بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت روز افزون علم و تکنولوژی ، جوامع مختلف در گذر از جامعه سنتی به یک جامعه پیشرفته علاوه بر حفظ بسیاری از آسیب های اجتماعی که از قبل موجود بوده است، با آسیبهای اجتماعی جدیدی روبرو می شوند که بخاطر نداشتن پیشینه در جوامع انسانی به آنها آسیب های اجتماعی نوپدید می گویند . آسیب های نوپدید با دامنه ای از پیامدهای گوناگون همراه است و این مهم شناخت ماهیت و ویژگی های این آسیب ها را به منظور پیشگیری و مهار بهنگام دو چندان کرده است.
فناوری های نوین به خودی خود جزو آسیب های نوپدید قرار نمی گیرند اما نحوه به کارگیری آن از سوی کاربران ممکن است مشکل آفرین شود بنابراین باید نظام های حقوقی و اخلاقی جامعه با حضور آگاهانه و با برنامه های اثربخش آن را مدیریت کنند. آسیب در فرآیند فناوری نوین به این علت ایجاد می شود که پیش زمینه های کارآمدی آن بدرستی دیده نشده است.
فضای مجازی نیز یکی از نمادهای فناوری نوین است که امروزه بعنوان آسیبی نوپدید از آن یاد می شود. فضای مجازی پهنه ای گسترده و غیرقابل کنترل دارد اما آموزش به ویژه در خانواده ها می تواند از شدت و دامنه آسیب ها بکاهد. در این مقاله به روش توصیفی و کتابخانه ای با مشاهده وضعیت موجود به بررسی فناوری نوین و فضای مجازی به عنوان یکی از آسیب های نوپدید پرداخته شده است.
مقدمه
هر نوع عمل فردی یا جمعی خلاف هنجارها و فرم های اجتماعی را آسیب اجتماعی می گویند
آسیب های اجتماعی به مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظارهای مشترک اعضای یک جامعه سازگاری ندارد و بیشتر افراد آن را ناپسند و نادرست می دانند. در واقع هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزشها و هنجارها تبعیت کنند اما همواره عده ای پیدا می شوند که پارهای از این ارزشها وهنجارها را رعایت نمی کنند، جامعه افرادی که هماهنگ و همساز با ارزشها و هنجارها باشند سازگار یا همنوا و اشخاصی را که بر خلاف آنها رفتار می کنند ناسازگار یا ناهمنوا می خواند از میان افراد نابهنجار کسی که رفتار نابهنجارش زودگذر نباشد و دیرگاهی دوام آورد،کجرو یا منحرف نامیده می شود و رفتار او را انحراف اجتماعی یا آسیب اجتماعی می خوانند. جامعه شناسی و جرم شناسی متوجه آن دسته از نقض هنجارهاست که توسط عده ی زیادی از مردم گناه تلقی می گردد از این رو انحراف یا آسیب اجتماعی به رفتارهایی اطلاق می گردد که هنجارهای اجتماعی را نقض کرده و در نتیجه از نظر تعداد بسیاری از مردم قابل نکوهش است
آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قوامد عام عمل جمعی رسمی و غیر رسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منبع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبرومی گردد. به همین دلیل ، کجروان سعی دارند کجروی ها خود را از دید ناظران قانون ، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند ؛ زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی ، تکفیر اخلاقی ، طرد اجتماعی مواجه می شوند
هر جامعهای متناسب با شرایط خود ، فرهنگ ، رشد و انحطاط خود با انواعی از انحرافات و مشکلات روبروست که تاثیرات مخربی روی فرآیند ترقی آن جامعه دارد. شناخت چنین عواملی میتواند مسیر حرکت جامعه را بسوی ترقی و تعامل هموار سازد، بطوری که علاوه بر درک عمل آنها و جلوگیری از تداوم آن عمل با ارائه راه حلهایی به سلامت جامعه کمک نماید. به عنوان مثال مسأله اعتیاد را در نظر بگیریم. این مساله هم به عنوان یک مشکل فردی و هم یک معضل اجتماعی مطرح است. روشن است در سطح اجتماعی منجر به از بین رفتن نیروها و انرژی بارآور جامعه میشود. شناسایی علل اساسی و کنترل آنها میتواند بسیاری از نیروهای از دست رفته جامعه را تجدید نموده ، در مسیر کار سالم جامعه هدایت کند.
آسیب های اجتماعی نوپدید
آسیبهای اجتماعی پیوسته در همه جوامع از گستردگی و تنوع زیادی برخوردار بوده، هست و خواهد بود. جوامع همیشه در معرض آسیبهای اجتماعی نوپدید هستند. آسیبهایی که در گذشته چندان مهم نبود، اما در زمان فعلی گسترش آن افراد زیادی را درگیر خود کرده است. معنی نوپدید بودن این آسیبها این نیست که در گذشته این آسیبها وجود نداشتهاند، بلکه آسیبهای اجتماعی که در همه زمانها شاهد گسترش آن هستیم در برخی زمانها و به واسطه برخی تحولات رشد و نمود بیشتری پیدا میکنند؛ آسیبهای ایجاد شده در فضای مجازی کشور نیز از این دسته هستند.
آسیب های نوپدید عارضه خاص کشورهای در حال توسعه است که در علم جامعه شناسی قابل پیش بینی است اما، باید با پیوست های برنامه ای و مدیریتی در زمان طلایی برای پیشگیری و مهار آن ها اقدام شود
اصطلاح آسیب های اجتماعی نوپدید ناظر به برخی از آسیبهای اجتماعی است که بروز و شیوع آنها اخیراً در جامعه مدرن افزایش یافته است. از جمله این آسیب ها می توان به : آسیب های ناشی از فضای مجازی، اینترنت ،ماهواره و آسیب های مرتبط با تکنولوژی های جدید ارتباطی نام برد. ولی این اصطلاح فاقد حدود می باشد چرا که پیشرفت بشر در علم و تکنولوژی حدی ندارد . پس می توان متصور شد که باید منتظر آسیبهای اجتماعی نوپدید بیشتر از آنچه که تا کنون از این نوع آسیبهای اجتماعی نوپدید شناخته ایم باشیم
آسیبهای نوپدید در چند گروه دستهبندی میشوند .فناوریهای جدید مانند شبکههای اجتماعی و فضای مجازی در حال حاضر مهمترین فناوریهای نوینی هستند که جامعه را تهدید می کنند که ممکن است در آینده نوع این فناوریها تغییر کند. گروه دیگری از این آسیبهای نوپدید فیلمها، انیمیشنها و محصولات رسانهها و گروه دیگر آن هم اعتیادهای نوین به مواد مخدر جدید و نوع استعمال متفاوت آنهاست. به جریانات انحرافی نوظهور مانند گروهکهای مختلفی که شکل گرفته و در حال افزایش هستند هم میتوان بهعنوان یکی از انواع این گونه آسیبها اشاره کرد
هر چند آسیبهای اجتماعی اینترنتی در سالهای اخیر در کشور بسط بیشتری پیدا کرده است، اما باید قبول کنیم فضای مجازی و دسترسی آزادانه افراد به اخبار و اطلاعات فینفسه و به خودی خود بد نیست. ضعف برنامههای پیشگیری و فقدان رویکرد آینده نگری درباره فضای مجازی به گونهای به ضرر کشور شده است که بعد از ایجاد آسیب تازه میخواهیم برای برنامهریزی درباره آن آسیب اقدام کنیم
مطالعه و بررسی آسیب های اجتماعی اعم از نابهنجاری ها و انحرافات اجتماعی یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث علم جامعه شناسی است .اگر چه مساله نابهنجاری امری نسبی است و از جامعه ای به جا معه دیگر متفاوت است. اما آنچه که باید بیش از بقیه مورد بررسی قرار گیرد این است که چه عواملی آسیب های اجتماعی را کاهش یا افزایش می دهد .
فناوری نوین، فضای مجازی و آسیب های آن
با پیشرفت فناوری و رشد شتابان آن در دهه گذشته طیفی از آسیب های اجتماعی با ماهیت تازه در جامعه پدیدار شده که با دامنه ای از پیامدهای گوناگون همراه است و این مهم شناخت ماهیت و ویژگی های آسیب های نو پدید را به منظور پیشگیری و مهار بهنگام دو چندان کرده است.
ابزارهای نوین فناوری مانند اینترنت، ماهواره، تلفن همراه، فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و بازی های رایانه ای در اشکال و با جذابیت های گوناگون با شتاب رو به گسترش است و توانسته تسهیل گری و بهبود شرایط زیستی را برای شهروندان به ارمغان بیاورد؛ اما در کنار این مزیت ها آسیب های نوظهور نیز شکل گرفته که برخی از پیامدهای آن در فرهنگ رفتاری و گفتاری و هنجارهای اجتماعی بروز یافته و هر از گاهی نمونه های جدیدی از مظاهر خود را آشکار می کند.
غفلت از رشد فناوری روز سبب می شود که این ابزار به جای خدمت، در نبود برنامه هدفمند و هدایت اصولی کاربران با معضل هایی همچون کمرنگ شدن مرزهای حقیقی در مناسبت های زیستی، ساختارشکنی در گفتار و کردار و انزوا طلبی همراه شود . آنچه تاکنون در قالب آسیب شناسی فناوری های نو توسط کارشناسان علوم اجتماعی در ایران جمع بندی شده این است که زنجیره ای از آسیب های نو پدید نظیر اعتیاد اینترنتی، تجاوز به حریم خصوصی افراد، سرقت اسناد هویتی و فردی، پایمال شدن حق تالیف در عرصه مجازی، عشق های غیرمجاز مجازی، کلاهبرداری های تحت وب، هرزه نگاری، ازدواج سفید، طلاق سرخ تاکنون محرز شده و نیاز است تا با شیوه های علمی در این آسیب ها مداخله شود و با عینک تیزبینی و رصد تحولات اجتماعی برای پیشگیری و مهار آسیب های جدید برنامه ریزی کرد
یکی از مهمترین رسانههای اجتماعی، شبکههای اجتماعی است. شبکه اجتماعی مجازی زنجیرهای از ارتباطات و گروههای شبکه اجتماعی یا حضور غیر فیزیکی افراد در یک محل مجازی است. شبکههای اجتماعی بهمثابه راههای مختلفی میمانند که مردم در زمان عبور از آن میتوانند در مورد مسائل مختلف باهم صحبت کنند، اطلاعات عمومی یا خصوصی خود را در قالبهای مختلف اعم از عکس، ویدئو، واژهها، دست نوشته و ... با فرد خاص یا گروه خاصی به نمایش و اشتراک بگذارند. اخیراً بحث ارتباط شبکههای اجتماعی با آموزش مورد توجه متخصصین و کارشناسان آموزش الکترونیکی نیز قرار گرفته است.
گسترش فضاهای مجازی مانند سایر انواع دیگر تحولات و پیشرفتها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در جامعه و زندگی کاربران اینگونه فضاها ایجاد کرده است. مثبتترین پیامد آن را میتوان تسهیل و تسریع ارتباطات و تبادل اطلاعات دانست .منفیترین پیامد آن را میتوان به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، منزوی شدن آنها و از هم پاشیدگی بنیان خانواده معرفی نمود.
اصلیترین علتی که میتوان برای بروز این پیامدهای منفی بیان داشت، این است که در فضای مجازی افراد نمی توانند به شناخت صحیح و کافی از هم دست یابند. کشور ما از نظر بهره مندی از اینترنت در بین 187 کشور جهان رتبه 87 را دارد که بر اساس طبقهبندی اتحادیه جهانی مخابرات جزء کشورهای متوسط به شمار میرود. 35 درصد استفادهکنندگان اینترنت را قشر جوان تشکیل میدهند و میانگین صرف شده برای اینترنت 52 دقیقه در هفته است
فضای مجازی و فناوری تحت وب در سال های اخیر به دلیل ارزانی و قابل دسترس بودن با استقبال لایه های مختلف جمعیتی مواجه شده و دسترسی به شاهراهی عریض از ارتباطات مجازی که مبادی اطلاعات آن مجاری رسمی و غیررسمی را شامل می شود، لزوم مدیریت اصولی این بخش را دوچندان کرده و این درحالیست که سیاستگذاری و برنامه ها در این بخش با کندی همراه است. کاربران فضای مجازی آن را ابزاری سریع، آسان و جذاب در ارتباطات می بینند اما، نبود مهارت و سواد رسانه ای لازم در این بخش موجب شده که ظرفیت های خودمراقبتی در حوزه آسیب ها و مشکلات ناشی از آن پایین باشد و مصادیق متعددی از آسیب های نوپدید در سال های اخیر بروز کند.
نوجوانان و جوانان ایرانی روزبهروز به استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی گرایش پیدا میکنند. اگر نگاهی به آمار جمعیت عضو در شبکههای اجتماعی بیندازیم، میتوان دریافت که این فضا، مکانی برای زندگی مجازی و هویتیابی جوانان تبدیل شده است. فضای مجازی بستری مناسب برای دریافت اطلاعات است .این فضا محل ارتباطگیری روزمره، گذراندن اوقات فراغت و سایر فعالیتهای جوانان است.
شبکههای اجتماعی یکی پس از دیگری، ظهور پیدا کرده و این شبکهها با به وجود آوردن پدیده نوینی به نام »زندگی دوم« به دنبال ایجاد تغییرات بنیادین در طرز تلقی، نگرش و سبک زندگی جوانان است. این شبکهها میتوانند بر فرهنگپذیری افراد جامعه تأثیر گذاشته، ادبیات و پوشش آنها و همچنین روابط با همجنس و جنس مخالف را دگرگون کنند و کلیه شئون زندگی را با سرعت بالا و توان نفوذ و تأثیرگذاری بیشتر تحت سیطره خود قرار دهند
در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه افکار و اندیشههای بشری محسوب میشود، بهشرط آنکه در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانوادهها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجهی نخست اولویت قرار دارد.
نقش خانواده در آسیب های نوپدید
انسان در خانواده، فرایند جامعهپذیری را میآموزد که مجموعهای از بایدها و نبایدها است و نقشهایی را در روابطش با دیگران یاد میگیرد. آنچه در خانواده از اهمیت برخوردار است، توجه به ارزشها، بهویژه ارزشهای خانوادگی و اجتماعی است. ارزشهای اجتماعی از اساسیترین عناصر نظام اجتماعی هستند که از طریق آنها میتوان جامعه را کنترل کرد و بهسوی زوال یا تعالی سوق داد
