بخشی از مقاله
چکیده
کانسارهاي سرب و روي خانآباد و لکان در زون تکتونیکی سنندج-سیرجان و محور فلززایی ملایر-اصفهان واقع شدهاند. کانهزایی سرب و روي با بافت وساخت رگه -رگچهاي، پرکنندهي فضاي خالی، برشی و انحلالی در سنگ میزبان کربناته - آهک و دولومیت - کرتاسه و شیلهاي ژوراسیک رخ داده است. کانیسازي فلزي شامل کانیهاي اصلی گالن، اسفالریت، کالکوپیریت، پیریت و کانههاي فرعی کوولین، سروزیت و تتراهدریت-تنانتیت هستند. کانیهاي باطله همراه کانسنگ نیز شامل کلسیت، دولومیت، کوارتز و باریت هستند.
مطالعات سیالات درگیر انجام شده در رگههاي باریت و کوارتزهاي میزبان کانیسازي، گویاي دماي همگن شدن سیال بین 138 تا 245°C و شوري 15-30 درصد وزنی معادل نمک طعام است . طبق شواهد میکروترمومتري و دماي همگن شدن سیال در مقابل شوري، میتوان گفت سیال کانهساز طیفی از ویژگیهاي شورابهاي حوضهاي و سیالات جوي را نشان میدهد و کانسارهاي مورد مطالعه در محدوده ذخایر سرب و روي تیپ درهي میسیسیپی قرار میگیرند.
مقدمه
مهمترین کانسارهاي سرب و روي ایران در زون ساختاري سنندجسیرجان- عمدتاً در زمان تریاس، در سکانسهاي کربناته و در کنار گسلهاي عمیق و به صورت چینهکران تشکیل شدهاند - شهابپور، . - 1385 اغلب این ذخایر در بخش میانی محور ملایر-اصفهان قرار گرفتهاند. ناحیه معدنی جنوب اراك به وسعت تقریبی 120 کیلومترمربع، بزرگترین و غنیترین ناحیه فلززایی در بخش میانی این کمربند، با تعداد زیادي کانسار و نشانه معدنی شناخته میشود. کانسارهاي سرب و روي خانآباد و لکان واقع در غرب شهرستان خمین با مختصات جغرافیایی 49° 41´ تا 49° 48´ طول شرقی و 33° 29´ تا 33° 45´ عرض شمالی و ارتفاع 2000 متري از سطح دریا قرار گرفتهاند. در این پژوهش با استفاده از شواهد کانیشناسی، ساخت و بافت و سیالات درگیر، خاستگاه سیال، شرایط دما و شوري رخداد سیال و ژنز کانسارهاي خانآباد و لکان مورد بررسی قرار گرفته است
روشها و مواد:
مطالعات پتروگرافی، کانیشناسی و بافت و ساخت بر روي واحدهاي سنگی میزبان و کانسنگ با استفاده از تعداد 25 مقطع نازك، نازك- صیقلی و صیقلی انجام شد. به منظور بررسی خصوصیات فیزیکوشیمیایی سیال کانهدار و بررسی روند تغییرات شیمی و دمایی سیال کانهساز در کانسارهاي خانآباد و لکان از رگههاي باریت و کوارتز میزبان کانیسازي تعداد 7 مقطع دوبرصیقل تهیه شد. مطالعات میکروترمومتري بر روي سیالات درگیر نمونههاي دوبرصیقل به تعداد 2 مقطع از رگه باریت از کانسار خان-آباد و تعداد 3 مقطع از رگه کوارتز کانسار لکان انجام شد. اندازهگیري پارامترهاي دمایی در آزمایشگاه سیالات درگیر مرکز تحقیقات فرآوري مواد معدنی ایران به کمک سکوي گرمکننده و منجمدکننده - ٠٠۶ - stage:THMS با مدل Linkam و نصب بر روي میکروسکوپ نوري Zeiss انجام شد.
زمینشناسی:
از دیدگاه سنگشناسی، سنگ میزبان این کانیسازيها شامل سنگهاي کربناته کرتاسه زیرین است. کانیزایی منطقه در سري رسوبات وابسته به ژوراسیک و کرتاسه انجام شده که مهمترین واحدهاي سنگی عبارتند از:
شیل و ماسه سنگ ژوراسیک : - Js - این رسوبات در کمربند ملایر- اصفهان در برگیرنده شیلهاي خاکستري و سبز تیره، همراه با میانلایههایی از ماسهسنگ هستند. از ویژگی عمومی این رسوبات وجود مقادیر زیاد بلورهاي پیریت در سنگ درونگیر، به صورت افشان است و گاهی آثار کانیهاي مس، سرب و روي در شیلهاي ماسهاي و ماسهسنگها دیده میشود.
رسوبات کرتاسه پایین : - Ks - سنگ نهشتههاي کرتاسه پایین با ناپیوستگی همشیب تا دگرشیب بر روي شیل و ماسهسنگ ژوراسیک - Js - جاي گرفتهاند. واحد تفکیکشده کرتاسه بالایی : - Kl - این واحد دربرگیرنده رسوبات به نسبت ضخیملایه از آهکهاي متورق، شیلها و مارنهایی است که بر روي واحد کرتاسه پایین - Ks - جاي میگیرند. مجموعه رسوبات کرتاسه به گونهاي دگرشیب در زیر رسوبات وابسته به ترشیري نهشته شدهاند. این دگرشیبی شاخص یک وقفه رسوبگذاري در فاصله کرتاسه پسین تا اوایل ترسیر میانی است
شکل .1 نقشهي زمینشناسی سادهشدهي منطقه مورد مطالعه
کانهزایی و سنگ میزبان:
سنگ میزبان کانسار خانآباد: مهمترین واحدهاي تشکیلدهنده محدوده این کانسار واحد kms - شیل و مارن کرتاسه پایینی - و واحد Kml - سنگ آهک اربیتولیندار با سن کرتاسه پایینی - است. سنگ دربرگیرنده کانسار به نظر میرسد یک واحد مارنی با میانلایههاي سنگ آهکی باشد.
سنگ میزبان کانسار لکان: کانیزایی در معدن لکان بصورت چند افق در مجموع رسوبات متعلق به کرتاسه زیرین صورت گرفته است. این افقهاي کانهزایی در رشته کوهی بنام الوند - روند شمالغرب- جنوبشرق - و کوهی بنام پرگز رخنمون دارند. رگههاي سنگ میزبان یک آهک دولومیتی سیلیسی شده است و رگههاي کلسیت و کوارتز - شکل -2الف - در آن گسترش فراوانی دارد. کانیزایی در معدن لکان از قاعده کرتاسه تا قسمتهاي جوانتر کرتاسه زیرین گسترش دارد. در بعضی قسمتها یک بخش شدیداً هوازده - گوسان - بهصورت زرد تا قهوهاي ناشی از اکسیدهاي آهن همراه با مقادیر زیاد پیریت و مقادیر کم سرب و روي مشاهده میشود
کانیشناسی و بافت و ساخت:
در کانسار خانآباد و لکان کانیسازي گالن در راستاي شکستگیها و در زمینه پرشدگی و گسیختگی و به شکل رگه و رگچه دیده میشود. در سنگهاي کربناته دگرسانی به صورت دولومیتیشدن و سیلیسیشدن نمایان است. کانیسازي گالن، اسفالریت و پیریت به دنبال دگرسانی روي داده است و باطلههاي کوارتز، کلسیت و دولومیت آنها را همراهی میکند. کلسیت به صورت ثانویه و اسپارایتی با بلورهاي درشت و رخهاي رمبوئدر دیده میشود
بطورکلی کانیشناسی این دو کانسار به نسبت ساده بوده و کانیهاي اصلی آن شامل گالن، کلسیت، دولومیت، باریت و سروزیت است. کانیهاي فرعی دیگر نیز شامل اسفالریت، پیریت، کالکوپیریت، گوتیت، مجموعه تتراهدریت - ١٣S۴Sb١٢- - Cu تنانتیت - ١٣S۴As١٢Cuبوده - که این کانیها عمدتاً به صورت ادخال درون گالن حضور دارند - شکل -2ت - . کالکوپیریتهاي فاقد برجستگی به همراه اسفالریت دیده میشود که بهنظر میرسد در مراحل ابتدایی کانیسازي تشکیل شده باشد - شکل -2ث - . کانیهاي سوپرژن نیز اغلب شامل کوولین، کالکوسیت و اکسیدهاي آهن هستند
شکل.2کانهزایی در کانسار خانآباد و لکان شامل، الف - رگه سیلیسی گالندار کانسار لکان، ب - گالن و پیریت در رگهي سیلیسی کانسار لکان، پ - کلسیت با بلورهاي درشت و رخهاي رمبوئدر کاملاً مشخص، ت - ادخالهاي بیشکل تتراهدریت در زمینه گالن، ث - درهم-رشدي کالکوپیریت و اسفالریت، ج - کانهزایی اسفالریت و گالن همراه با کوولین.
