بخشی از مقاله
چکیده
تا به امروز پژوهشگران زیادی قصه و داستان را با توجه به تحولات ادبی قرن بیستم با رویکردها و دیدگاه های متفاوتی تحلیل و بررسی کرده اند، از جمله رویکرد ساختار گرایانه پراپ به قصه های پریان . در نوشتار حاضر ، ما با رویکردقصه گویی به منزله ی پیشبرد هدف و با روش توصیفی - تحلیلی به سراغ دو اثر کلاسیک ادبی :کلیله و دمنه و مرزبان نامه رفتیم تا با نگاه ساختارگرایانه جزیی نگر ، و با تامل در نحوه ی قصه گویی دو شخصیت از شخصیت های کلیله و دمنه و مرزبان نامه یعنی ؛ دمنه و مرزبان نشان دهیم که هرکدام چگونه با قصه گویی به هدفشان می رسند.
چنان که هدف دمنه وصول به منزلت و جایگاه شایسته نزد شیر است و به کمک روایت پردازی و قصه گویی به هدفش می رسد. و از طرف دیگر ، مرزبان در کتاب مرزبان نامه با هدف نوشتن کتابی که سرشار از پند و موعظه باشد نزد شاه می رود و طرفه اینکه با استفاده از قصه گویی سرانجام به هدفش می رسد. این نوشتار شرح و بسط این ایده است.
-1 مقدمه و بیان مساله
قصه گویی در زمان های قدیم وسیله ای برای انتقال تجربه و یا پر کردنِ اوقاتِ فراغت بوده است. شنیدن و بیانِ قصه، تجربه ای است که بی شک همه ی انسان ها از آن بهره برده اند؛ هرچند که با گذشتِ زمان و اختراع صنعتِ چاپ وبه تبع آن ظهورِ رمان این تجربه رو به زوال رفته است. در عصرِ حاضر، هنگامی که هم زمان دو پدیده ی انزوا و سیلِ بی وقفه ی ارتباطاتِ مجازی در حالِ وقوع است؛ به صورتِ ناخودآگاه زمان و ارزشِ شنیدنِ تجربه ها از بین رفته است؛ به این دلیل که در حالِ حاضر، جامعه ی مدرن، روز به روز به سمتِ انزوا می رود و هم زمان تبادلِ اطلاعات از طریقی کاملا مجازی صورت می گیرد.انسانِ امروز که زیستِ منزوی دارد زمانی برایِ تبادلِ تجربه اش به صورت شفاهی ندارد، زیرا باید قصه و قصه گو و شنونده ی آن هم زمان در یک جا حضور داشته باشند و این اتفاق در دنیایِ امروز بسیار کم میسر می شود .
صفتِ بارزِ بسیاری از آنان که گویی از مادر قصه گو زاده شده اند، جهت گیری به جانبِ علایق عملی است. هر داستانی - قصه ای - ،آشکارا با نهانی، نکته ای سودمند در خود نهفته دارد و گاه این سودمندی به شکل پندِ اخلاقی بروز می کند و گاه و زمانی نیز به هیاتِ ضرب المثلی یا اصلی اخلاقی، در همه ی این اشکال قصه گو مردی است که برای خوانندگانش مشورت و اندرز به ارمغان می آورد. اما اگر امروز - اندرز - رفته رفته رنگ و بویِ کهنگی به خود می گیرد، علتش این است که توانایی ما در تبادلِ تجربه ها کاستی گرفته است. و بالطبع ما نه با خود مشورت می کنیم و نه با دیگران.
هدف از این مقاله بررسی قصه و قصه گویی در دو کتاب مرزبان نامه و کلیله و دمنه است.ما در این مقاله فرصت را غنیمت شمرده ایم که تنها رویکردمان به خودِ قصه و قصه گو باشد، و با این پرسش که هدف از قصه گویی چیست؟ و مهم تر از آن آیا می توان از قصه گفتن بعنوانِ ابزاریبرایِ پیشبردِ هدف استفاده کرد؟ به همین دلیل وارد متن شده ایم و نگاهِ خود را معطوف به اهدافِ شخصیت ها و روندِ قصه گوییِ شان کرده ایم تا بتوانیم پاسخِ به پرسش خود را از درونِ خودِ کتاب و شخصیت هایش بیابیم.
-2 پیشینه و روش تحقیق
کتابِ مرزبان نامه و کلیله و دمنه از متونِ کهن و ارزشمندِ زبان و ادبیات فارسی است. تحقیقات و پژوهش هایِ مختلفی درباره ی مقوله های متعددی بر روی این دو کتاب صورت گرفته است. در این مقاله سعی کرده ایم با دیدِ داستانی معاصر و با روش توصیفی– تحلیلی این دو اثرا مورد بررسی قرار دهیم؛ و دیدِ خود را صرفا معطوف به قصه های این دو کتاب کنیم.
در ایران پژوهش های بسیاری بر روی این دو کتاب صورت گرفته است. از میان پژوهش های انجام شده ، می توان به نمونه های زیر اشاره کرد که به طور غیر مستقیم به نوشتار حاضر مربوط می شوند:
- تحلیل رفتار متقابل شخصیت ها در داستان شیر و گاو از کلیله و دمنه ازاحمد رضی و سمیه حاجتی،مجله پژوهش های زبان و ادبیات فارسی،شماره 1 بهار .91
- ریخت شناسی حکایت های کلیله و دمنه نصراالله منشی از دکتر سید احمد پارسا، مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز،شماره 6، زمستان .89
- شیوه و سبک قصه گویی و شخصیت پردازی در کلیله و دمنه از پروین دخت مشهور و زهرا شاهسونی، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی،شماره 4، زمستان . 90 در این مقاله به شیوه و سبک قصه گویی در کلیله و دمنه پرداخته است و اشاره می کند که این داستان ها با اینکه مجزا و مستقل به نظر می رسند اما در کل بهم مربوط هستند؛ زیرا همه ی آنها ستایشگر فضایل انسانی و نکوهشگر رذایل اخلاقی است و وحدتِ راوی در داستان های اصلی را عامل این پیوند معرفی می کند.
بررسی پیشینه ی پژوهش در این حوزه نشان می دهد که چگونگی روندِ قصه گویی برای پیشبرد اهداف شخصیت ها جدا از هدف مولف متن و ارجاعات برون متنی خیلی مورد توجه پژوهشگران ادبی نبوده است. در این مقاله ما سعی داریم جدا از مولف وهدفِ او ، روند قصه گویی را به روایت دمنه در کلیله و مرزبان در مرزبان نامه از جهت هدفی که این دو دنبال می کنند مورد نقد و بررسی قرار دهیم .
-3قصه گویی به منزله ی پیشبردِ هدف
-3-1 قصه و قصه گویی در لغت و اصطلاح عده ای قصه و داستان را مترادف هم می دانند، اما امروزه با دقیق تر شدن مفاهیمِ داستانی معاصر و انتشارِ کتاب هایی در باب عناصرِ داستان، این دو مقوله کاملا از هم مجزا شده اند، و ما همچنان با بازتعریف هایی از هر کدام از عناصر ِ داستان مواجه می شویم.
