بخشی از مقاله
چکیده
بسیاری از مناطق مستعد ایران در حوزه کانسارهای قیمتی و نیمهقیمتی، از تولید اشتغال در این زمینه محروم هستند. سبزوار نیز در استان خراسان رضوی - با غنیترین منابع در این حوزه - از این قاعده مستثنی نیست. مراحل کشف، فرآوری وعرضهی سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی در این شهر، نسبت به منابع موجود درگسترهی زمینشناسی آن، نخستین مراحل تکوین خود را طی میکند.
این پژوهش با محور قرار دادن رقابت سیاسی- فرهنگی دو شهر سبزوار و نیشابور، در صدد بررسی تاثیر وتاثر این کشاکشها و تنش-های سیاسی- فرهنگی بر شکلگیری بازار سنگهای قیمتی و نیمهقیمتیخصوصاً، عقیق - شاخصترین آنها - در شهر سبزوار، به-مثابه یک شهرنشانه، است. چراکه روند توسعه در این شهرها، در موارد متعددی مبتنی بر رقابتهای منطقهای بوده و فیروزه به مثابهی کانساری با وجهی فرهنگی شاخص در بافتار مادی- معنوی نیشابور، میتواند به عنوان عاملی تاثیرگذار، در به فعلیت رسیدن ظرفیتهای بالقوهی شهرستان سبزوار در شکلگیری این صنعت، نقش بهسزایی ایفا کند. چالش وکشاکشهای سیاسی و فرهنگی بین دو شهر در این پژوهش، به عنوان رهیافتی برای توسعهی پایدار اقتصادی و اجتماعی مطرح شده است.
-1مقدمه
با توجه به طیف گسترده و متنوع کانسارهای قیمتی و نیمهقیمتی درگسترهی زمینسیمای پهناور ایران، گوهر وگوهرتراشی تا عصر حاضر، همواره تحت تاثیر رویکردهای فرهنگی و اقتصادی ایرانیان بوده و به مثابهی کالایی ارزشمند، به پویایی شبکههای تجاری دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر منجر شده است. علیرغم پیشینهی تاریخی و ظرفیتهای موجود، متأسفانه، امروزه سهم ایران از بازارهای پررونق سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی در عرصهی جهانی این صنعت بسیار ناچیز است. به نظر میرسد، رهیافتهای توسعهی پایدار در این حوزه، برای تمام مناطق کشور که مستعد رشد و پیشرفت هستند، لحاظ نشده و یا نسبت به توانمندی آنها کافی نبوده است.
سبزوار، به عنوان یکی از این مناطق مستعد از این قاعده مستثنی نیست و فرهنگ این صنعت در آن هنوز فرآیند-های اولیهی تکوین خود را طی میکند. این در حالی است که نیشابور و برند جهانی فیروزه آن، در همسایگی این شهر است. بدین جهت این پژوهش با محوریت رقابت منطقهای نیشابور و سبزوار - ازشاخصترین شهر های استان خراسان رضوی - که به واسطه قرارگیری در مسیر پرتردد تهران- مشهد از ظرفیتهای مساعدی برای توسعه برخوردارند، شکلگرفته است.
روند تحولات و پیشرفت همزمان در این دو شهر، جهت دستیابی به توسعهی پایدار در ابعاد سیاسی، فرهنگی، فضایی رقابتی را ایجاد کرده که در سالهای اخیر تشدید شده و همچنان تداوم یافته است. به نظر میرسد، تقسیمات سیاسی و استان شدن در سالهای اخیر منجر اصطکاک فرهنگی و مقایسههای تطبیقی فرهنگ و میراث فرهنگی این دو شهر با یکدیگر شده است. هر چند ابعاد احساسی و حاشیهای این رقابت، منجر به انزوا میشود اما این جریان میتواند در ساحتهای فرهنگی و زیربنایی هر دو شهر به مثابهی عامل محرک ایفای نقش داشته باشد.
در ادامه، مساله این پژوهش، طرح رهیافتهای مبتنی بر این رقابت شهری است که میتواند ظرفیتهای بالقوه این صنعت را به فعلیت برساند و در گذار از این چالش به فرصت، نقش موثری را ایفا کند. چرا که بحث و بررسی نقش این موضوع بر جایگاه، شهرنشانهها و نشانهای مبتنی بر اصالت این دو شهر رقیب در لایههای گوناگون اجتماعی آن-ها، تاکنون کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. از اینرو، سنگ فیروزه به مثابهی یکی از شاخصترین نشانهای مبتنی بر اصالت شهر نیشابور، میتواند درآمد خوبی برای شروع این مبحث باشد.
-2روش تحقیق
با توجه به چالش و مسألههای طرح شده، این پژوهش متکی بر روشهای کتابخانهای و میدانی در جهت سنجش فرضیههای موجود است.
-2-1مسائل پژوهش
آیا رقابت سیاسی فرهنگی نیشابور- سبزوار در تبادل فیروزه بین دو شهر تاثیر گذار است؟
با توجه به وجههی فرهنگی فیروزه، چگونه میتواند در این رقابت نقش سازندهای ایفا کند؟
رقابت سیاسی- فرهنگی سبزوار و نیشابور، شهرنشانه بودن فیروزهی نیشابور در تشکیل و تثبیت این صنعت در سبزوار و برندسازی متکی بر ظرفیتهای بالقوهی این شهر موثر خواهد بود؟
-3بحث
-3-1نیشابور
نیشابوردر شمال شرق ایران واقع شده است. این شهرستان، از سمت شمال به رشته کوه بینالود و شهرستان قوچان، از مغرب به شهرستان اسفراین و شهرستان سبزوار، از جنوب به شهرستان کاشمر و تربت حیدریه و از شرق به شهرستان مشهد محدود است - تصویر . - 1 وسعت این شهر، 9308 کیلومتر مربع است. این دشت در دامنهی ارتفاعاتی به نام بینالود قرار دارد که بلندترین رشته کوه خراسان است.
وجود منابع معدنی، سنگهای قیمتی مانند فیروزه و غنای کانسارهای رشتهکوه بینالود، همچنین موقعیت ویژهی این منطقه از نظر روابط درون و برون منطقهای در شرقشمالی ایران و وجود بسترهای طبیعی- فرهنگی، منجر به پیدایش استقرارهای انسانی گسترده از دوران پیش از تاریخ در این دشت شده - گاراژیان، - 468 :1387 و در دوران تاریخی و اسلامی - قرون میانه - این توسعهی پایدار همچنان حفظ شده است.
بهطوری که در زمان ساسانیان، یکی از شهرهای مهم شمال-شرق ایران بوده و از آن با نام ابرشهر یاد کردهاند - رییس السادات،. - 143 :1369 در قرون اسلامی نیز در دو حکومت طاهریان و سلجوقیان به عنوان پایتخت سیاسی این حکومتها انتخاب میشود. نیشابور امروز برآیند پسا مغول بوده است، از این رو نتوانست به شکوه و گستردگی قرون میانه دست یابد امروزه نیز نیشابور از شهرهای مهم و صنعتی استان خراسان رضوی است.
-3-2سبزوار
سبزوار در غرب استان خراسان رضوی، درحاشیهی شمالشرقی دشت کویر قرار گرفته است. مساحت حوزهی استحفاظی این شهر در حدود 20502 کیلومتر مربع، با ارتفاعی 978 متر بالاتر از سطح دریا دارای شاخصههای اقلیم خشک و نیمهبیابانی است - حسینی، . - 129 :1389 - تصویر - 2 نخستین استقرارهای انسانی شناسایی شده در این دشت، از دوران پیش از تاریخ و متکی بر منابع آبی موقت حاصل از ارتفاعات کوه سیاه، تکوین یافته است - Fouache :2010 - احتمالاً. نخستین هستههای اولیه این شهر، در دوران ساسانی تکوین یافته است. در دوران حکومت سربداران نیز به عنوان پایتخت این حکومت انتخاب شده است. موقعیت جغرافیایی استراتژیک تجاری و اقتصادی از دیگر شاخصهای مهم این شهر است که بر چشمانداز فرهنگی آن نیز تاثیر گذار بوده است.
