بخشی از مقاله
چکیده :
گناباد با بارندگی متوسط 611 میلیمتر در سال جزو مناطق خشک و نیمه خشک و نیمه بیابانی ارزیابی گردیده و با توجه به درجه حرارت بالا و نبود رودخانه دایمی در گذشته برای زیستن مکان مناسبی نبوده اما حفر قنات و دسترسی به سفره های زیرزمینی ظاهرا زمینه اقامت را در آن منطقه فراهم کرده و آن اقدام به شکل گیری زیستگاههای متعدد منجر شده است .
گناباد در دوران تاریخی از چنان جایگاهی در جنوب خراسان برخوردار بوده که معابد بزرگ آن به نیازهای معنوی مردم در گستره ای وسیع پاسخ می داده اند . موقعیت گناباد در نقطه تلاقی راههای منتهی به مراکز اقتصادی ، فرهنگی و تمدنی کهن نیز رونق و توسعه همه جانبه آن را موجب شده تا آنجا که کوه و دشت گناباد در روایات اسطوره ای امکان تدارک دهها هزار جنگ جوی ایرانی و تورانی را در دو نبرد »پشن« و »دوازده رخ« داشته است .
مردم گناباد هم مثل دیگر قهستانیها در سال 92 ه . ق پذیرای دین مبین اسلام شدند و وفاداری خود را به آن آیین الهی ابراز داشتند اما جور حکم و عوامل بنی امیه و بنی عباس مردم صبور و حق جوی گناباد را به مخالفت واداشت وآن مخالفتها در سال 902ه . ق پس از شهادت علی بن موسی الرضا - ع - زمینه حضور محمدعابد و زید ، دو برادر مبارز امام رضا - ع - را در گناباد فراهم کرد . عقبه کاخک رزمگاه آن دو برادر با سواران مأمون عباسی و مدفن شد و زید پس از شهادت محمد عابد رهسپار افریز در مجاورت کاخک شد و در آنجا به شهادت رسید .از آن دوران عقبه کاخک زیارتگاه شیفتگان آل علی - ع - شد و به برکت وجود مرقد مطهر آن امامزاده کاخک رونق گرفت و بعدها به بازار پرجنب و جوشی تبدیل گردید .
مقدمه:
در قرون اولیه اسلام در منطقه گناباد شهرها و آبادیهای بزرگ و وسیعی وجود داشت که » جنابد « ، »بون« ، »پشن « از آن جمله بود .از اواخر قرن پنجم تا اواسط قرن هفتم هجری اسماعیلیه در قهستان مانع دخالات مستقیم و روزمره حکام سلجوقی و خوارزمشاهی و مغول در منطقه بودند و اهالی شهرها و آبادیها ازآرامش نسبی برخوردار شدند و حتی یارای این را داشتند که از پایگاه قلعه شهاب در نزدیکی زیبد به هموطنان بازمانده و آواره خود در فتنه خانمانسوز مغولها خوراک و پوشاک برسانند .
در سال 166 ه . ق هلاکوخان به قلعه های اسماعیلیه در قهستان حمله برد و اکثر آنها را در هم کوبید . قهستان به تصرف ایلخانان مغول در آمد و در اوایل قرن هشتم هجری گناباد مرکز قهستان و مقر حکومت »مولائیان« شد و اهمیت فراوان یافت .از اواسط قرن نهم هجری به بعد اگرچه هجوم و چپاول ازبکها و ملک محمود سیستانی و ترکمنها و حسنی ها برای مردم گناباد تلخکامی به همراه داشت اما این دوران توام با شکوفایی و رونق علم و فن نیز بود و فرهیختگان گنابادی در خیلی از عرصه ها خوش درخشیدند .
کثرت منجمین گنابادی در دوران صفویه شگفت انگیز بود و پاشاهان صوفیه »جز اختر شناسی را که در گناباد پرورش یافته باشند به حضورنمی پذیرفتند« در دوران معاصر نیز گناباد بزرگمردانی چون محمد پروین گنابادی در دامان پرورانده و اینک نیز فرزندان شاسته اش در همه زمینه ها و از جمله در عرصه هنر توفیقات زیاد به دست آورده اند .از گذشته های پرفراز و نشیب گناباد اکنون در عرصه شهرستان آثار و نشانه های فراوانی باقی مانده است که برخی از آنها اگر بی نظیر نباشد کم نظر است .
یکهزار و صد و پانزده رشته قنات مهمترین نشانه های نبوغ ، ابتکار و عشق به زندگی در گناباد و نمادهای بارز تدبیر و دانش و تمدن ایرانی می باشد و قنات قصبه با بیش از سی و سه هزار متر طول نماد عینی حماسه زندگی مردم گناباد است .
قلعه های فراز کوههای گناباد سمبل های پایداری و مقاومت و بناهای برجای مانده حکایتگر ایمان ، توانمندی و اندیشه های سازنده و همگرای مردم و هنرهای سنتی و آداب و رسوم و فرهنگ گویشی گناباد برخاسته از زمینه مناسب و اصیلی است که به همت مغزهای متفکر و دستهای توانا هموار و باور شده است . همه شواهد فرهنگی ، علمی و هنری بر یک خصیصه بارز مردم گناباد تأکید بر ذخایر معدنی و استعدادها و توانمندیهای ذاتی خود در بهره برداری از خاک و آب به توسعه همه جانبه آن شهرستان امیدوار باشند.
روش تحقیق
این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیلی- توصیفی گرد آوری شده است که در آن ابتدائا به معرفی موقعیت جغرافیایی و طبیعی گناباد و سپس به اقیلم گناباد می پردازد .
موقعیت جغرافیایی و طبیعی
شهرستان گناباد با مساحتی حدود 6209 کیلومتر مربع از نظر موقعیت در طول جغرافیایی 65 درجه و 16 دقیقه و عرض جغرافیایی 21 درجه و 96 دقیقه قرار دارد و شهرستانهای همجوار آن در شمال فیض آباد و بجستان ، مغری فردوس و بجستان ، شرق خواف و درجنوب قائن است . ارتفاع متوسط این ناحیه از سطح دریاهای آزاد 6606 متر است . مرکز آن شهر گناباد بوده و در 910 کیلومتری مشهد قرار گرفته است که بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 9 بخش به نامهای مرکزی و کاخک ، 2 شهر ، 1 دهستان و حدود 696 آبادی دارای سکنه است .
بررسی اقلیم منطقه
ویژگیهای آب و هوایی :
آب و هوا نتیجه تاثیر توام پدیده های هواشناسی است که حالت متوسط اتمسفر را در یک نقطه دلخواه به دست می دهد.
آب و هوای گناباد به علت واقع شدن در حاشیه کویر و دوری از دریا از نوع آب و های صحرایی و بیابانی گرم و خشک است. در این نوع آب و هوا اختلاف درجه حرارات شب و روز ، ماهانه و سالانه زیاد است ؛ به طوری که در تابستان درجه حرارات بطور متوسط بیش از 25 درجه سانتیگراد و در زمستان به 3 تا 5 درجه می رسد ، حداکثر و حداقل درجه حرارات که در این شهرستان در مدت 9 سال - - 1354-62 دیده شده به ترتیب 47 درجه بالای صفر و 17 درجه زیر صفر و تعداد روزهای یخبندان در همین مدت به طور متوسط 93 روز بوده است - پور ابراهیم ، حسین ، جغرافیای گناباد، نشر مرندیز ، - 1371 در اینجا مواردی را که جزء اقلیم یک منطقه هستند بررسی می کنیم تا بیشتر با اقلیم گناباد آشنا شویم.
مطمئنا اقلیم یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار بر معماری یک منطقه است به طوری که فرم و شکل ساختمان ها و مصالح مورد استفاده در دو منطقه با اقلیم متفاوت کاملا متفاوت است. و این نشان از درایت و تیزهوشی مردمی دارد که همواره به دنبال ایجاد محیطی آرام برای خود و خانواده خود هستند. به طوری که با شناخت دقیق منطقه و اقلیم آن همواره سعی کرده اند طوری معماری کننند که بدون هیچ وسیله گرم کننده یا سرد کننده ای زمستانی گرم و تابستانی سرد را برای خود بسازند.
مسلما اولین گام برای این همراهی با طبیعت شناخت اقلیم منطقه است. در اینجا:
درجه حرارت ماکزیمم و مینیمم منطقه میزان بارندگی در ماههای مختلف سال درصد رطوبت هوا در ماههای مختلف سال روزهای آفتابی در هر ماه از سال روزهای نیمه ابری در هر ماه از سال روزهای تمام ابری در هر ماه از سال روزهای برفی و تگرگی در ماه های مختلف سال تعداد روزهای طوفانی و گردخاکی در ماه های مختلف سال که به صورت میانگینی از سالهای 1997 تا 2006 است به صورت جداولی تهیه شده تا با مطالعه این جداول بیشتر با اقلیم این منطقه آشنا شویم.
