بخشی از مقاله
چکیده
روشنایی یک اصل مهم در محیط شهری به شمار می آید که کیفیت آن می تواند بر روی بهبودی و راحتی انجام فعالیت تاثیر بگذارد. جنبه های احساسی نور در ارتباط مستقیم با رنگ و کنتراست قرار دارد که حالت انسان، بهبودی و درک انسان از فضا را تحت تاثیر قرار می دهد. بازتاب رنگ ها در محیط وابسته به نور تعریف شده در آن محیط است و این موضوع اهمیت نورپردازی را بیش از پیش آشکار می سازد.
فرهنگ به عنوان پدیده ای چند وجهی که از اندیشه ها، احساسات و شیوه زندگی در یک جامعه شکل می گیرد عاملی تاثیر گذار در طراحی به شمار می رود. درک ویژگی های فرهنگی یک جامعه کمک قابل توجهی به خلق محصولات سرشار از تجربه های حسی برای کاربران خواهد داشت. لذا اهمیت این مطلب بیش از پیش مشخص می گردد که برای موفقیت یک محصول و به طور خاص روشنایی شهری، طراح باید درک و شناخت صحیحی نسبت به کاربر و فرهنگ جامعه خود داشته باشد و بداند در استفاده از این محصول چه هدفی را دنبال می کند و در چه چارچوب و شرایطی این تعامل اتفاق خواهد افتاد.
بدین منظور در این پژوهش برای طراحی المان نوری شهری از روش پیشنهادی پریس برای وارد کردن کاربر در پروسه طراحی به عنوان رویکرد طراحی مشارکتی استفاده گردید. در پروسه طراحی، المان های نوری متناسب با فرهنگ ایرانی مورد مطالعه قرار گرفت و شاخصه های ارسی به عنوان منبع الهام تعیین گردید. نتایج حاصل از مطالعات، مشاهدات و مشارکت کاربران منجر به طراحی المان نوری تعاملی و متناسب با شرایط فرهنگی محیط شهری در پارک نیاوران تهران گردید.
مقدمه
بازیبا نور، مخصوصاً نور مصنوعی، همواره مورد علاقه طراحان بوده است، به گونه ای که مفاهیم آن، از همان ابتدای کار، و در مرحله ی ساخت احجام، با توجه به پیام مورد نظر جهت انتقال و بنا بر شرایط مختلف نورپردازی در مرحله آزمایش مورد استفاده قرار گرفته است. در شرایطی که نور مصنوعی، در جهت ارتقاء کیفیت های زیباشناختی، به گونه ای درفضاهای شهری به کار گرفته شود که نوع درک از یک فضا را تحت تأثیر قرار دهد، و به تبع آن کیفیت عملکرد و استفاده از فضا توسط شهروندان را مختص خود سازد، آنگاه نورپردازی فضاهای شهری در شب اهمیت فزاینده ای خواهد یافت.
حقیقت آن است که نورپردازی فضاهای شهری، نوعی ابزار طراحی است که بیش از آنکه معلول عوامل تکنیکی و روش شناسی تلقی شود، عامل ثانوی یعنی انسان را به عنوان عامل طراحی مطرح می سازد و تأثیرات ارزشی، معیارهای فرهنگی جامعه و نوع فضا را مهم ترین عوامل طراحی نورپردازی می داند. فضاهای شهری به عنوان بستر اصلی شکل گیری تعاملات اجتماعی نقش مهمی در جذب شهروندان و حضور آنها در شهر به عهده دارند و میزان این نقش بر پایه کیفیت های مختلف یک فضا تعیین می شود.
در این بین فضاهای شهری و کیفیت منصوب به آنها باید پاسخگوی نیازهای مختلف شهروندان در فضا باشد؛ نیازهایی که بنا بر هدف کاربران فضا از حضور در محیط متفاوت خواهد بود و بی شک نورپردازی نقش مهمی در ایجاد این کیفیت ایفا خواهد نمود. نورپردازی دائمی در شهر با حضور مستمر خود در دراز مدت تاثیرات چشمگیری خواهد داشت و نورپردازی موقتی همچون یک رویداد تماشایی برای همیشه در خاطر باقی خواهد ماند.
بر همین اساس می توان با بازتعریف فضاها و ساختارهای شهری به کمک نور پردازی، طریقه تداعی وقایع و حال و هوای یک خاطره جمعی خاص در اذهان اشخاص را با محیط شهری پیوند داد - عباس زادگان ومراد زاده، 1392، . - 996 با توجه به ماده 36 لایحه ساماندهی و مدیریت سیما و منظر شهری که توسط شهرداری تهران تدوین شده است، نورپردازی شهری، زیباسازی فضاهای مختلف شهری در شب و استفاده از قابلیت های نور جهت ارتقاء کیفیت بصری تعریف شده است که به دو صورت دائم و موقت قابل انجام است .
این لایحه هدف از نورپردازی شهری را یکپارچه سازی و ایجاد هویت نورپردازی در فضاهای شهری و نیز احیای زندگی شبانه برای ایجاد مناظر زیبا وچشم نواز در شب معرفی کرده است - شهرداری تهران، . - 1388 با توجه به موارد ذکر شده توجه به فضا، فرهنگ و کاربر به عنوان ضرورت در طراحی نورپردازی شهری مطرح است. در این راستا هدف از این مقاله ایجاد بستری برای تعاملات اجتماعی کاربران در طراحی المان نوری شهری با توجه به معیار های فرهنگی ملهم از آثار شاخص در معماری سنتی ایران می باشد.
این مطالعه از نوع ترکیبی توصیفی- تحلیلی است که بخش توصیفی آن شامل بررسی فرهنگ و طراحی مشارکتی به عنوان رویکردی کارکردی در طراحی بوده و در قسمت تحلیلی پیشنهاد طرح واره های اجرایی در طراحی نورپردازی شهری م ورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش به شیوه طراحی کاربر محور بوده و در هر مرحله از کاربران در منطقه پارک نیاوران تهران در پیشبرد پژوهش کمک گرفته شده است.
نورپردازی شهری
در سالهای اخیر نورپردازی شهری از وسیله ای جهت تامین امنیت قابل دید فراتر رفته و به عنوان بخشی ضروری در طراحی شهرها و عنصر اصلی در هویت فرهنگی آنها در هر مقیاسی نگریسته می شود. نورپردازی شهری قادر است در هماهنگی با تصویر روزانه یک شهر، به آن تصویری زیبا ببخشد . - Philips, 2011 - آثار شاخص معماری کهن ایران زمین، نمودی از تعامل فرهنگ و کارآیی بوده است.
نور در معماری و شهرسازی، عملکردی فراتر از روشن کردن فضا داشته و به عنوان یکی از اجزاء اصلی مورد توجه طراحان قرار گرفته است. سیمای شهری چه در روشنایی روز و چه در تاریکی شب، باید دارای شکل و محتوا باشد. نور در طراحی شهری دارای کیفیات و ویژگی های متفاوت از قبیل ابزار اطلاع رسانی، افزایش بار هویتی و امنیتی شهر، نمایان کردن نشانه ها، میراث فرهنگی، طبیعی و فضاهای شهری است.
حضور نور به معنای روشنایی صرف نیست، بلکه قابلیت های کیفی منحصر به فردی را داراست که در معماری تاریخی ایران به والاترین صورت انجام شده و بازشناسی شگردهای به کار رفته در آن می تواند راهگشای طراحی معاصر باشد - طاهباز و همکاران،. - 1394 استفاده از منابع نوری مختلف در سطح شهرها، امری اجتناب ناپذیر است و بدون این عناصر، زندگی شهری با اختلال شدید مواجه خواهد بود.
از طرف دیگر به دلیل گوناگونی مصارف این دسته از مبلمان شهری، رفع کلیه ی نیازها و در عین حال پرهیز از آشفتگی بصری در محیط امری دشوار بوده و نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد. به طور کلی طراحی سیستم روشنایی شهرها برای تأمین روشنایی فضاهای فعالیت، تأمین روشنایی گذرگاه ها و ایجاد نور تزئینی صورت می گیرد . روشنایی علاوه بر اینکه در خدمت زیباسازی شهر است، کمک شایانی به تأمین امنیت در شهر و جامعه می کند.
نورپردازی، به نوعی تعیین کننده هویت و سیمای شبانه ی شهر است - اعتمادی فر، 1388، . - 286 نورپردازی شهری، یک ابزار مدل سازی اقتصاد شبانه، بازاریابی در شهر و ایجاد تصویر ذهنی و هویتی واحد در آن به شمار می رود - گاردنر، 1386، . - 56 به کارگیری نور پردازی در شهر جهت ایجاد تغییر در تصویر محیط، اتصال دوباره بخش های مختلف یک شهر و نمایش طبیعت و ماهیت وجودی یک محدوده صورت میگیرد.
طراحان نورپردازی شهری به نورپردازی به عنوان یک عنصر کلیدی در مدیریت شهرها می نگرند - . - Wilken, et . al, 2001 در جدول1 مفیدی و حسن زاده به بررسی معیار های موثر بین نور پردازی و ارتقاء کیفیت محیط از نقطه نظر طراحان شهری ومحیطی پرداختند. در بررسی جدول زیر معیار های تلطیف فضا و بیان خصوصیات فرهنگی و بومی دارای کمترین ارجاعات طراحان شهری بوده و جای خالی رویکرد های بومی قابل مشاهده است. لذا این خلاء لزوم توجه به حوزه فرهنگ در طراحی نورپردازی را بیش از پیش مشخص می نماید.
فرهنگ
بررسی برخی مطالعات حوزهی فرهنگ نشان میدهد که شناخت لغوی »فرهنگ« در درک ماهیت و مفهوم آن چندان سودمند نیست - خسروپناه، 1389؛ زاهدی و حقشناس، . - 1391 چرا که معنای لغوی فرهنگ با مفهوم اصلاحیاش تفاوتی فاحش دارد. در مورد مفهوم فرهنگ نیز تعریف ها بسیار زیاد است. برخی تا 250 تعریف ذکر کرده اند - سبحانیفر و نوروزی، . - 1391 برای مثال علامه جعفری به طور کلی هر امر تأثیر گذار در جهت رشد انسان به سوی کمال را فرهنگ میداند. پروفسور هافستد2 به داشته های هر گروه اجتماعی - جامعه - که موجب تمایز آن گروه از دیگر گروهها می شود، فرهنگ میگوید .
- Waisfisz, 2014 - تاکنون مدل های فراوانی برای تشریح ساختار فرهنگ ارائه شده است . - Greg, 2013 - ادرگار شاین3 حدود سه دههی پیش، فرهنگ را دارای ساختاری سه سطحی معرفی کرده است - تصویر . - 1 مفروضات بنیادین4، ارزشها و در عینیترین سطح مصنوعات و مخلوقات بشری. در این ساختار همه ی سطوح با یکدیگر در تعامل اند - .Schein, 1984 - امروزه ساختار فرهنگ را معمولاً در قالب نمودارهای پیازی - پیاز فرهنگی - 5 نشان می دهند.
در این میان، مدل هافستد و بانکوسکه6 مدل های کارآمدی هستند. می توان مدل بانکوسکه را ارتقا یافته ی مدل شاین و هافستد دانست - Bunkowske, 2002 & Fang, 2009 - - تصویر2 و تصویر . - 3 در همه ی ساختارهای فوق، هرچه به عمق فرهنگ نزدیکتر می شویم، فرهنگ غیرمادی تر و به عبارتی معنویتر میشود. از طرفی هر چه به لایههای سطحیتر فرهنگ نظر می کنیم، بیشتر جنبههای عینی و مادی فرهنگ اهمیت می یابد. از این رو در کتب جامعهشناسی، فرهنگ به دوقسمت مادی و غیرمادی تقسیم شده است.
