی به عنوان توریست در یک کشور و تخریب آثار باستانی غیر منقول و صدمات جبران ناپذیر آن و همچنین ورود، انتقال و شیوع بیماری های واگیر دار به کشور گردشگر توسط توریست باشد. به هر حال صنعت گردشگری دارای ویژگی هایی هست که اهداف توجیه آور آن به برتری مزایای آن نسبت معایبش رجحان دارد چرا که اگر این گونه نبود کشورهای دارای آثار باستانی و مراکز توریستی و گردشگری بر روی این صنعت سرمایه گذاری نمی کردند.
برخی از مهم ترین ویژگی های صنعت گردشگری در حال حاضر عبارت است از:
-1 ضرورت سفر به سرزمین مقصد جهت بهره مندی از کالا و خدمات.
-2 انجام فعالیت های مرتبط با صنعت گردشگری بر خلاف جریان معمول زندگی گردشگران.
-3 نقش مهم نظام اطلاع رسانی در صنعت گردشگری. -4 فصلی بودن - پیک و غیر پیک - .
-5 کاربردی بودن 200 - میلیون نفر معادل 8 درصد شاغلین جهان - .
-6 غیر قابل انبار کردن محصولات در صنعت گردشگری - هم زمانی تولید و مصرف - .
-7 منافع غیر اقتصادی بسیار - ایده گفتگوی تمدن ها - .
-8 حساسیت به عوامل و وقایع غیر اقتصادی - بی ثباتی سیاسی، تروریسم، شیوع بیماری و... - .
-9 نقش تعامل اجتماعی میان عرضه کننده و متقاضی در بهره مندی از محصولات صنعت گردشگری.
-10 عملکرد گردشگری به عنوان بخش پیشرو در اقتصاد.
- 11 قابلیت بهره برداری دوگانه از محصولات صنعت گردشگری . -12 فعالیت تعداد زیادی از واحدها و صنایع کوچک در صنعت گردشگری.
قیمت.
-14 استفاده گسترده از نیروی کار زنان - 70 درصد از جمعیت شاغل در صنعت گردشگری - .
-15 استفاده گسترده از نیروی کار جوانان - حدود 50 درصد از جمعیت شاغل در صنعت گردشگری کمتر از 25 سال سن دارند - . عوامل تاثیر گذار باستان شناسی و گردشگری بر پیشبرد و توسعه صنعت گردشگری در ایران متاسفانه صنعت گردشگری نه تنها عاملیت درآمدزا برای کشور ایران محسوب نشده بلکه توجه خاصی هم به حفظ آثار باستانی و تاریخی نشده و با این رویکرد صنعت گردشگری مهجور و غریبه مانده و همچنان صنعت کشور ایران متکی بر صنعت نفت می باشد در نتیجه سهم اشتغال و جذب توریست به پایین ترین حد میزان خود رسیده است. به هر حال عواملی را که از دوران تاریخی تا کنون منجر به رونق صنعت گردشگری در ایران شده - رویکرد باستان شناسی و گردشگری - را می توان این گونه بر شمرد.
-1 احداث چاپارخانه هایی از دوره هخامنشی و پس از آن.
-2 استفاده از منازل و کاروانسراها به عنوان اولین واحدهای اقامتی. ساخت راه شاهی به مسافت 2500 کیلومتر از تخت جمشید تا سارد در دوره داریوش هخامنشی و ایجاد 111 ایستگاه و استراحت گاه در مسیر آن . همچنین در این راه چاپارخانه های زیادی برای تعویض اسبهای نامه رسانها بود. این راه تخت جمشید - پرسه پولیس - را به سارد و لیدیه پیوند می داد.
-3 شروع مراوده ایران و چین در دوره اشک نهم - مهرداد دوم - در سال های 124 تا 86 ق م و شکل گیری راه ابریشم و عبور آن از سمرقند نیشابور، دامغان، سمنان، ری، قزوین، سراب، تبریز، مرند و خوی به عنوان پلی بین چین و کشورهای اروپا، آسیا و آفریقا برای تبادلات مادی و تمدنی شرقی و غربی سهم مهمی ادا نموده است.
این راه از شهرستان نوانگ هوانگ در چین به ولایت کاشغر می آمد و از آن جا داخل ترکستان شرقی امروزی می شد و از درون آسیای مرکزی می گذشت و از راه بیش بالیغ و آلمالیغ و اترار به سمرقند و بخارا می رسید. در بخارا قسمت اصلی آن از راه مرو، سرخس، نیشابور، گرگان، بام وصفی آباد به ری می آمد و از ری به قزوین و زنجان و اردبیل و تبریز و ایروان می رفت و از ایروان به ترابوزان یا بیکی از بندرهای شام پایان می گرفت.
-4 تاسیس کاروانسراهای شاه عباسی و راه های عباسی در دوره شاه عباس صفوی.
-5 به راه افتادن کالسکه ها از تهران به تبریز در دوره قاجاریه .
-6 ساخت راه آهن تهران به عبدالعظیم در سال1301 ش.
-7 خرید اولین اتومبیل با سوخت زغال سنگ از بروکسل در سال 1317 شمسی توسط مظفر الدین شاه قاجار.
-8 احداث راه آهن جلفا تبریز در سال1294 و راه آهن سراسری در سال 1317 شمسی.
-9 تاسیس سازمان هواپیمایی کشوری در سال1301 شمسی و افتتاح فرودگاه قلعه مرغی با 5 فروند هواپیما در سال1303 شمسی و اولین فرودگاه کشوری در سال 1321 در تهران.
-10 تاسیس هواپیمایی ملی ایران - هما - در سال1340شمسی. عوامل دیگری را هم می توان بر گسترش صنعت گردشگری در عصر حاضر بر شمرد که عبارت است از :
-1 افزایش اوقات فراغت.
-2 گسترش شهر نشینی.
-3 دگرگونی در نگرش نسبت به سفر.
-4 افزایش سطح درآمد سرانه.
نتایج و پیشنهادات خدمات علم باستان شناسی و صنعت توریسم صنعت توریسم در دول پیشرفته جهان یکی از با صرفه ترین راه های کسب درآمد است و همچنین با حفظ مرمت آثار تاریخی و تبلیغات مستمر و گسترده فرهنگی و اقتصادی سعی می کنند تا دیدگاه مسافرین داخلی و خارجی بازدید کننده از اماکن تاریخی و فرهنگی را تغییر داده و حس دلسوزانه را در آن ها بارور سازند.
هر چند در مقوله اهمیت صنعت توریسم و علم باستان شناسی، گردشگری مقالات و نظریات علمی، فرهنگی و اقتصادی بی شماری از سوی اهل تحقیق و قلم به نگارش در آمده است و گاهی در برخی از مناطق کشور و با حمایت مسئولین روشن فکر عملی شده است. اما همچنان نیازمند حمایت، برنامه ریزی، توجه و پیگری های مستمر دارد. اکنون وظیفه اهالی تحقیق و پژوهش ارائه راهکارهای آسان تر، قابل اجرا و علمی نسبت به گذشته برای بهبود، پیشرفت و رفع معایب این علم و صنعت می باشند. شاید موارد پیشنهادی نگارنده تکراری، ساده و کم اهمیت به نظر آیند اما اعقاد دارم همین موارد نیز نیازمند به برنامه ریزی بلند مدت و مدیریت دلسوز و مدبرانه دارد.
-1 دعوت و آگاه سازی سرمایه گذاران بومی برای اجرای طرح های فرهنگی و صنعت توریسم.
-2 تشکیل کانون کشف استعدادها، جذب و بررسی پیشنهادات فرهنگی و اقتصادی در حوزه صنعت توریسم و علم باستان شناسی، راه های برقراری ارتباط و آشنایی با آئین ها و متد جدید بومی.
-3 تاسیس بازارچه و کارگاه های تولید صنایع دستی و ایجاد مرکزیتی تجاری و به نمایش گذاشتن هنرهای بومی و فراموش شده و ریشه دار.
-4 در حوزه مسایل فرهنگی و صنعت توریسم با پیگیری و استمرار درجذب، هماهنگی و آموزش نفرات تحصیل کرده در رشته های باستان شناسی، مردم شناسی و گردشگری می توان گام های مهم برداشت.
-5 آگاه سازی قشر تحصیل کرده مخصوصا در زمینه باستان شناسی و گردشگری نسبت به ارزش های فرهنگی و تاریخی وحفاظت از آن ها.
