بخشی از مقاله
چکیده
در آینده ای نزدیک، پا به عرصه آمدن تکنولوژی های نوین و علوم جدید، معماری نیز در قالب مفاهیم جدیدی تعریف خواهد شد. یکی از مبانی بنیادین در معماری یعنی نسبت فرم و عملکرد، مورد بحث خواهد بود ."فرم" یکی از اصطلاحات کلیدی است که استفاده از آن در مباحث گوناگون هنری - عمومی و تخصصی - بسیار رایج است، به گونه ای که می توان آن را یکی از مهم ترین مفاهیم پایه ای هنر در نظر گرفت. لذا پرداختن به معنی و مفهوم آن در رشته های هنری، از ضروریات محسوب می شود و اهمیت ویژه ای برخوردار است و در این مقاله تلاش بر این است که رابطه فرم و عملکرد مورد بازبینی قرار گیرد.-
در این راستا با مروری بر ماهیت فرم در فرایند طراحی و مفهوم عملکرد براساس نیازهای بیماران نورولوژی مورد ارزیابی قرار می گیرد. فرمی که یک طرح معماری به خود می گیرد، عملکرد ساختمان را کنترل خواهد کرد. شناخت عملکرد یک فضا قبل از ادراک فرم آن صورت می پذیرد. لذا فرم به بیان خود عملکرد را تبیین می کند و خواسته های عملکردی در فرایند طراحی کالبد معماری و بطور نسبی پاسخ داده می شوند؛ با تعریف جدید از نیازهای بیماران و همراهان و به دنبال آن مفهوم جدید معماری، هدف نهایی تامین شرایط آسایش بیماران می باشد.
مقدمه
"فرم" یکی از اصطلاحات کلیدی است که استفاده از آن در مباحث گوناگون هنری - عمومی و تخصصی - بسیار رایج است، به گونه ای که می توان آن را یکی از مهم ترین مفاهیم پایه ای هنر در نظر گرفت. لذا پرداختن به معنی و مفهوم آن در رشته های هنری، از ضروریات محسوب می شود و اهمیت ویژه ای برخوردار است.
با شنیدن یا مشاهده این واژه، یک مفهوم محسوس مشترک بین عموم، استنباط می شود که تعریف دقیق آن به طور سریع با بیانی صریح دشوار می باشد. لذا مفهوم این واژه همچون مفاهیم بنیادی فضا، هستی و زمان جزو بدیهیاتی می باشد که هر کس علاوه بر نکهای در چارچوب ادراک جهان و محیط زندگی خود دائماً با آنها در ارتباط است، در حیطه تخصص و فعالیت حرفه ای خود نیز به گونه ای خاص خود، از زاویه ای ویژه به آنها نگریسته و آن ها را تبیین می کند.
بعلاوه، باز بودن حیطه معنایی این واژه و امکان ایجاد سوءتفاهم در درک مفهوم این واژه اساسی، بر ضرورت پرداختن به وجوه مختلف معنایی فرم تاکید می کند. اصولاً ورود به مباحث پیچیده هنری بدون آگاهی دقیق از مفاهیم هنری -نظیر فرم- امکانپذیر نیست و نیز بسته به نوع مبحث حیطه مبنایی خاص این چنین واژه هائی باز، می باید به طور دقیق برای مخاطب یا خواننده مشخص گردد
مفهموم شناسی فرم
تفکر درباره فرم های کلی یک اثر معماری در مراحل اولیه طراحی صورت می گیرد. فرم خاص نهایی برای پاسخگویی به نیازهای عملکردی برنامه و محدودیت های یا امکانات ارائه شده توسط سایت پدید می آید. فرم اندیشیده شده در زمان تفکر به ماهیت طراحی، باید تمامی نیازهای شرایط عام را دارا باشد
فرم به دو ساختار داخلی و خارجی و به اصولی که به کل آن وحدت می بخشد، بستگی دارد. فرمی که یک طرح معماری به خود می گیرد، عملکرد ساختمان را کنترل خواهد کرد.
فرم در معماری نوعی بیان شخصی محسوب شده و در حقیقت ابزاری برای بیان درک خالق آن از فضای معماری می باشد. از آنجا که هدف از معماری، خلق فضا - بصری یا عملکردی - است، بنابراین بدون درک فضا، فرم، در زمره هنرهای بصری تعریف می شود. وظیفه فرم واقعیت بخشیدن به دنیای حسی و عقلی هنرمند است و می بایست به انسان های دیگر اطلاع دهد که هنرمند در صدد انتقال چه محتوایی است
فرم مقوله ای ابزاری است که نه ایستا است و نه منعکس کننده. تنها یک عملکرد خاص است. قابلیت های فرم در حقیقت چیزی است که ما را به جنبش وا می دارد مشروط به اینکه انسان تمایل به حرکت را قبلا در انگیزش درونی خود که به نیازهای او مرتبط است دریافت کرده باشد - مطلبی، 1385، ص. - 16 فرم در ماهیت خود از معنا و اراده تهی است و این اراده و انگیزش انسانی است که به فرم ها معنا بخشیده و آنها را به گونه ای هدفمند به کار می گیرد
تاثیر آسایش در فرم
بارزترین مشخصه محیط برای فرد، سطح آسایش است. در محیط های طراحی شده، آسایش کیفی نظری است که سهولت فیزیکی انجام وظایف و یا بودن در مکانی خاص را فراهم می سازد. بسیاری از جنبه های آسایش، تناسب داشتن محیط و تجهیزات آن با نیازهای حسی و فیزیکی شکل می یابند. این گونه گفته که هنگام طراحی برای بیماران نورولوژی بهتر است به جای میزان آسایش به میانگین های آسایش هم فکر کنیم. آسایش، به عنوان یکی از مهم ترین کیفیت های محیطی، برآیند تاثیرات شماری از عمده ترین مشخصات محیطی است. طراح باید با امکانات در دسترس خود، مهم ترین زمینه های ایجاد آسایش را در تمامی ابعاد ممکن فراهم سازد
نقش فرم درآفرینش معماری
برای معماری که از دیدگاه آفرینشی در فضای معماری به فرم می نگرد، آفرینش فرم از اهمیتی بسیار برخوردار است، زیرا معمار در آفرینش فضا آنچه را می خواهد بگوید، با استفاده از فرم ابراز می کند.
فرم و فضای معماری
مسلماً خصیصه اصلی هر اثر معماری این است که فضایی برای زندگی عرضه می کند، اما این فضا باید با فرم های ساخته شده باشد تا بتوان گفت مکان است، یعنی زندگی می تواند در آن رخ دهد. به عبارت دیگر عناصر فرم و فضا همراه یکدیگر واقعیت معماری را تشکیل می دهند. وقتی فضا توسط عناصر تشکیل دهنده فرم شروع به حبس شدن، شکل گرفتن و سازماندهی شدن می کند معماری بوجود می آید.
فرم را می توان زبان فضا دانست؛ چرا که آنچه را معماران در فضا می خواهند بیان کنند را با توجه به فرم بیان می کنند. به همین دلیل فرم دارای اهمیت ویژه ای در خلق فضا دارد. طرح هنرمند معمولا ترکیبی است از تفکر و الهام در بهترین حالت طرح به گونه ای موثر با احساسات هنرمند ارتباط برقرار می کند، گرچه ممکن است که طرح با پیشرفت و تکامل اثر تغییر نماید. در این جا طرح می تواند ترکیب بندی و یا نوعی شکل و مجموعه ای از فرم ها باشد
عملکرد و نیازهای انسان اگر هدف معماری را خلق فضا بدانیم، هر چه که در این راستا مورد بهره قرار گیرد چه کاربردی باشد و چه حائز زیبایی بصری،ارزشمند است و آنگاه که معماری را اینگونه تعریف کنیم، هر چه در خلق فضا سودمند باشد، عملکرد محسوب می گردد و آنگاه که زیبایی بصری جزئی از عملکرد می شود. کاربرد فرم و زیبایی بصری تارو پودی اند که در هم تنیده شده اند و معماری را خلق نموده اند. به این معنی که فرم معماری در محیط خود تغییر می کند و طراحی یک فرم از پیش تعیین شده که فضا و عملکرد در آن تعریف شود مفهومی ندارد. بلکه فرم در چهارچوب نیازهای عملکردی و سازگاری محیطی و همزمان با تعریف این نیازها شکل می گیرد.
شناخت عملکرد یک فضا قبل از ادراک فرم آن صورت می پذیرد و لذا این عملکرد فضا ها است که فرم را تحت تاثیر خود قرار می دهد نه بالعکس. اما از سوی دیگر فرم می باید قابلیت های بالقوه لازم را برای تامین و پذیرش آن عملکرد ها دارا باشد
عملکرد هر فرم نیز اساس مفاهیم محتوایی آن و در ارتباط با سایر موضوع ها معنا پیدا می کند. در واقع این عملکرد به صورت رویکردی منظم و انعطاف پذیر است که میان مبدا و غایت یک همبستگی براساس محتوای درونی وجود دارد
عملکرد در معماری هرگز تنها حواس را نباید مخاطب قرار دهد، معماری وظایف اجتماعی خاصی دارد که یکی از آنها تاثیر بر احساس کسانی است که در ساختمان ها زندگی می کنند و یا حتی از مقابل آن عبور می کنند.
توجه به نیازهای انسانی همواره دغدغه خاطر بسیاری از معماران بوده است. مدل نیازهای انسانی به ویژه مدل ارائه شده از سوی آبراهام مازلو توسط تعدادی از پژوهشگران در زمینه توسعه مبانی نظری طراحی محیطی مورد توجه قرار گرفته است
