بخشی از مقاله
چکیده:
در جهان امروز رشد صنعت توریسم از یکسو و بحران هویت معماری معاصر از سویی دیگر منجر شده است تا اصول معماری بومی هر منطقه مورد بازنگری قرار گیرد. در مقاله ذیل طراحی معماری پیشنهادی با توجه به عناصر معماری بومی و روستایی در مرحله اول و جذب گردشگر در مرحله بعد می باشد. با اینحال در طراحی مجموعه اصول معماری مدرن نیز مدنظر قرار گرفته است.
بیان مساله در این مقاله عدم توجه یا کم توجهی به اصول معماری بومی مازندران در طراحی معماری مجتمع های اقامتی – تفریحی مازندران در جهت جذب گردشگر داخلی و خارجی می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش ها نشان میدهند که در طراحی مجموعه اقامتی تفریحی نوار ساحلی مازندران - میرود بابلسر - می توان از تفریحات ساحلی و اقامتگاههای موقتی و دایم با توجه به معماری بومی مازندران بهره برد تا جذب گردشگر به صورت سالانه افزایش یابد. روش تحقیق در بخش مطالعات معماری بومی مازندران با توجه به منابع کتابخانه ای و میدانی بصورت تحلیلی – توصیفی می باشد که در بخش طراحی با استناد به نتایج مطالعات می باشد.
مقدمه
کشور ایران دارای اقلیم های متنوع و مختلفی است که منجر به شکل گیری معماری بومی متنوعی در این پهنه از نجد ایران شده است. نواحی جنوبی دریای خزر نیز یکی از مناطق کشور ایران است که از خصوصیات اقلیمی خاصی برخوردار است. سواحل جنوبی دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، از جمله مناطق معتدل محسوب می شود. این منطقه که به صورت نواری بین رشته کوه های البرز و دریای خزر محصور شده، از جلگه های پستی تشکیل شده که هر چه به طرف شرق پیشروی میکند، رطوبت و اعتدال هوای آن کاهش می یابد .
اعتدال دمای هوا، زیاد بودن رطوبت و بارندگی فراوان از مهم ترین ویژگی های این منطقه است. متوسط حداکثر دمای هوا در گرمترین ماه سال - اوت - بین 36/6 تا 25/8 و متوسط حداقل دما در سردترین ماه سال - ژانویه - بین 4/5 تا 6/8 درجه سلسیوس بوده است. حداقل رطوبت نسبی هوا در فصل تابستان، بالاتر از 40 درصد و در ایستگاه های نزدیک به دریا حدود 65 تا 90 درصد است. در تمام نقاط این منطقه، در کلیه ماه های سال بارندگی صورت گرفته و کل بارندگی اکثر ایستگاهها بیش از 500 میلی متر است.
در ماه های فصل زمستان درصد ساعات آفتابی بین 25 تا 55 درصد و در فصل تابستان این درصد به حدود 45 تا 60 درصد می رسد. ]کسمایی،[23:1387 خصوصیات آب و هوایی این منطقه به قرار زیر است: بارندگی زیاد در تمام فصول سال، رطوبت نسبتا زیاد در تمام فصول سال، اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز و پوشش وسیع نباتی. ]قبادیان، .[37:1385 براساس آثار به دست آمده، مازندران در هزاره ی سوم پ. م در صنایع کوزه گری، آجرپزی، سفالگری، فلزکاری، رنگرزی، قالب ریزی، پیکر نگاری و کنده کاری روی چوب فعال بود
بیان مسأله
امروزه صنعت گردشگری یکی از پایه های اساسی چرخاندن چرخ های اقتصاد هر کشوری محسوب میشود.معماری نیز در طول تاریخ گردشگری جزء اصلی این صنعت محسوب شده،حال چه در بخش زیربناها و زیرساخت ها و چه در بخش جاذبه های فرهنگی،در واقع این دو صنعت به نوعی در هم تنیده شده اند.با توجه به این رویکرد استان مازندران به دلیل وجود پتانسیل و قابلیت های گردشگری میتواند با نگاه اصولی مسئولان به یکی ا قطب های اکوتوریسم بینالمللی تبدیل شود که این خود نیازمند زیرساختهای اصولی و تدوین قوانینی در بخش ساخت و ساز و معماری بناها چه به صورت بومی و چه طراحی های مدرن است.
مناطق شهری و روستایی مازندران پتانسیل جذب گردشگر را داراست اما متاسفانه با رشد ساخت و سازهای بی رویه در دهه های اخیر ما چیزی به نام بناهای بومی که جز هویت هر منطقه ای محسوب میشود را در مازندران کمتر میبینیم. در ابتدا باید گفت با اینکه پتانسیل های ساحلی و جنگل ها در کرانه شمالی کشوربسیار وجود دارد هنوز برای جذب گردشگر از معماری بومی استفاده شایانی نداشته ایم و همچنین در قسمت ساحلی نیز مجتمع اقامتی تفریحی مناسب نیز وجود ندارد. سوال اصلی این مقاله: چگونگی استفاده بهبنه از ظرفیتهای معماری بومی و روستایی مازندران در جهت طراحی مجتمع اقامتی – تفریحی ساحلی می باشد؟
تاثیر عوامل اقلیمی بر فرم و ساختار معماری بومی مازندران:
بنابرتعریفی که پاواللیور ازمعماری بومی دارد،معماری بومی،آنگونه ازمعماری است که ازدرون جوامع رشد میکند وطی زمان خود را با شرایط اجتماعی اقلیمی وفناوری سازگار می سازدو تکامل می یابد وبا ارزشها ، اقتصادو شیوه های زندگی فرهنگهایی که مولد آنها هستند سازگار می باشند و یا به طور خالصه معماری بومی ، معماری مردم ومعماری توسط مردم ونه برای مردم است
می توان این گونه بیان کرد که سازه ه ای بومی در رویارویی صریح ساکنان با وضعیت اقلیمی به وجود می آیند و می توان سادگی این رابطه را به همراه پیام های مستحیل از فرهنگ عمومی دو اصل قرابت و آشنایی با سازه های بومی که تاکنون برای اولین بار دیده می شوند به شمار می آورد. - آلپاگونولو، - 52 :1382 در منطقه مازندران نیز معماری بومی در رویارویی صریح با وضعیت اقلیمی می باشد. به دلیل بارندگی بسیار زیاد و رطوبت بیش از حد ، فرم بنا در منطقه عمدتا جهت مقابله با این دو عامل شکل گرفته است.خصوصیات کلی فرم ابنیه سنتی منطقه شامل شش مورد ذیل است :
–1 بام ساختمان بصورت شیب دار استخوانبندی این سقف از چوب میباشد و بر روی آنها چوبهای فرعی دیگری را میاندازند و تختهکوبی میکنند و یا شاخههای نازک درختان را میاندازند و بر روی آنها حدود 15 سانتیمتر غوره گل میریزند. این بام بصورتهای گالی به سر، لت به سر و سفال به سر وجود داشته است.
-2 ایوان و یا غلام گرد دراطراف ساختمان برای حفاظت اتاقها از باران، ایوانکهای عریض و سرپوشیدهای در اطراف اتاقها ساخته میشوند.این فضاها، در بسیاری از ماههای سال برای کار و استراحت و در پاره ای از موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد.
-3 شکل ساختمان به صورت برون گرا
فضاهای برون گرا، نوعی از ساختما ن ها هستند که نورگیری، تهویه و دسترسی به فضاهای داخلی شان از طریق فضای باز پیرامونی واقع در بیرون آنها صورت می گیرد و پنجره ها، درها و روزن های شان به سمت بیرون سازمان یافته اند .
-4 عدم وجود زیر زمین در این اقلیم در ساختمانها به دلایل رطوبت بالا و نیز بالا بودن آبهای سطحی و زیزمینی، امکان ایجاد زیرزمین وجود ندارد. این امر به این دلیل است که هوای مرطوب که سنگینتر از هوای خشک می باشد به داخل زیرزمین نفوذ کرده و به این ترتیب محیط مطلوبی برای زیست و انبار کردن محصولات نمی باشد.همچنین آببندی کردن دیوارهای آن به دلیل بالا بودن آبهای سطحی مشکل و مقرون به صرف نمیباشد.
-5 کف طبقه همکف بالاتر از سطح طبیعی زمین
آبهای سطحی و زیرزمینی حاصل از بارش فراوان باران و نزولات جوی منجر به ایجاد بستری برای تجمع رطوبت - رطوبت صعودی - در سطح زمین با عمق کم می کند که در نواحی جلگه ای و کوهپایه ای متفاوت می باشند. برای جلوگیری از نفوذ رطوبت صعودی در ساختمان در منطقه مازندران از کرسی چینی استفاده می شده است که به دو صورت بوده است:
1. کرسی چینی با سنگهای رودخانه ای با ارتفاع کم - بدون زیر زمین -
2. کرسی چینی با سنگ و یا آجر با ارتفاع زیاد - دارای زیرزمین -
-6 وجود بازشوهای فراوان برای تهویه و کوران هوا رطوبت موجود در هوا - رطوبت اشباع - بخصوص رطوبت محبوس منجر به سلب آسایش برای انسان می شود که در جهت ایجاد آرامش از بازشوهای فراوان در بدنه دیوارها استفاده می شود. اما کج بارانها - وله وارش - که به نوعی باد جبهه غرب و شمال غربی به همراه با باران محسوب می شوند - رطوبت جانبی - ، در این منطقه در ساختار معماری بومی تاثیر چشمگیری داشته است.
بطوری که جبهه غرب در این منطقه علاوه بر تابش آفتاب بدلیل کج بارانها جبهه نامناسب ساختمان سازی محسوب می شود و در این جبهه از بکارگیری روزن، بازشو و در و پنجره خودداری می نمودند و ضخامت دیوارها در این جبهه بیشتر است و لایه های عایق رطوبتی بصورتهای اندود کاهگل بکار گرفته شده و مشهود می باشد.
شکل 1و :2 وجود ایوان و غلام گردش در خانههای بومی و قدیمی در روستاهای مازندران
انواع معماری بومی مازندران
اما گونه های معماری بومی خاص منطقه مازندران وجود دارد که غالبا در معماری روستایی کاربرد دارد. یکی از شاخص ترین این گونه های معماری نفار می باشد. نفار یا نپار گونه ای از سازه های بومی منطقه مازندران می باشد که کاربردی تابستان نشین دارد. این سازه دارای ساختاریکاملاً چوبی است که برحسب نوع کاربرد، به چند نوع دسته تقسیم می شود.کاربرد اصیل نفار یا نپار برای نگهداری از زمینهای کشاورزی بخصوص شالیزارهای منطقه مازندران می باشد
یکی دیگر از گونه های خاص معماری بومی مازندران کندوج می باشد. کندوج فضای نگهداری و انبار کردن برنج است . کندوج در روستاهای واقع در حاشیه دریای خزر که کشت برنج در آنها رایج است بیشتر به چشم می خورد - راهب، - 133 :1393 غیر از سازه های چوبی خاص نواحی جنوبی دریای مازندران و گیلان استفاده از چوب در معماری خانه ها در این مناطق بسیار جالب توجه می باشد
نمونه آن در منطقه مازندران بصورت ذیل می باشد: انواع خانه های ثابت شامل خانه های گلی، چوبی و لارده ای است. دیوارهای خانه گلی با چینه گلی یا خشت خام ساخته می شود و سقف آنها پوششی از چوب دارد. دیوارهای خانه های چوبی از چوب است و دیوارهای خانه های لارده ای که به آنها زیگالی هم می گویند، با چوب و گل ساخته می شود البته مسکن بومی بخصوص مسکن روستایی دارای اصول و عناصر خوبی برای طراحی مجموعه های مسکونی یا اقامتی – تفریحی است که کمک قابل توجهی به همه معماران خواهد کرد
