بخشی از مقاله
چکیده:
با مهاجرت سازماندهی شده یهودیان از سوی استعمارگران در اوایل قرن بیستم، و در پی آن ایجاد دولت صهیونیست، قضیه فلسطین افکار عمومی جهان را به خود جلب نمود و مسأله فلسطین کانون توجه روشنفکران، علما، و ادبای مسلمان و غیر مسلمان گردید؛ و در اندک زمانی به موضوع منطقه ایی و جهانی در ابعاد سیاسی، فرهنگی و . . . تبدیل شد. چنان که بسیاری از نویسندگان عرب ، ادیبان، شاعران پیرامون مسأله فلسطین و دفاع از حقوق مردم آن، سرودند و نوشتند. این پژوهش با موضوع»فلسطین در آثار ادبی امین الریحانی« در صدد شناخت افکار و اندیشه این ادیب مهجری به عنوان یکی از پیشگامان نهضت دفاع از فلسطین است.
ریحانی از ادبای پیشگام نوگرایی ادبی و مصلح اجتماعی در ادب معاصر عربی شناخته میشود؛ او زندگیش را وقف وحدت امت عربی نمود و با سفرهای متعدد به سرزمینهای عربی تلاش کرد تا همراهی و همکاری روشنفکران، حاکمان و مردم بلاد عربی را در جهت حمایت و دفاع از مردم و سرزمین فلسطین جلب نماید. این امر نشان میدهد وی علاوه بر طلایه داری در ادب مهجر و نوآوری ادبی بر مبنای گرایشات مکتب رمانتیک؛ به مسائل انسانی، اجتماعی، خصوصاً به مسأله فلسطین اهتمامی ویژه داشت.
مقدمه:
از اواخر قرن نوزدهم میلادی استعمارنو با سازوکارهای پیچیده و نوین علاوه براستثمار کشورهای ضعیف، تحولات عمیق و تغییرات فاجعه باری را در معادلات بین المللی رقم زد و برجامعه جهانی تحمیل کرده است. ازجمله این تغییرات فاجعه بار و تنش زا میتوان به پیدایش صهیونیزم نژاد پرست و تشکیل کشور جعلی اسرائیل در خاورمیانه اشاره کرد؛ هدف استعمار از تشکیل اسرائیل حفظ منافع دراز مدت غرب و کنترل و مدیریت کشورهای نفت خیز غرب آسیا میباشد. ماهیت ستیزه جویانه اسرائیل و هم پیمانی با قدرتهای غربی منشاء ناامنی و بی ثباتی خاورمیانه و تهدید جدّی برای صلح جهانی تلقی میشود. »
مهم ترین تهدیدی که اعراب بعد از جنگهای صلیبی با آن مواجهه بودند خطر و تهدید صهیونیزم است. درحقیقت تهدید و خطر صهیونیزم زیان- بارتر ازحمله صلیبی -هاست. چون این تهدید در برگیرنده تمامی ابعاد سیاسی، امنیتی، فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی سرزمینهای عربی و کشورهای خاورمیانه است. صلیبی ها تنها دولتهای کوچک و حکومتهای ملوک الطوائفی در فلسطین و سواحل شام بوجود آوردند. امّا سیطره و خطر اسرائیل که متحد و هم پیمان دولتهای غربی میباشد؛ عمیق تر و گسترده تر است« - انطونیوس، 1988 م: . - 53
در این برهه حساس، جهان عرب از ظلم و ستم عثمانی ها و سوء مدیریت و ناکارآمدی آنها در اداره ممالک تحت نفوذ و همچنین ازآشوبهای سیاسی و اجتماعی و تعصبات فرقهای به شدت رنج میبرد. ریحانی درباره شدت ظلم و ستمی که در دوره عثمانی ها بر اعراب وارد میشده است چنین میگوید: »ستمی که بر مردم سرزمینهای عربی از سوی دولت عثمانی میرفت سه گونه بود؛ اوّل به وسیله والیان و حاکمان سرزمینهای عربی که برای بقاء خود به وزراء دولت عثمانی رشوه پرداخت میکردند؛ در نتیجه فشار مضاعف اقتصادی را بر مردم و جامعه تحمیل میکرد دوم سربازان و فرماندهان نظامی عثمانی با تصاحب مال و نوامیس بر مردم ستم میکردند.
سوم صاحبان قدرتهای محلی یا ملوک الطوائفی به مردم ستم میکردند؛ و مردم نیز به علت ضعف و جهل این ستم را پذیرفته بودند و به آن تن میدادند« - الریحانی، 1991 م، ح: . - 205 اوضاع مشقت بار و پریشانی سیاسی و اجتماعی سرزمینهای عربی موجب شده ادباء، اندیشمندان و مصلحان اجتماعی عرب اعم از مسلمان و مسیحی برای بیداری افکار عمومی و رهایی اعراب از مشکلات تلاش فراوان کنند. آنها ضمن روشنگری، مردم و حاکمان سرزمینهای عربی را به اصلاحات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی فرا خواندند.
امّا سیطره و غلبه استبداد و استعمار اجازهی شکوفایی و تحقق آمال و افکارشان را نداد؛ چون عرصه فعالیت بر آنان روز به روز تنگ تر میشد به ناچار بسیاری از این ادباء و مصلحان و اندیشمندان راه مهاجرت و جلای وطن را در پیش گرفتند. » ظلم و جور دولت رو به زوال عثمانی و بیداد استعمارگران در کشورهای عربی، منازعات و نابسامانی-های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی را بوجود آورد. ادباء و شعرا عرب]به ویژه مسیحیان[ به خاطر فقر و تنگدستی و فشارهای ناشی از محدود شدن آزادی ادبی ناگریز راه مهاجرت به سوی آمریکا را در پیش گرفتند.
« - صابر، 1993 م: . - 23 بسیاری از ادباء و اندیشمندان بدلیل خفقان و استبداد و فقر اقتصادی راه مهاجرت به قارّه آمریکا را در پیش گرفتند. آنان در موطن جدید با افکار و اندیشههای سیاسی، فلسفی و علمی تازهای آشنا شدند و تحت تأثیر فرهنگ و ادبیات سرزمین میزبان، ادبیات نوینی را پی ریزی کردند که به ادبمَهجَر1« » مشهور گردید. » در میان این ادباء امین الریحانی از پیشگامان سبک نو در ادب مهجر شناخته میشود« - موسی و حسن، 1982 م: . - 195
رویکرد آثار و ادبیات ریحانی بر پایه نوع دوستی استوار است. او به دور از قید و بندهای ادبی کهن. و بدون تکلف، افکار و آمال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را بیان می-کرد. او ضمن گرایش به اصلاحات اجتماعی بر حفظ وحدت امت عربی و هویت شرقی تاکید داشت. و اینک پرسش این است فلسطین، در آثار و اندیشه ادیب مهجر امین الریحانی از چه جایگاهی بر خوردار است؟ و علت گرایش ریحانی به نهضت دفاع از فلسطین چیست؟
به نظر میرسد ریحانی اهتمام و توجه خاصی به مسایل جهان عرب و اشغال فلسطین توسط استعمار انگلیس و صهیونیزم داشت و فارغ از نگرش -های دینی و قبیله ایی برای بیداری افکار عمومی اعراب در قبال مسأله فلسطین و مصائب آن تلاش فراوانی نمود. وی عقیده دارد: »مسأله فلسطین، مهمترین مسأله جهان عرب است - «
