بخشی از مقاله
چکیده
در پی افزایش روز افزون جمعیت شهرها، گسترش فضایی بی رویه و بدون برنامه شهرهای بزرگ و متوسط کشور، راه حل های متفاوت و گاه متناقضی برای توسعه شهرها مطرح شد، که بهره گیری از این راه حل ها باعث شکل گیری بافت های جدید شهری در مجاورت شهرها و جابجایی ساکنان و کاربری های شهری به نواحی جدید، به ویژه در اواخر قرن بیستم، گردیده است.
ادامه این روند، ضمن آنکه رشد پراکنده شهرها را در اراضی و محیط زیست اطراف شان موجب شد. زمینه بازماندن نواحی مرکزی شهرهای سنتی را نیز از جریان توسعه فراهم آورد؛ در نتیجه گسترش بی رویه و کنترل نشده شهرها، آسیب زیادی به بافت شهر از لحاظ انسجام فضایی و هم چنین پراکندگی مناسب خدمات وارد کرده است. امروزه با توجه به اهمیت حفظ منابع طبیعی و کاهش آثار زیست محیطی توسعه بی رویه شهرها، توسعه میان افزا به عنوان یکی از رویکرد های شهرسازی مطرح شد. در نتیجه به جای گسترش افقی شهرها، رشد آن ها در محدوده موجود و با حداکثر استفاده از امکانات اراضی توسعه یافته واقع در محدوده شهر الویت دارد.
پژوهش حاضر از نظر ماهیت، از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ روش تحقیق، از نوع روش های اسنادی-تحلیلی است. در گردآوری داده ها از نرم افزار - GIS - ، و هم چنین در تحلیل داده ها و اطلاعات از مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - جهت رتبه بندی و الویت بندی مناطق نهایی، استفاده شده است. از یافته های پژوهش، تایید امکان کاربرد اصول توسعه میان افزا در بافت های شهری ما با توجه به شاخص های بومی تعریف شده و ارائه روشی جهت دستیابی به مناطق هایی با بالاترین پتانسیل برای این توسعه و رتبه بندی و ارزش گذاری آن هاست.
.1 مقدمه
در دهه های گذشته با توجه به هجوم جمعیت مهاجر از روستا که به دلایل مختلفی از جمله دلایل اقتصادی و یا بالا بودن خدمات شهری رخ داده است رشد جمعیت شهرنشین را به دنبال داشته است. این رخداد باعث شده است که دولت در جهت پاسخگویی به نیازهای جمعیت شهرنشین و ضرورت به کارگیری تمام توان ها و ظرفیت های موجود شهر را بیش از بیش نمایان می سازد. به همین جهت برای پاسخگویی به نیازهای شهر، راه حل هایی گاه اشتباه، ارائه شد که با استفاده از این راه حل ها به شکل گیری حومه ها، حاشیه نشینی، مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها و پیامدهایی از این قبیل دامن زد.
در این راستا به جای توسعه و رشد بی رویه شهر به صورت افقی، که به تبع افزایش جمعیت رخ می دهد و غالب شهر را به این رویکرد به انجام رسانده است، منجر به بالا رفتن قیمت های زمین شهری و مشکلات در تامین زمین و مسکن برای اسکان جمعیت و متعاقبا توزیع مناسب و اختصاص فضاهای متناسب را به برخی از خدمات اساسی با مشکل روبه رو ساخته است. برای رفع این مشکلات، می توان از طریق پر کردن بافت های موجود شهر، افزایش متعادل تراکم و تغییر کاربری بناهای قدیمی و آلوده کننده موسوم به بافت های فرسوده، به رشد و توسعه پایدار شهر دست یافت، که این رخداد باعث ورود مبحث مهمی به نام توسعه میان افزا به مسائل شهرسازی کشور شده است.
.2 پیشینه
بحث بافت های شهری و بهسازی، نوسازی و بازسازی آنها در مفهوم عام به زمانهای بسیار دور یعنی از همان آغاز ساخت اولین شهرها باز می گردد و دارای سابقه طولانی است. اما در مفهوم خاص امروزین، به اواخر قرن نوزدهم و سپس قرن بیستم، به ویژه بعد از جنگ دوم جهانی برمی گردد و مطالعات و تحقیقات گوناگونی از دیدگاه علوم مختلف در این باره انجام شده و راهکارهای مداخله در آنها مطرح گردیده است.
.3 طرح مسئله
در پی افزایش روز افزون جمعیت و کالا و فعالیت ها در شهرها و دگرگونی های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و کالبدی ایران در دهه های اخیر و روی آوردن دولت مردان برای ایجاد بخش های جدیدی در زمینه اقتصادی و قرار دادن امکانات خدماتی، اهمیت بافت های مختلف شهری را مورد توجه قرار داده است که امروزه عدم توانایی هماهنگ شدن بخش های عمده ای از بافت های شهری با زندگی و شرایط جدید حاصل از دگرگونی های فوق سبب از دست دادن هویت واقعی خود و تبدیل شدن به بخش های ناکارآمد شهری تبدیل شده است.
امروزه با توجه به رشد اقتصادی و به دنبال آن توسعه شهرها و در نظر نگرفتن بافت های ناکارآمد در بسیاری از بافت های شهری، از جمله آن ها بافت قدیمی که در دهه های گذشته به عنوان مرکز اقتصادی و اصلی این مراکز به شمار رفته، رو به نابودی می روند و زمینه بازماندن نواحی مرکزی شهرهای سنتی را نیز از جریان توسعه فراهم می آورد، در در نتیجه گسترش بی رویه و کنترل نشده شهرها، آسیب زیادی به بافت شهر از لحاظ انسجام فضایی و هم چنین پراکندگی مناسب خدمات وارد کرده است. امروزه با توجه به اهمیت حفظ منابع طبیعی و کاهش آثار زیست محیطی توسعه بی رویه شهرها، توسعه میان افزا به عنوان یکی از رویکرد های شهرسازی مطرح شد. در نتیجه به جای گسترش افقی شهرها، رشد آن ها در محدوده موجود و با حداکثر استفاده از امکانات اراضی توسعه یافته واقع در محدوده شهر الویت دارد.
.4 سوالات تحقیق
کدام یک از اراضی و نواحی درون قلعه آبکوه را می توان به منظور تامین اهداف رویکرد توسعه میان افزا - درونی - مورد استفاده قرار داد؟
.5 اهداف تحقیق
با توجه به رشد بی برنامه ای که شهرها دنبال می کنند و در بافت های شهری مخصوصا در بافت های قدیمی و زمینهای خالی و متروکه داخل مناطق شهر، که از روند توسعه باز مانده و موجب ناکارآمدی و فرسودگی نواحی شده است، هدف اصلی این پژوهش، شناسایی پهنه های مستعد " توسعه میان افزای" شهری و رشد، توسعه و هماهنگ کردن بخش های عمده ای از بافت های شهری در نواحی و اراضی درون شهرها با دیگر بافت ها می باشد.
.6 اهمیت تحقیق
اهمیت این موضوع به قدری است که می توان از این موضوع در جهت توسعه در بخش های مختلف شهر دست یافت، چرا که بسیاری از اراضی شهری یا فاقد کاربری هستند و یا دارای کاربری های فراشهری - زندان ها و پادگان ها و غیره - می باشند و یا اینکه متناسب با ارزش زمین و تاسیسات و تجهیزات موجود، تراکم ساختمانی- جمعیتی اعمال نشده است. همین امر باعث شده که شهرها در فضاهای پیرامون خود به گونه ای افراطی گسترش یابند. این در حالی است که می توان با محدود کردن گسترش حاشیه ای و اعمال سیاست های تشویقی متراکم سازی علاوه بر استفاده بهینه و حداکثری از ظرفیت های درون شهر، مانع تخریب محیط زیست و نابودی اراضی کشاورزی حاشیه شهرها شد و با هدایت توسعه کالبدی درون زا و میان افزا گامی در جهت توسعه پایدار شهری برداشت.
.7 ضرورت تحقیق
امروزه با توجه به اینکه جمعیت در شهرهای بزرگ در حال افزایش است، این عامل باعث می شود که توسعه شهر به پیرامون آن و از بین رفتن زمین های کشاورزی و مناظر طبیعی در اطراف شهر شود. با توجه به اینکه زمین های زیادی در درون شهرها موجود است که از روند توسعه باز مانده و در حالی که قابلیت توسعه در درون خود را دارند و عدم توجه به این نوع زمین ها و بافت های قدیمی باعث ناکارآمدی آن ها می شود و باعث خدشه وارد شدن به هویت یک شهر در حال توسعه می شود و اگر این بی برنامگی و عدم توجه ادامه داشته باشد مشکلاتی اعم از افزایش هزینه حمل ونقل شهری، افزایش هزینه نگهداری تأسیسات زیربنایی و افزایش سرانه هزینه خدمات رسانی و حتی افزایش هزینه ترمیم این نوع بافت ها در شهر می شود.
.8 مبانی نظری
"توسعه میان افزا شهری بر خلاف سایر سیاست های توسعه شهری، با توجه به این که در شهر موجود و با حضور ساکنان و شهروندان و واحدهای همسایگی صورت می پذیرد، موضوعی پیچیده، چند وجهی، میان بخشی و حتی فرابخشی است. در واقع اصطلاح توسعه میان افزا، نوسازی، بهسازی و به نوعی دوباره قابل استفاده نمودن منطق شهری موجود" و "توزیع عادلانه و برابر بناها و امکانات شهری در تمامی نقاط و سطوح آن، تامین و امکان باسازی و سازماندهی مجدد کالبد شهر است"
توسعه میان افزا یا توسعه از درون در حقیقت نوعی از توسعه است که شهرها به جای گسترش افقی، به صورت عمودی گسترش می یابند، بافت های قدیمی،فرسوده و ناکارآمد شهری، مورد احیا و بهسازی و نوسازی قرار میگیرند. "توسعه میان افزای موفق، ساختارهای جدید را به زمینه شهر پیوند می دهد، مطلوبیت شهر را بالا برده و تلاش می کند تا امکانات موجود و ساخت و ساز در آینده را با هم در نظر بگیرد"
"اراضی بایر و رها شده شهری به کار گرفته می شوند. کاربری های نامناسب و نامتناسب با زندگی امروزی شهری نظیر زندان ها، پادگان های نظلامی، کارخانجات و صنایع مزاحم در درون شهر اصلاح می شوند. بدین ترتیب سطح معابر و شبکه های دسترسی، سطح فضای سبز و نظایر این ها به استانداردهای شهرسازی نزدیک می شوند" به عبارت دیگر، "توسعه میان افزا شهری، توسعه در قطعاتی است که در طی دوران توسعه پیوسته شهر، از فرآیند توسعه به دور افتاده و توسعه در آنها رخ نداده است
