بخشی از مقاله
چکیده
جابجایی شن، ماسه و ذرات ریز گردوغبار، در بسیاري از محیطهاي زیستی بهوسیله بادصورت میگیرد؛ اما این پدیده بهصورت پرقدرتتر و در مقیاس وسیعتري در سرزمینهاي خشک و کمآب رخ داده و ازمهمترین مسائلی است که سرزمینهاي خشک با آن درگیر هستند. یک ششم جمعیت و همچنین یک چهارم مساحت جهان تحت تأث یاثرات منف ی بیابان زایی بوده و 61 درصد از مساحت کشور ایران، در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد. در سالهاي اخیر ریزگردها، طوفانهاي گردوغبار و طوفانهاي ماسهاي شدت گرفته است.
دهسلم ازتوابع شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی است که تحت تأثیر فرسایش بادي قرار دارد. همجواري با بیابان لوت، وجود شرایط توپوگرافی و وزش بادهاي 120 روزه سیستان سبب شده که فرسایش بادي بهشدت یا ن منطقه را تحت تأثیر قرار دهد. بهطوريکه، 111 خانوار سکنه، 2 رشته قنات، 7حلقه چا ه و نخلستانها ي دهسلم در معرض تهدید ماسههاي روان قرار گرفتهاند.
نتایج بهدست آمده از این پژوهش نشان می-دهدکه مساحت کانون بحرانی فرسایش بادي در این منطقه، 16750 هکتار است و 10/53 درصد سطح کل کانونهاي بحرانی استان خراسان جنوبی را بهخود اختصاص داده است. از کل مساحت بحرانی دهسلم، فرسایش بادي در 10438 هکتار دارا يشدت زی اد، 3437 هکتار دارا ي شدت متوسط و 2875 هکتار داراي شدت کم است. یکی از مهمترین و در واقع اصلیترین مشکل موجود در دهسلم، وجود فرسایش بادي شدید و حرکتماسه ها ي روان است که باعث بروز مشکلات عدیدهاي براي ساکنین و وارد آمدن خسارت بسیار زیادي به منابع زیستی و اقتصادي این منطقه شده است.
-1 مقدمه
دربیابانها و مناطق خشک، تغییر سریع درجه حرارت هوا موجب ایجاد گرادیان فشار در نقاط متفاوت آن و تشکیل بادهاي قوي ودائمی م یشود - صداقت . - 1358 بنابراین باد یک واکنش طبیعی محیطی براي ایجاد تعادل فشار در اتمسفر است
درمجموع درمناطق بیابانی، به دلیل کمبود رطوبت و پوشش گیاهی، باد قادر به جابه جایی ذرات ریز و درشت است که به فرسایش شدید خاك میانجامد - مهرشاهی ونکونام، . - 1388 موادي که به وسیله باد درسطح زمین جابجا میشوند داراي ابعاد تقریبی حدود 0/1 میلیمتر تا 1 میلیمتر میباشند - ماسهها ي بسیار ریز و ماسه هاي درشت - .
براي از جاي برداشته شدن ذرات با ابعاد بزرگتر از 1 میلیمتر، بادهاي قدرتمند لازم است. حرکت ماسه تحتتأث یر باد، به صورت دو فرایند بسیار نزدیک به هم صورت میگیرد: جهش و خزش سطحی. از دو فرآیند حرکتی فوق، جهش حدود کل عمل حمل و نقل را برعهده دارد و خزش سطحی بقیه را انجام میدهد. هنگامی که سرعت کنش باد به حد بحرانی برسد در آن هنگام است که ذرات به حرکت در میآیند. وقتی که ذرات به حرکت درآمدند، ضربه ناشی از دانههاي درحال حرکت، باعث شروع حرکت دانهها ي بزرگتر م یشود عامل. اساسی درحرکت ذرات به وسیله باد، نیروي کشش است
باد معادل سطح بیابانهاي کره زمین را به وسیله ماسه پوشش داده و هرساله صدها میلیون تن خاك را از آنها کنده و جابجا میکند. در زمانهاي گذشته شدت این پدیده از امروز بیشتر بوده است. در سطح زمین بادهاي بیابانی قادرند رسوبات بیشتري را برحسب مترمکعب درسال در پهناي یک کیلومتري نسبت به هر پدیده ژئومورفولوژیکی دیگر حمل کنند
تپه هاي ماسهاي از بارزترین ومعروفترین رخسارهها ي فرسایش بادي مناطق رسوبگذارياست که معمولاً مرحله انتهایی، یا پایان فرسایش بادي را شامل میشود و از نمود عینی و ظاهري بیشتري برخوردار است. فرسا یش بادي در اقلیمهاي خیلی خشک تا خشک جهان با بارندگی کمتراز 250 میلیمتر از شدت عمل زیادتري برخوردار است. ازآنجاکه ب یش از 64 درصد مساحت کشور 1046446 - کیلومترمربع - را اقلیمهاي خشک و فراخشک در برمیگی رد، میتوان سهم عرصههاي تحت تأثیر فرسایش بادي درکشور را حدود 2/5 برابر فرسایش آب ی قلمداد نمود
درسطح کشور حدود 170 منطقه مهم تحتتأث یر فرسایش بادي شناسایی شده است که درآن بالغبر 5000000 هکتار به عنوان مناطق رسوبگذاري با شاخص تپه ماسه اي، حدود 2000000 هکتار به عنوان مناطق ترانزیت، با شاخص پهنههاي ماسه اي و نبکا بالغبر 12000000 مییل ون هکتار به عنوان مناطق برداشت شناسایی شده است. هر چند که عرصه وس یعی از کشور در معرض فرسایش بادي قرار دارد و باید مسئله فرسایشباد ي در هاآن با توجه خاص دنبال شود، لیکن حدود 6/5 مییل ون هکتار آن به عنوان کانونها ي بحرانی فرسایش بادي شناسایی شده است که باید در برنامههاي مدیریتی و اجرایی کنترل فرسایش بادي در اولویت قرار گیرد
فرسایش بادي یکی از فرایندهاي اصلی فرسایش خاك در بیابانها ي ایران محسوبم یشود . طبق برآوردهاي سازمان خواربار و کشاورزي جهانی، سالانه بیش از 1/5 میلیون هکتار از اراضی، بیابانی میشود و هر ساله در حدود 1/5 میلیارد تن خاك در نتیجه فرسایش از بین میرود - ریاضی، . - 1369 دراین تحقیق فرسایش بادي در دهسلم مورد مطالعه قرار گرفت.
روستاي دهسلم در مسیر جاده نهببندان- شهداد و کرمان واقع شده است و فاصله آن تا شهر نهبندان 85 کیلومتر، تا شهداد 180 کیلومتر وتا کرما ن 290 کیلومتر میباشد. روستاي دهسلم از غرب به بیابان لوت مرکزي منتهی شده، بهطوري که از روستاي دهسلم تا شهداد هیچ گونه آبادي و آثار حیات و حتی از 32 کیلومتري آن به بعد هیچ گونه پوشش گیاهی و حیات جانوري نیز وجود ندارد اکثراًو پوشیده از پهنههاي ماسه بادي و ریگ میباشد. دهسلم در محدوده 59 درجه ، 19 دقیقه طول شرقی و 31 درجه، 11 دقیقه عرض شمالی و در ارتفاع 817 متري از سطح دریا قرار گرفته است
