بخشی از مقاله
چکیده
دین امری تاریخی و زمینه مند است. در هر دوره از حیات بشری، متناظر با تحولات و رویدادهایی که انسان تجربه کرده، ویژگیهای خاص یافته است؛ البته این به معنای دگرگشت و قلب جوهر دین نیست بلکه به آن معناست که بستر ارائه دین و ارزشهای دینی، شکل عرضه دین و ابزارهای وصول به اهداف دینی متحول شده است. در حال حاضر، گسترش فناوریهای جدید اطلاعاتی و ارتباطاتی، فضایی تازه برای حیات دین و جامعه دینداران فراهم کرده است.
استفاده از فرصتهای متعدد فضای جدید و ایمن ماندن از تهدیدهای آن مستلزم آگاهی و برنامه ریزی دقیق و همه جانبه است. این نوشتار ضمن اذعان به وجود بستری قدرتمند برای فعالیت ضد دینی و ضد مذهبی در فضای مجازی، با مطالعهای اسنادی و مروری به ظرفیتهای فضای مجازی در گسترش باورها، آموزهها و ارزشهای دینی، در قالب شبکه های اجتماعی میپردازد.
مقدمه
برای جامعهای که به نام جامعه دینی شناخته میشود و نظامی که داعیه های فرهنگی و دینی همواره از ابتدای شکاگیری، جزء پیوسته موجودیت و ساختارش بوده است، توفیق در انتقال و اشاعه مفاهیم و آموزه-های دینی به گروههای اجتماعی مختلف، با سلایق و گرایشهای متفاوت و افزایش نقش و حضور دین در حوزههای گوناگون زیست اجتماعی، اهمیت ویژهای دارد.
فضای ارتباطی جدید که در قالب سایتها وبلاگ-ها، شبکه های اجتماعی مجازی و کانالها پدیدار شده، فرصتی است برای پیگیری چنین اهدافی و میتواند در سطوح مختلف برای عملیاتی کردن برنامه های دینی و سیاستگذاریهای مذهبی مورد استفاده قرار بگیرد. گسترش روزافزون کاربران فضای مجازی نشان میدهد این مجموعه ظرفیت قابل توجهی در تأکید بر غایات دینی، تبلیغ در حقانیت دین، دعوت به ایمان، و نشر فضایل اخلاقی و کرامت انسانی دارد.
بیان مسأله
با عنایت به گستردگی و فراگیری فضای مجازی در جامعه امروز، و با توجه به غالب بودن فرهنگ دینی در میان بخش بزرگی از اعضای اعضای جامعه، پرداختن به مسائلی چون کارکردهای فضای مجازی در حوزه دین، شکل تعامل دین و فضای مجازی، چالشهای احتمالی برای دین و دینداران در فضای مجازی، ضرورت مییابد. از این رو پرسشهای اصلی این مقاله به این شکل صورتنبندی شدهاند که: الگوی تعامل میان دین و فضای مجازی کدام است؟ مهمترین کارکردهای فضای مجازی برای دین، چیست؟ چگونه می توان از آسیبهای فضای مجازی برای دین و باورهای دینی اعضای جامعه کاست و با آن مقابله کرد؟
مفاهیم و بحث نظری
زمانی که از تعامل سخن میگوییم به رابطه میان حداقل دو مفهوم، دو پدیده یا دو متغیر نظر داریم. در اینجا نیز لازم است مقصود از دو مفهوم دین و فضای مجازی روشن شود تا آنگاه زمینه پرداختن به ترکیب آنها در رابطه تعاملی فراهم شود. هر دو مفهوم با انبوهی از تعاریف در ادبیات علمی قابل ملاحظه هستند که امکان پرداختن به همه آنها در این مجال وجود ندارد، با این حال میتوان با تکیه بر عناصر مشترک میان طیف وسیع تعاریف، به حداقلی از توافق نظری در جهت ادامه بحث دست یافت.
در مجموعه تعاریف موجود از فضای مجازی، غالبا بر محیط الکترونیکی و شبکهای از رایانهها و مشتمل بر اطلاعات تاکید میشود که میتواند اشکال متفاوت بگیرد. دیوید بل1در تعریف فضای مجازی آن را مجموع سخت افزار و نرم افزار و نیز مجموعهای از تصورات و ایدهها میداند و معتقد است فضای سایبر بازنمایی کننده نوعی تلاقی میان عناصر نمادین و مادی است که بسته به نوع استفاده فرد، ارزشهای متفاوتی را بروز میدهد
یکی از ابعاد فضای مجازی، شبکه های اجتماعی جدید هستند، فضایی برای گردهمآیی تعداد زیادی از کاربران اینترنت که به آنها امکان میدهد بدون توجه به محدودیتهایی چون زبان، مرز، فرهنگ و زبان به تبادل اطلاعات و به اشتراک گذاشتن تجربیات خود بپردازند، دوستان جدید بیابند و با دوستان قدیمی ارتباط برقرار کنند، به تبلیغ اندیشه و مرام خود بپردازند یا محصولی را عرضه کنند و به فروش برسانند. در واقع شبکه های اجتماعی مبتنی بر قابلیت ایجاد شبکه و ارتباطات مجازی تعاملی در فضای سایبر هستند
