بخشی از مقاله
چکیده
گل ها و گیاهان، خاموش ترین موجودات و در عین حال گویاترین مظهر قدرت و عظمت آفرینش هستند هر برگی از این موجودات زیبا، کتاب بزرگی در وصف توحید است. گل ها و گیاهان نه تنها با الوان و اشکال بدیع و بی بدیل خود سفره طبیعت را زینت می بخشند بلکه آن را چنان سرشاری نیروی حیاتی می سازند که هیچ بساطی را یارای رقابت با آن نیست. با آن که امروزه درمان بیماریها بیشتر از طریق مصرف داروهایی صورت می گیرد که منشأ صنعتی دارند واختصاصاً در آزمایشگاه ها تهیه می شوند ولی مصرف بعضی از آنها زیان هایی به بدن می رساند و عوارض جانبی بسیاری از آنها ثابت شده است.
در اوایل قرن حاضر پیشرفت علم شیمی و کشف سیستم های پیچیده سنتز ارگانیک منجر به توسعه صنعت داروسازی و جایگزینی شیمی درمانی شد. بدین طریق پزشکی مدرن توانست بسیاری از بیماری های غیرقابل علاج وغالباً مرگ آور را درمان کند. با وجود این گیاهان دارویی و داروهایی که از آنها تهیه می شدند هرگز به طور کامل کنار گذاشته نشدند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی امروزه بیش از 80 درصد مردم جهان، برای درمان بیماری ها هنوز از داروهای گیاهی استفاده می کنند. تقریبا یک چهارم داروهای تهیه شده دنیا دارای منشأ گیاهی هستند کهیا مستقیماً از گیاهان عصاره گیری شده اند و یا براساس ترکیب گیاهی، سنتز شده اند. واژه گیاهان دارویی تنها به تسکین دهنده آلام مردم اطلاق نمی شود بلکه این گیاهان در زیر گروه غذا به عنوان طعم دهنده ها، نوشیدنی ها، شیرین کننده ها، رنگ طبیعی و حشره کش ها و همچنین به عنوان ماده اولیه محصولات آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می گیرند
مقدمه
شیرین بیان یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است. بیش از چهار هزار سال پیش بومیان دره ها و دشتهای بین النهرین، آسیای صغیر و جنوب آسیا ریشه شیرین بیان را به پیشگاه فرمانروایان خود به نشانه عرض عبودیت تقدیم می کردند. چینی ها آن را - - پدر بزرگ گیاهان - - می نامند. آنان این گیاه را در بسیاری از داروهای ترکیبی برای متوازن کردن سایر ترکیبات به کار می برند . - 3 - در کتیبه های به جای مانده از اقوام آشوری و پاپیروسهای مصری به نام شیرین بیان اشاره شده است.
فراعنه مصر با خواص شیرین بیان آشنایی داشتند و ریشه این گیاه را با آب می آمیختند تا نوشیدنی گوارایی به نام - مای سوس - به دست آورند. هم اکنون نیز از این نوع نوشیدنی مردم مصر استفاده می کنند . - 24 - - - دیوسکورید - - حکیم یونانی در قرن اول میلادی در کتاب خود شیرین بیان را برای صاف کردن صدا و نرم کردن مزاج توصیه کرده است. - - ابوعلی سینا - - نیز در کتاب خود خواص درمانی شیرین بیان را برشمرده است . - 8 - شیرین بیان را می توان برای خوش طعم کردن غذاها نیز استفاده کرد
- - گلیسیریزا گلابرا - - یک نام یونانی است و از دو واژه - - گلیکیس - - به معنی شیرین و - - ریزا - - به معنی ریشه مشتق شده است. - - گلابرا - - به معنای صاف و بدون کرک است که اشاره به بدون کرک بودن میوه این گیاه دارد 22 - و. - 28 از ریشه شیرین بیان در اکثر فارماکوپه ها به عنوان دارو یاد شده است. از مواد موثره این گیاه در صنایع داروسازی، نوشابه سازی، شیرینی سازی و دخانیات استفاده می شود
مشخصات گیاهشناسی
شیرین بیان - Glycyrhiza glabra L. - با نام انگلیسیLiquorica و از خانواده حبوبات - Fabaceae - گیاهی است چند ساله، با ارتفاع 100 تا 200 سانتی متر و دارای شاخ و برگهای انبوه و فراوان می باشد، برگها مرکب که هر برگ چهار تا هفت برگچه و یک برگچه انتهایی دارد. رنگ برگچه ها سبز تیره است. گلها نامنظم و به رنگهای زرد، ارغوانی و یا بنفش و به صورت مجتمع در انتهای ساقه های گل دهنده مشاهده می شوند.
طول گلها بیش از یک سانتی متر می رسد. گیاه اواخر بهار و اوایل تابستان - خرداد-تیر - به گل می رود. میوه به طول دو تا سه سانتی متر و خرمایی رنگ می باشد. طرفین میوه باریک و کم و بیش نوک تیز می شود. داخل میوه سه تا پنج دانه لوبیایی شکل به رنگ قهوه ای وجود دارد. پوست دانه ضخیم و محکم و وزن هزاردانه 10 گرم است. طول ریشه شیرین بیان متفاوت است و به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 30 تا 60 سانتی متر است. طول ریشه در مناطق خشک و خاکهای سبک به 200 سانتی متر هم می رسد
منشاء و دامنه انتشار
نوع خودروی آن در نقاط مختلف جنوب اروپا و آسیای صغیر، کشورهای حوزه مدیترانه، اسپانیا، ایتالیا، یوگسلاوی، مجارستان، شوروی، لهستان، ایران و افغانستان یافت می شود.
محل مناسب رویش
گیاه خودروی آن در میان باقی مانده کشتهای قبلی، کنار شیبهای ساحلی، تاکستانها و زمینهای سیلیسی و رسی می روید
انواع واریته شیرین بیان
شیرین بیان دارای واریته های متفاوتی است که مهمترین آنها عبارتند از:
واریته تپیکا: این گیاه به شیرینبیان اسپانیایی معروف است. میوه کاملاً صاف و بدون کرک است. ریشه رُست - استلون - قهوه ای رنگ و ضخامت آن بین 6 تا 18 میلی متر می باشد.
واریته گلاندولیفرا: این گیاه به شیرین بیان روسی معروف است و در جنوب روسیه گسترش زیادی دارد. پیکر رویشی آن کم و بیش چسبناک است. اندامهای زیر زمینی فاقد ریشه رُست است ولی ریشه های متعددی به ضخامت پنج سانتی متر تولید می کند. پوست این گیاه فلس دار و قهوه ای رنگ است. شیرینی آن ملایم و کم و بیش تند مزه است.
واریته و پولاسه:این گیاه به شیرین بیان ایرانی معروف است و عمدتاً در فلات ایران می روید. ریشه های این گیاه بسیار ضخیم است.
واریته پالیدا: این گیاه به شیرین بیان آناتولی - ترکیه ای - معروف است. ضخامت ریشه های آن به هشت سانتی متر می رسد
قسمت مورد استفاده و ترکیبهای موجود در آن
ریشه و ریزوم شیرین بیان که به صورت های پوست کنده و پوست نکنده مصارف دارویی دارد، به صورت قطعات استوانه ای شکل، به قطر 0/5 تا 1/5 سانتی متر وارد بازار تجارت می گردد . - 4 - مهمترین ماده موثره شیرین بیان را - - اسید گلیسیریزیک - - تشکیل می دهد. این ماده 50 مرتبه از شکر شیرین تر و مقدار آن متفاوت است و به نوع گیاه - واریته - و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 5 تا 20 درصد می باشد.
مقدار اسید گلیسیریزیک در ریشه شیرین بیان اسپانیایی 6 تا 8 درصد، در شیرین بیان روسی 10 تا 14 درصد می باشد 18 - و. - 19 یکی از محققان معتقد است که شیرین بیان ایرانی از بیشترین مقدار اسید گلیسیریزیک برخوردار است . - 19 - مقدار این ماده با سن گیاه افزایش می یابد به طوری که ریشه در سالهای آخر عمر دارای بیشترین مقدار اسیدگلیسیریزیک می شود.
