بخشی از مقاله
چکیده
سنگ درمانی که از دیرباز در زمرهی درمانهای طبیعی بوده است، امروزه با نام"" Gem therapy به عنوان یکی از رشتههای طب مکمل، معرفی و طبقهبندی میشود. قدیمیترین گزارشها در مورد خواص درمانی گوهرها به هزارهی 4 پیش از میلاد باز میگردد. چنین به نظر میرسد که کتیبههای سومری و متون علوم ودایی مربوط به هند باستان، کهنترین آثار برجای مانده از این دانش قدیمی است.
در طب سنتی هند - آیورادا - ، دستورات دقیقی در مورد تهیهی پودر، خمیر و الگریز با سنگهای شفابخش وجود دارد. آنچه که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته و روی آن تمرکز شده، سنگ فیروزه است، چراکه سنگ فیروزه در آثار تاریخی ایران دارای جایگاهی بسیار مهمی بوده است. گذشته از آن، این سنگ دارای خواص درمانی بسیاری است. به علاوه در عقاید فرهنگی و دینی مردم نیز جایگاهی ویژه دارد.
-1مقدمه
سنگدرمانی که از دیرباز در زمرهی روشهای درمانی طبیعی بوده، امروزه با نام " Gem therapy" به عنوان یکی از رشتههای طب مکمل معرفی و طبقهبندی میشود. سنگدرمانی بر خلاف استقبال گستردهی مردم جهان طی سالهای اخیر، موضوع جدیدی نیست، بلکه هزاران سال قدمت دارد. براساس شواهد موجود، در طول تاریخ از سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی برای مقاصد درمانی، محافظت افراد در برابر بلایای طبیعی و تاثیرات نامطلوب محیطی استفاده میشده است.
قدیمیترین گزارشها در مورد خواص درمانی گوهرها به هزاره 4 پیش از میلاد باز میگردد. چنین به نظر میرسد که کتیبههای سومری و متون علوم ودایی مربوط به هند باستان، کهنترین آثار برجای مانده از این دانش قدیمی است. در طب سنتی هند - آیورادا - ، دستورات دقیقی در مورد تهیهی پودر، خمیر و الگریز با سنگهای شفابخش وجود دارد.
-2ویژگیهای سنگ فیروزه
فیروزه سنگی رسوبی است که در زبان لاتین با نام تورکواز شهرت یافته است. دلیل این نامگذاری این است که در ایام گذشته صادرات این سنگ از ایران به کشورهای اروپایی از طریق ترکیه صورت میگرفته است. نام فارسی این سنگ منسوب به "فیروز" یکی از پادشاهان ایران باستان است. معدن اصلی فیروزه در نیشابور خراسان و کوه میان هیرکانی و پارت که فیروزکوه نامیده میشود، است.
فیروزکوه تا دریای خزر چهار روز فاصله دارد. فیروز که یکی از شهریاران باستانی ایران بوده، وقتی بر نواحی این کوه که "پلین" آن را قفقاز خوانده است، مسلط شد، در آنجا چند شهر، قلعه و برج و بارو ساخت و موفق به کشف و استخراج فیروزه شد که به نام خود او موسوم گردید و فیروزه همان است که ما تورکواز مینامیم زیرا از ترکستان قدیم به اروپا صادر میشود - شاردن، . - 734 : 1372
مواد تشکیل دهندهی این سنگ باعث به وجود آمدن رنگهای متنوع گردیده است. فیروزه به رنگهای آبی آسمانی، آبی مایل به سبز، سبز مایل به زرد، خاکستری مایل به سبز، آبی نیلی و آبی مایل به سفید وجود دارد. رنگ آبی آسمانی نوع مرغوب آن و سبز مایل به زرد نوع نامرغوب آن است. » فیروزه یکی از اولین کانیهای قیمتی استخراج شده بوده و به دلیل رنگ زیبایش بسیار ارزشمند است. رنگ آن بسته به میزان آهن و مس موجود در آن تغییر میکند. سختی آن 66 استو معمولاً به شکل تودهای ریز و کریستالی یافت میشود و غالباً به شکل لایهای با رگه یا به صورت دانههای ریز و گرد است.
سبک و بسیار شکننده بوده و بافتی صدفی دارد. برخی از انواع آن بسیار متخلخل هستند و بیرنگ میشوند یا ترک میخورند. بنابراین ممکن است به موم یا صمغ آغشته گردند تا شکلشان حفظ گردد .« - نقل با تصرف از توکلی بزاز، - 71 : 1380 در صورتی که میزان مس موجود در کانی زیاد باشد به رنگ آبی، در صورتی که آهن زیاد داشته باشد به رنگ سبز و در صورت وجود آلومینیم زیاد، به رنگ سفید دیده میشود که به ترتیب ارزش آن کاهش مییابد. بهاین ترتیب رنگ آبی با ارزشترین نوع فیروزه است.
»ترکیب شیمیایی فیروزه اکسید آلومینیم 84 / 36 %، اکسید فسفر 34/12 %، اکسید مس 27 /9 %، آب % 47 / 19 و ناخالصی نیکل و منگنز میباشد. فیروزه دارای وزن مخصوص 8 /2 - 6 /2 و ضریب شکست - 61 /1 - 65 /1 و سختی 5 - 6 است. - همان - فیروزهای که در منابع معدنی آمریکا و مکزیک یافت میشود از نظر رنگ سبزتر و بسیار متخلخل است که البته سریعتر از انواع دیگر آن کم رنگ میشود.
این سنگ در روسیه، استرالیا، شیلی، انگلستان و ترکمنستان نیز یافت شده است. این سنگ بیشتر اوقات در رسوبات مس در محیطهای بایر و نسبتا کم آب یافت شده است. فیروزه در مکانهایی به وجود میآید که میزان مس موجود در منطقه بالا باشد. این سنگ گاهی بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مسدار روی سنگهای غنی از Al2O3 و غنی از فسفر و گاهی نیز بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مسدار روی فسیلهای استخوانی جانوران بهوجود میآید.
» تا سال 1911 م. که بلورهایی از جنس فیروزه در ایالت ویرجینیا در آمریکا یافت شد، تصور بر این بود که این کانی اصولا دارای بلور نیست و به شکل "Amorphous" در طبیعت یافت میشود. در حرارت 250 درجه سانتیگراد رنگ آبی فیروزه به رنگ سبز مات تبدیل میشود. تغییر رنگ در نگین فیروزه در نتیجهی تابش نور آفتاب، تبخیرآب طبیعی موجود در فیروزه یا حتی در اثر مواد شیمیایی موجود در مواد آرایشی بانوان نیز به وجود میآید. جلا دادن نگین فیروزه باعث پررنگتر شدن آن میگردد. خلل و فرج طبیعی موجود در کانی فیروزه، با تزریق روغن یا پارافین و یا مواد پلاستیک مایع پر میشود و فیروزه را سختتر میگرداند «
