بخشی از مقاله
چکیده:
فرم یا شکل شهر که همان الگوی توزیع فضایی فعالیت های انسانی تعریف شده و به عنوان یکی از موضوعات اساسی در ارتباط با توسعه پایدارشهری مطرح است؛به دو نوع اصلی شهر فشرده - - Compact Cityو شهر گسترده - - Urban Sprawl و انواع اشکال فرعی دیگر تقسیم می شود. فشردگی کالبدی در شهرها به منظور جلوگیری از توسعه بی رویه افقی و از بین بردن اراضی حاصلخیز؛ به عنوان یکی از اصول اساسی توسعه پایدار شهری مطرح می باشد.
این امر در شهر یزد که مورد نظر این پژوهش است،مورد توجه چندانی قرار نگرفته و باعث بروز مشکلاتی همچون رشد افقی بی رویه،از دست رفتن یکپارچگی شهر و توسعه پراکنده و متخلخل،تراکم پایین بافت های شهری،جدایی گزینی اجتماعی،خروج جمعیت از بافت های تاریخی و قدیمی و... شده است.لذا در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف دستیابی به توسعه متعادل،درونزا و پایدار شهر یزد در راستای ارتقای فشردگی شهری سعی بر این است که با شناسایی معیارها و شاخص های شهر فشرده و بررسی تطبیقی آنها در شهر یزد؛ به ارائه راهکارهایی برای فشرده سازی این شهر دست یافت.و از این نظر با تقسیم بندی و همگن سازی حوزه های مختلف شهری در شهر یزد،پیشنهادات لازم مطابق با شرایط هر حوزه در راستای ارتقاء فشردگی شهری ارائه شده است.
-1 مقدمه:
رویکردهایی که به موضوع جایگاه زمین در توسعه شهری پرداخته اند، دو طیف از نظریه ها را پوشش داده اند .گروهی دسترسی به زمین را برای گسترش شهر ضروری دانسته، گسترش را جزء طبیعت شهر میدانند .در این نظریه تأکید بر آن است که شهرها، همواره آستانه ای از اندازه و رشد دارندکه در صورت رسیدن به این مرحله متوقف خواهند شد .
در مقابل، برخی سیاست های محدودسازی رشد شهری را در برنامه ریزی کاربری اراضی پیشنهاد کرده نظریه شهر فشرده را تجویز می کنند و آن را از جمله راه حل هایی میدانند که ممکن است به توسعه پایدار شهری منجر شود - میسویک،35، - 1379 لیکن کمتر نظریه پردازی وجود دارد که وجود اراضی بلااستفاده و با قابلیت دسترسی مناسب به خدمات و تأسیسات در بافت های موجود شهری را توصیه کند.
چنین شکلی از توسعه شهر، الگویی از یک شهر بیمار خواهد بود که انسجام فضایی خود را از دست داده - سرائی،1383، - 188و دچار آسیب های ناشی از این بی نظمی - از دست رفتن یکپارچگی شهر و توسعه پراکنده و متخلخل ، تراکم پایین بافت های شهری، دشواری و هزینه های زیاد خدمات رسانی شهری بدلیل گستردگی شهر، بلااستفاده و غیرفعال ماندن زمین های برخوردار از بهترین تاسیسات و خدمات شهری،خروج جمعیت از بافت های تاریخی و قدیمی بدلیل تمایل به ادامه زندگی در بافت های جدید و نوساز،ازبین رفتن اراضی کشاورزی و باغات اطراف شهر،جدایی گزینی اجتماعی، حاشیه نشینی و... - شده است.
شهر یزد از جمله این شهرهاست که علی رغم پیدایش و شکل گیری آن در درون قلعه ای محصور و دارا بودن روند رشد دوهزار ساله آرام، در کمتر از نیم قرن اخیر با رواج الگوها و روش های جدید مصرف زمین، در سایه نبود طرح و مدیریت کارآمد زمین،به رشد غیرقابل تصور و بی قاعده ای دست یافته است. این وضعیت، نه تنها انسجام و یکپارچگی کالبدی شهر را گسسته، بلکه باعث افزایش معضلات اقتصادی، اجتماعی و حقوقی نیز شده است. بررسی ها نشان داده که در شهر یزد در مجموع 5872/79 هکتار سطوح غیرفعال شهری وجود دارد که حدود 43/78 درصد از وسعت شهر را تشکیل می دهد و نیز نیمی از وسعت تحقق یافته کنونی غیرواقعی و کاذب بوده و تا 25 سال آینده نیاز به هیچ گونه افزایش مساحتی ندارد.
لذا در این مقاله سعی بر این است که با شناسایی معیارها و شاخص های شهر فشرده و بررسی تطبیقی آنها در شهر یزد؛ به ارائه راهکارهایی برای فشرده سازی و حل معضل گسترش پراکنده در این شهر دست یافت.این پژوهش از نوع پژوهش های کاربردی و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با هدف دستیابی به توسعه متعادل،درونزا و پایدار شهر یزد انجام شده است.
-2 مبانی نظری
-1-2 رشد و توسعه شهری:
توسعه شهری را به عنوان یک مفهوم فضایی می توان به معنی تغییرات درکاربری زمین وسطح تراکم،جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن،حمل ونقل،اوقات فراغت وغیره تعریف کرد .همچنین می توان گفت توسعه شهری عبارت است ازبسیج امکانات بالقوه اجتماعی واقتصادی وکالبدی برای بالا بردن محیط زیست شهری وبرقراری توازن درکمیت وکیفیت زندگی شهری،دراین نوع گسترش آموزش،خدمات،بهداشت و در مجموع فرهنگ بشری به همراه کیفیت سکونت افزایش می یابد.
بسته به نوع توسعه، توسعه شهری شامل گسترش ابعاد فیزیکی و تغییرات در عملکردها می شود. سابقا در مورد توسعه شهری به تغییر در فضا - تحول فضاهای ساخته نشده به فضای شهری - ، همچون افزایش ابعاد فیزیکی محیط ساخته شده اشاره می شد، اخیرا در مباحث توسعه شهری به تغییر در فعالیتهای اصلی - کاربری زمین - همچون مسکونی و تجاری اشاره می شود
رشد شهر به طور گسترده به نیروهای اقتصادی متکی است،چرا که ناحیه شهری همواره مرکز فعالیت های تخصصی است و بنابراین اندازه شهر به مقدار کالاها و خدمات تهیه شده برای صادرات بستگی دارد. مطابق نظریه اقتصاد پایه ای رشد یک شهر بستگی مستقیمی به صادرات یک شهر دارد و رشد شهری به طور گسترده به پایه صادراتی آن بستگی دارد، پول به دست آمده به وسیله فعالیت های صادراتی موجب تولیدات کالاها و نیازهای خدماتی جمعیت شهری می گردد.
-2-2 توسعه پایدار :
این اصطلاح برای اولین بار در کمیسیون برانتلند در سال 1987 تحت عنوان "اینده مشترک ما" ارائه شد و بعد از آن افراد و سازمان ها تعاریف مختلفی از این مفهوم را ارائه داده اند که در جدول ذیل بیان می گردند:
جدول شماره:1تعاریف توسعه پایدار
-3-2 توسعه پایدار و رویکرد شهر فشرده:
از سال 1987 سیاست های دستیابی به توسعه پایدار به شکل گسترده ای مورد قبول واقع گردیده است.بحث های زیادی بر سر رابطه بین شکل شهری با توسعه در نظر گرفته شده است که بیشتر ان بحث ها از سکونت گاه هایی که به صورت فشرده بود واز کاربری مختلط اراضی استفاده می نماید،حمایت کرده است.
