بخشی از مقاله
چکیده:
فنآوری طاق و قوس یکی از مهمترین دستآوردهای انسان است که با تکیه بر تجربهی فراوان در زمینه معماری بدست آمدهاست. شاید بتوان ایدهی اولیهی این فنآوری را برگرفته از اولین سرپناههای انسان یعنی غارها و پناهگاههای سنگی دانست. در این تحقیق که بر اساس بررسی کتابخانهای استوار است سعی شده، ضمن معرفی پیشینهای کوتاه از سیر تحول قوس و گنبد و پیشینه معماری ایلخانی و تیموری ایران و ممالیک بحری و برجی مصر و سوریه به بررسی مقایسهای و تطبیقی قوسها و گنبدهای این دوران در دو سوی - شرق و غرب - سرزمینهای اسلامی پرداخته شود.
مقدمه:
پوشش یکی از مسایل عمده ساختمان، مکمل سازه، حجم دهنده و هویت بخشنده به بنا است و به آن قابلیت اسکان میبخشد - کیانی ، 395: 1379 ؛مقاله بزرگمهری - . در ایران به دلایل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، نبودن مصالح مقاومت در برابر نیروی کششی و فشاری برای پوشش، درک بالای هندسی نظری و علمی و توانمندیهای اجرایی، با پوششهای متنوعی در مناطق مختلف مواجه هستیم. دونوع پوشش عمده در ایران وجود دارد، که یکی برگرفته از اقلیم شمال ایران و مدیون مصالح چوبی جنگل و دیگری پوشش قوس و گنبد در معماری است
تاریخ پیدایش قوس و طاق:
انسان در ابتدا از مکانهای طبیعی مانند غارها و پناهگاههای سنگی به عنوان سرپناه و گذران شب استفاده میکرد. با تکامل همکاری گروهی و رشد احتیاجات تحولاتی در ابعاد زندگی انسان از جمله در معماری رخ نمود، و با قرار دادن سنگهای درشت روی یکدیگر تا ارتفاعی لازم و قرار دادن پوششی از سنگ تخت و یکپارچه روی آن بعنوان سقف، به ساختن سکونتگاه در ابعادی محدود، پرداخت. سپس با پیش آوردن یا پیش نشاندن سنگ-ها - پتگانه - اولین فن اجرای تاق را تجربه کرد - بزنوال، . - 222: 1379 ایستایی این پوشش فقط ناشی از پیوند قطعات سنگی است. سپس استقرار قطعات سنگ برروی یکدیگر به وسیله ملات انجام شد و تدریجاً اصول بنایی ابتدایی شکل گرفت.
- تصویر شماره :1 اولین بهرهگیری انسان از سنگ برای ایجاد سکونتگاه
تصویر شماره :2 پتگانه اولین قدم در دستیابی به فنآوری طاق
تصویر شماره :3 روند تکاملی طاق در زیرزمینهای چغازنبیل؛ در معبد حکام عیلامی که متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است، انواع پوششهای بیضی، سهمی، تاق و انواع قوسها دیده میشود که شیوه اجرای این قوسها و پوششها حاکی از نوعی معماری ریشهای و بسیار غنی است - زمرشیدی،. - 1-4: 1367 همچنین اجرای قوس - طاق کسری - و گنبد - کاخ سروستان - در دوره ساسانی حاکی از پیشینهای محکم و دستیابی به فنون پیشرفته در این زمینه است. مهمترین عوامل در مورد اجرای قوس و گنبد، کسب دانش در زمینه نحوهی چیدمان، محاسبات ایستایی و شناخت مصالح زودگیر است.
دوران اسلامی از درخشانترین دوران معاری ایران است و این درخشش با بیان گویای معماری و تناسب آن با روحیات دین جدید ارتباط مستقیم دارد. قرون اولیه اسلامی دوره استفاده از دست آوردهای معماری ایران قبل از اسلام و آغاز اولین تحولات در این زمینه است. از دلایل کندی روند تکامل معماری در این دوران، نبودن حکومت قدرتمند و تمرکز یافته در مقایسه با دوران سلجوقی است. البته در قرون اولیه اسلامی تا دوران سلجوقی بناهای بزرگی چون مسجد جامع فهرج، تاریخانه دامغان و مساجد جامع دیگری در ایران بنا شده است
