بخشی از مقاله
چکیده
چالش اصلی سازمانها درک مدیریت دانش و چگونگی پیادهسازی آن است و بزرگترین آرزوی سازمانها تعریف یک سیستم مدیریت دانش مناسب و اداره آن به یک روش موفق است. بیشک دانشگاهها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی به عنوان سازمانهای دانش گر باید در طراحی و استقرار سیستم مناسب مدیریت دانش، در نقش سازمانهای پیشرو ظاهر شوند، و این امر مستلزم شناسایی عوامل کلیدی موفقیت و اقدام عملی بر مبنای این عوامل در مراحل مختلف طراحی و استقرار مدیریت دانش است. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر استقرار مدیریت دانش در آموزش عالی است.
روش پژوهش از نوع فراتحلیل است. جامعه آماری شامل پژوهشهای انجامشده در زمینهی عوامل مؤثر بر استقرار مدیریت دانش در سالهای 85-91 است. برای انتخاب نمونه ابتدا پژوهشهای انجامیافته در زمینهی استقرار مدیریت دانش در آموزش عالی و عوامل اثرگذار بر استقرار آن شناساییشده و پس از پالایش از نظر فنی و روششناختی از میان آنها پژوهشهایی را که شرایطی علمی و روششناختی لازم را دارا بودند، برای ورود به فرا تحلیل انتخابشده و مورد بررسی قرار گرفتند. یافتههای پژوهش نشان داد که منابع انسانی، فرهنگ، فناوری اطلاعات عوامل مؤثری بر استقرار مدیریت دانش هستند.
کلمات کلیدی: مدیریت دانش، فرا تحلیل، عوامل اثرگذار بر استقرار مدیریت دانش، آموزش عالی
مقدمه
چالش اصلی سازمانها درک مدیریت دانش1 و چگونگی پیادهسازی آن است و بزرگترین آرزوی سازمانها تعریف یک سیستم مدیریت دانش مناسب و اداره آن به یک روش موفق است. بیشک دانشگاهها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی به عنوان سازمانهای دانش گر باید در طراحی و استقرار سیستم مناسب مدیریت دانش، در نقش سازمانهای پیشرو ظاهر شوند، و این امر مستلزم شناسایی عوامل کلیدی موفقیت و اقدام عملی بر مبنای این عوامل تأثیرگذار در مراحل مختلف طراحی و استقرار سیستم مدیریت دانش است - رهنورد، محمدی، . - 1388 دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی به عنوان مهمترین منبع در برگیرندهی بخش عمدهی اطلاعات و دانش مورد نیاز جهت پیشرفت و ترقی و توسعهی جامعه و مرکز فعالیتهای مرتبط با تولید، توزیع، انتقال و انتشار دانش محسوب می-گردند.
با توجه به این امر در صورتی که دانشگاهها از توان کافی در این راه برخوردار نباشند، توقف چنین فعالیتهای حیاتی و ضروری که نقش عمدهای در توسعه و پیشرفت جامعه دارد حتمی و مسلم خواهد بود. این مسئله موجب گردیده که مدیریت دانش در تمامی زمینهها به خصوص در آموزش عالی توجه بسیاری از صاحبنظران و اندیشمندان این حوزه را به خود اختصاص داده و در راستای رفع این مشکل کمک بزرگی محسوب گردد - منجم زاده،. - 1387 امروزه مؤسسات آموزش عالی با چالشهای فراوانی از جمله تغییرات سریع فناوری، گسترش سیستمها، تقاضای متنوع جامعه، افزایش هزینههای آموزشی و نیاز به تطبیق با عصر دانش و اطلاعات مواجهاند و یکی از ابزارهایی که برای مقابله با این شرایط به کار گرفته میشد مدیریت دانش است. مدیریت دانش در آموزش عالی »مجموعه ای از فرایند های سازمانی است که از ایجاد و انتقال دانش در آن مؤسسات حمایت کرده و دستیابی به اهداف سازمانی و دانشگاهی را ممکن میسازد.«
یکی از مهمترین دلایل استقرار مدیریت دانش در آموزش عالی، کمک به این مؤسسات برای یک پارچه سازی و انسجام دانش جدید با دانش قبلی است که میتواند به افزایش ارتباط بین کار و آموزش بینجامد - میر غفوری، میر فخرالدینی، صادقی آرانی، . - 1389 مسئله اصلی که امروزه وجود دارد آشنا نبودن مدیران با مدیریت دانش، مزایای آن و فرایند استقرار و پیادهسازی آن در سازمان میباشد. مدیر باید بتواند موضوعات دانشی سازمان را تعیین نماید، فرایندها را بازنگری کند و آنهایی را که بیشترین ارزش را ایجاد میکنند، تشخیص دهد. سپس باید شبکهها و پایگاه دادههای کامپیوتری ایجاد کند تا اطلاعات به آسانی در اختیار افرادی که به آن نیاز دارند قرار گیرد. این امر نیازمند این است که دولت با توجه بیشتر به مسئله مدیریت دانش مدیران ارشد سازمانها را آموزش دهند و آنها را به سمت مدیریت دانش در سازمانهایشان سوق دهند - خراسانی طرقی،. - 1391
بررسی پیشینه نظری و آرای صاحبنظران نشان میدهد که ضرورت بهکارگیری مدیریت دانش در سازمانها انکارناپذیر است و سازمانها باید بتوانند به گونهای مؤثر سرمایههای دانش خود را مدیریت کنند - ابطحی، صلواتی، . - 1385 از طرف دیگر در محیط رقابتی امروزین، نیاز سازمانها به داراییهای دانشی نسبت به گذشته، شدت چشمگیری یافته است. غیرقابل تقلید بودن، کمیاب بودن، ارزشمند بودن و غیرقابل جایگزین بودن از و ویژگیهای این داراییهای دانشی؛ همراه با ظهور رویکردها و مفاهیمی چون مدیریت دانش، سرمایه فکری، داراییهای نامشهود، دیدگاه دانشگرا به سازمان، و نیز کثرت تحقیقات دانشگاهیان و دست اندرکاران اجرایی، همگی گویای اهمیت فزایندهی منابع دانشی در سازمانها میباشند - رستمی، شهایی، . - 1385 از جنبه علمی مطالعات زیادی بر روی شناسایی عوامل حیاتی موفقیت مدیریت دانش صورت گرفته است، اما این مطالعات بسیار کلی بوده و نتوانستهاند عوامل کلیدی استقرار مدیریت دانش را شناسایی کنند.
علاوه براین، درحالیکه مطالعات نظر پردازی خوبی در این حوزه صورت گرفته است اما تلاشهای کمی در خصوص ارزیابی میزان استقرار عوامل مؤثر در موفقیت مدیریت دانش انجام شده است. بنابراین مطالعه این امر که عوامل موفقیت در این صنعت تا چه اندازه استقراریافتهاند در کنار بررسی میزان اهمیت این عوامل در موفقیت استقرار مدیریت دانش ضروری است - نیسی، رنگباری خینی،. - 1389 باید در نظر داشت دستیابی به اهداف علم و فن آوری سند چشمانداز 1404 و طراحی چگونگی رشد علمی کشور که در پیشنویس نقشه جامع علمی کشور و همچنین سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه مورد تاکید قرار گرفته است، مستلزم استقرار سیستم های مناسب مدیریت دانش در سازمان-های مختلف و به خصوص دانشگاهها و مؤسسات عالی آموزشی است.
پژوهشهای انجامشده هم نشاندهندهی آن است که بهکارگیری مدیریت دانش در آموزش عالی امری حیاتی است که منجر به عملکرد مؤثرتر، تصمیمگیری بهتر، بهبود کیفیت خدمات علمی و اداری و غیره میشود. طی دو دههی اخیر رویکردهای مبتنی بر مدیریت دانش به استراتژی اساسی دانشگاهها در سراسر دنیا تبدیل شده است - میر غفوری، میر فخرالدینی، صادقی آرانی،. - 1389 مدیریت دانش با تمرکز بر روی راهحلهایی که کل سیستم، شامل سازمان، منابع انسانی و فن آوری را در برمیگیرد از جمله مهمترین ابزارها برای حل مشکلات و مسائل سازمانها محسوب میشود. لذا با توجه به اهمیت پرداختن به مدیریت دانش در دانشگاهها به عنوان سازمانهای دانش بنیان، ضرورت پژوهش در این حوزه بیش از پیش احساس میشود - فیضآبادی،. - 1389از طرفی بدون طراحی و استقرار سیستم-های کارآمد و اثربخش، ایجاد و رهبری جریانهای علمی پیشتاز، و ارتقای جایگاه علمی کشور در منطقه میسر نیست.
پس با طراحی و استقرار سیستم های مدیریت دانش در حوزههای دانشگاهی باید بر تربیت اعضای هیئتعلمی دانش گر، توسعه فرهنگ تسهیم دانش، مشارکت صاحبنظران در تولید، انتقال، و ارزیابی دانش همت گماشت - رهنورد، محمدی،. - 1388 علاوه بر آن با توجه به این که در عرصهی مدیریت دانش نمونههای مختلفی ارائهشده، باید با بررسی چالشها، نیازمندیها و ویژگیهای دانشگاهها و مراکز آموزش عالی به یک روش مناسب و کارآمد برای استقرار مدیریت دانش در آنها برسیم. در مجموع با توجه به مطالعاتی که در خصوص عوامل اثرگذار بر استقرار مدیریت دانش صورت گرفته و بر اساس مدلها و دیدگاههای ارائهشده توسط محققان که به آنها اشاره کردیم، در این پژوهش به بررسی 5 عامل اثرگذار بر استقرار مدیریت دانش که عبارتاند از: ساختار سازمانی، فرهنگسازمانی، فناوری اطلاعات، منابع انسانی و رهبری میپردازیم.
مبانی نظری پژوهش: مدیریت دانش
مدیریت دانش - KM - در سال 1997 برای نخستین بار در مجامع دانشگاهی و علمی مطرح شد و به موضوعی داغ برای مدیران و محققین تبدیل گردید. و به طور برجسته بر فعالیت-های مبتنی بر دانش تمرکز دارد و به خلق، تصرف، تبدیل و استفاده از دانش کمک می-کند.، علاوه بر این منبع بسیار مهم رقابتی برای سازمانها به شمار میآید - سعید اردکانی، کنجکاو منفرد،. - 1390 اساسیترین مشخصه سازمانهای هوشمند در قرن 21، تأکید بر دانش و اطلاعات است. دانش ابزار قدرتمندی است که میتواند تغییرات را در جهان به وجود آورده و نوآوریها را ممکن سازد - محمدی فاتح، سبحانی، محمدی . - 1387 امروزه دانش مهمترین دارایی و بزرگترین مزیت بسیاری از سازمانها است و سازمانها، در این محیطهای جدید سازمانی، برای بقا و موفقیت خود به سیستمهای طبیعی و انعکاسهای آن نیاز دارند تا بتوانند با تشخیص سریع تغییرات، خود را با آن انطباق دهند.
این موضوع، توجه سازمانها را به سمت دانش و بهرهبرداری از آن معطوف کرده است. چرا که دانش، با ویژگیهای بدیع و پویای خود امکان پاسخگویی به ویژگیهای محیطهای جدید را فراهم میسازد - فیضآبادی، . - 1390 همچنین جهان گرایی و رقابت در جهان امروز موجب شده تا دانش به عنوان ارزشمندترین منبع راهبردی شناخته شود و سازمانهای امروزی نیاز دارند که به طور مؤثر به سوی منابع دانش حرکت کنند - گودرزی، ابو ترابی، دستی گردی، دستی گردی، . - 1388 و در این راستا مدیریت دانش را میتوان به عنوان یک عامل کلیدی برای کسب منفعت، پیشرفت و حفظ مزیت رقابتی به شمار آورد و هر سازمانی باید راهبردهایی را تدوین نماید تا بتواند ارزشهای بالقوه مدیریت دانش را کسب کند - سعید اردکانی، کنجکاو منفرد،. - 1390 مدیریت دانش رویکرد جامعی جهت ترسیم
