مقاله قابلیت های روستای ورکانه همدان در جهت توسعه گردشگری ( اکوتوریسم )

بخشی از مقاله

چکیده

هر امروزه گردشگری به عنوان یکی از موثرترین عوامل افزایش درآمد ملی کشورها محسوب می شود و به نوبه خود نقش بسیار مهمی در تحقق توسعه پایدار داراست . بنابراین گردشگری با هر هدفی که انجام گیرد ، موجب اشتغال زایی و جلوگیری از مهاجرت های روستایی به شهرها میشود، لذا می تواند پایداری اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی را بدنبال داشته باشد .

با توجه به نابسامانی چهره شهرهای امروزین ،قطع ارتباط معماری امروز با فرهنگ و اقلیم هر منطقه و دلباختگی به ارزشهای مدگرایانه غربی دیگر بار ذهن را به سوی سکونتگاه های روستایی میکشاند، مناطقی سرشار از اعتقادات،فرهنگ و تاریخ نهفتهایرانی،از این روی روستایی از استان همدان - ورکانه - را بر گزیدیم که علاوه بر جذابیت های طبیعی و طبیعت بکر و دست نخورده ، تاریخی چند هزار ساله دارد که در جهت توسعه گردشگری روستایی ، دارای قابلیت های فراوانی است.

بااین دیدگاه روستای مورد مطالعه ترکیبی از جاذبه های طبیعی و انسانی را دارا می باشد که میتوان آنرا به قطبی فرهنگی و توریستی تبدیل کرد. مقاله ی حاضر از نوع تاریخی، تفسیری بوده،جمع آوری آن به صورت اسنادی می باشد،در ابتدا اشاره به مفاهیم مرتبط با گردشگری روستایی وپایداری نموده ،سپس پتانسیل های موجود در روستارا به اختصار بر می شماریم و در آخر راهکارهایی چند در جهت تحقق اهداف مورد نظر ارائه می نماییم،باشد که تاثیرگذارد.

.1 مقدمه

امروزه گردشگری طبیعت، بخش مهمی از فعالیتهای جهانگردی ر ا در دنیا به خود اختصاص داده است. در این نوع فعالیت، جهانگردان برای بهره گیری از زیبایی های طبیعی و جلوه های حیرت انگیز خلقت به رشته کوههای مرتفع، کوهستانها، کوهپایه ها، جنگل ها، جلگه ها، دره های عمیق و بیابانها سفر می کنند. این گرایش قوی و تمایل خاص به بهره مندی از طبیعت،اکوتوریسم نام گرفته است

معنای لغوی اکوتوریسم در ادبیات فارسی "طبیعت گردی" می باشد و گرایشی تازه در صنعت جهانگردی و مبتنی بر مسافرت های هدفمند همراه با دیدار و برداشت های فرهنگی و معنوی از جاذبه های طبیعی و لذت جویی از پدیده های گوناگون آن است.

اکوتوریسم با پیروی از فلسفه حیات مدار و تکیه بر ارزش ها ی ذاتی و درونی، از طریق حفاظت از عرصه های طبیعی، انتفاع جو امع محلی، تقویت ویژگی خرده فرهنگ ها، فراهم آوری فرصت های آموزشی و یادگیری، تقویت اشتغال زایی و جلوگیری از مهاجرت، التزام به مصرف کمتر منابع تجدید ناپذیر ، فراهم آوری فرصت های مشارکت های محلی، آموزش های زیست محیطی و به عبارتی ترکیب مناسب توسعه و حفاظت از محیط زیست و میراث های فرهنگی، پایداری را امکان پذیرمی سازد.

با کسب درآمد از طریق اکوتوریسم، میزان اشتغال برای افراد محلی افزایش یافته، سطح بهداشت و آموزش آنان نیز ارتق ا می یابد. این پیشرفت های آموزشی و بهداشتی می تواند تا مرحله فقرزدایی و حل مشکلات ناشی از رشد جمعیت و توزیع ارضی ادامه یابد و از دامنه تخریب منابع طبیعی و خسارت به تنوع زیستی بکاهد

ورکانه همدان با توجه به قرارگیری در دامنه جنوبی زاگرس مرکزی و ارتفاعات - کوه سرده، کوه سرخ بلاغ، کوه قره داغ - دارای اقلیم کوهستانی بوده است که درهر فصل به گونه ای متفاوت چهره ای خوش را در میان ارتفاعات به نمایش می گذارد. وجود دره های فراوان از جمله دره های زیبای »یورد صفرخان«، »دره خان«، »تخته سنگ«، »جن دره« و »سوبلاغ« در مجاورت روستا از خصوصیات طبیعی منطقه است ،همچنین وجود عناصر تاریخی،کالبد،آداب و رسوم کهن در روستا می تواند باعث رشد صنعت توریسم در منطقه گردد.

.2 بیان مساله

با گسترش روزافزون مهاجرت های روستایی،کاهش درآمد خانوارهای روستایی،افول کشاورزی،نیاز روزافزون به فعالیتی جایگزین و در عین حال مکمل برای کشاورزی، در نواحی روستایی احساس می شود تا در راستای توسعه پایدار روستایی، امکان بهره مندی روستائیان از معیشت پایدار فراهم شود که بهبود کیفیت زندگی و رضایت مندی روستایی را به همراه دارد.

با توجه به ویژگی بارز گردشگری روستایی به مثابه یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری، می توان انتظار داشت که این صنعت از یک سو به رشد اقتصادی و تنوع فعالیت های روستایی و از سوی دیگر با جذب مازاد نیروی انسانی ، به ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای ساکنان روستاها کمک کند و فرصتی برای توسعه همه جانبه قلمداد شود.

گردشگری، امروزه از گسترش قابل توجهی برخوردار گشته ودر شاخه های متعددی توسعه یافته است گردشگری،قابلیت خود را از بعد اقتصادی به ابعادی چون تعاملات اجتماعی، برخوردهای فرهنگی وپایداری هنجارهای ناشی از آن گسترش داده است و با این گسترش در عرصه هایی خارج از محدوده بسته آثار تاریخی نمود پیدا کرده و در زمینه هایی چون مسایل زیستی و بوم شناختی سبب پیدایش تخصص هایی در خصوص نظریه ی زمان،مکان در گردشگری شده است. دراین خصوص،روستاها ازعرصه های مکانی جدیدی در صنعت توریسم هستند که به لحاظ ویژگی هایی چون اقلیم،مسایل بوم گرایانه،قدمت سکونت واستعدادهای محیطی-انسانی ازجذابیت های پنهانی برخوردارند که تا کنون توجه کمتری به آنها شده است.

با استراتژی توسعه ی پایدار و با طی فرایند آن توانایی های جوامع روستایی در ایجاد محیطی که برآورنده ی نیازهای اقتصادی وفرهنگی به صورت توام باشد،رفته رفته موثر می گردد ودر این صورت توریسم در عین برقراری توازن میان اجزای شکل دهنده ی نظام سکونت محلی،اعم از اکولوژی روستا و مناسبات اجتماعی آن،باعث رشد وتوسعه ی درآمدی و رفاهی روستا نیز خواهد شد.

.3تعاریف و مفاهیم .

1-3 اکوتوریسم

از آنجا که اکوتوریسم اصطلاحی جدید با عمری نه چندان طولانی است، همواره پرسش هایی در باره معنی و مفهوم آن مطرح بوده است . نخستین بار در مکزیک، در1988 ، هکتورسبالوس - Hector Ceballos - و لاسکوریان - - Lascurian این اصطلاح را به کار برده اند . در حقیقت، اکوتوریسم عبارت است از گردشگری با هدف مشاهده و مطالعه طبیعت بکر، حیات وحش، و فرهنگ های مختلف و نیز رسیدن به آرامش در محیط طبیعی . بدین ترتیب، می توان اکوتوریسم را از محصولات توسعه پایدار به حساب آورد.

اکوتوریسم شاخه ای از توریسم است که مشخص کردن مرز آن با توریسم به علت عدم تعریف دقیق و مشخص نمودن دامنه ی آن از یک طرف و همچنین عدم مطالعه دقیق بر روی گردشگران ورودی در هر منطقه از طرف دیگر سبب شده است که تعیین دقیق گردشگران طبیعی از گردشگران چندان مقدور نباشد اما با توجه به شرایط طبیعی ایران و دارا بودن جاذبه های اکوتوریستی جزو پنج کشور با توان بالای اکوتوریستی به حساب می آید و در صورت ایجاد زیرساخت های مناسب میتواند به یکی از قطب های اکوتوریستی جهان تبدیل شود و در یک حمله میتوان گفت گردشگری طبیعی شامل توسعه ی پایدار و در چهار زمینه ی زیست محیطی-اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی می باشد.

مهمترین انگیزه ای که امروزه جهانگردان را به دیدار از جاذبه های طبیعی تشویق و ترغیب می کند، حس کنجکاوی برای شناخت و بررسی گونه های گیاهی و جانوری کمیاب و ذخایر طبیعی است که موجب شناخت و درک بیشتر آنان از طبیعت می شود. نکته ی بسیار مهم در این مورد، آن است که جاذبه های طبیعی هیچ گاه تکراری نیست، زیرا رفتن به سفرهایی با قصد دیدار ازطبیعت بیشتر در راستای اهدافی است که مهمترین آنها تغییر آب و هوا، تفریح، استراحت، رفع خستگی، کسب آرامش روحی و تجدید نیرو برای کار مجدد است.

بنابراین با قاطعیت می توان گفت این ویژگی- که مربوط به اکوتوریسم- است امتیاز این گونه از جهانگردی را نسبت به دیگر گونه های آن نشان می دهد و همین امر موجب شده است که شمار بازدیدکنندگان از جاذبه های طبیعی، پارک های ملی و دیگر مناطق حفاظت شده در حال افزایش باشد

.2-3 اصول اکوتوریسم

انجمن بین المللی اکوتوریسم اصولی را که نتایج نشستها، کارگاههای آموزسی و جلسات برگزار شده از سال 1991برای ذینفعان اکوتوریسم بوده است را این گونه بیان می کند:

-    کاهش اثرات منفی بر فرهنگ و طبیعت که میتواند به محل مورد نظر آسیب برساند.

-    آموزش گردشگران در مورد اهمیت حفاظت

-    تاکید بر کار پرمسئولیتی که در همکاری با مردم و صاحب منصبان محلی اداره می شود تا نیازهای محلی و منافع حفاظت را نشان دهند.

-    درآمدهای مستقیم برای حفاظت و مدیریت مناطق و حفاظت شده

-    تاکید بر نیاز بخش توریسم منطقه ای برای طراحی برنامه های مدیریت بازدید کننده برای مناطق طبیعی یا مناطقی که به عنوان مقاصد زیست بومی تعیین می شوند.

-    تاکید بر انجام مطالعاتی که بر موضوعات اجتماعی و زیست محیطی پایه ریزی شده اند و استفاده از برنامه های نظارتی بلندمدت برای اینکه اثرات اکوتوریسم بررسی شوند و اثرات منفی آن کاهش یابد.

-    تلاش برای اطمینان از اینکه توریسم از تغییر قابل قبول محدودیتهای اجتماعی و زیستمحیطی تعیین شده توسط محققان با همکاری ساکنان محلی، فراتر نمی رود.

-    کوشش برای افزایش منافع اقتصادی برای کشور میزبان، جوامع محلی به ویژه مردمی که پیرامون مناطق حفاظت شده و مناطق طبیعی زندگی می کنند.

-    تکیه بر زیرساختی که در تطبیق با محیط زیست، کاهش استفاده از سوخت های فسیلی، حفظ گیاهان و حیات وحش محلی و در ترکیب با محیط زیست فرهنگی و طبیعی توسعه یافته است

. 3-3 تاثیر اکوتوریسم در توسعه روستاها

تجربه اجرای طرح های روستایی در ایران، چه در بافت های توسعه موجود در قالب برنامه طرح های جامع و چه در بافت های توسعه جدید در قالب برنامه هایی نظیر روستاهای جدید و پروژه های آماده سازی، نشان می دهد که این برنامه ها در ایجاد - محیط های روستایی مطلوب چندان موفقیت آمیز نبوده است. - با توجه به اهمیت مسئله طراحی پایدار ، به نظر می رسد که در صورت تداوم برنامه هاو مداخلات کالبدی در روستاها بدون توجه لازم به دانش طراحی در مناطق روستایی و نظام مندی آن در مراحل مختلف تصمیم گیری، هیچ گونه تضمینی برای دستیابی به محیط های دارای کیفیت مطلوب طراحی وجود نخواهد داشت. زندگی روستایی و نوع نگرش روستاییان به جهان و طبیعت و نیز امکانات و دانش آنها در ساخت و تولید و شیوه های بهره وری باعث می شود که اجزای محیط، در عین رعایت سادگی و برقراری رابطه ای منطقی و مکمل بین خود، با حداکثر کارآیی و مطلوبیت شکل گیرند.

نقش و جایگاه روستاها در فرایندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی،وپیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستا یی چون فقر گسترده، نا برابری فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت، و حاشیه نشینی شهری موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهر ی شده است