بخشی از مقاله
چکیده
لحن آهنگ سخن است که از احساسات و عاطفه مؤلف سرچشمه میگیرد و موجب میشود مطلبی اندوهگین، نفرتآمیز، صمیمانه،رسمی و... باشد. در نوشتار، لحن از رهگذر آواها، کلمات، تصاویر، نحو جملات و... قابل بررسی است. در این مقاله ابتدا به لحن و دگرگونیهای مفهومی آن پرداخته میشود و سپس با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، لحن در کتاب نفثهالمصدور بررسی میگردد. از نتایج به دست آمده: لحن کلی کتاب، اندوهگین و حسرتآلود است که در تناسب با موضوع و عنوان اثر است.
از سویی دیگر، مؤلف لحنهای متفاوتی، متناسب با موضوع و اشخاص روایتش به کار گرفته است. این شگرد، از جمله ویژگیهای مهم این کتاب است که موجب جذابیت و تأثیرگذاری آن میشود و نفثهالمصدور را به یک شاهکار ادبی ماندگار تبدیل میکند. در عینحال پس از بررسی لحن در نفثهالمصدور، تناسب بین لفظ و معنی در این اثر نیز آشکار میگردد که این مهم ما را به نظام جمالشناسیای میرساند که زیدری به عنوان یک نویسنده، ناخودآگاه یا نیمهخودآگاه تحت تأثیر آن مینوشت.
.1مقدمه
نفثهالمصدور شرححالنامهای است که بهالدینوسیلهمحمّدشهاب خُرَندِزی زَیدَری نَسَوی نوشته شده است. زیدری از سال 622 به بعد، منشی سلطان جلالالدین خوارزمشاه و ملازم و همراه او بود.ز ازیدری دو اثر برجای مانده است: اثر اوّل کتاب نفثهالمصدور که به مناسبت همراهی نویسنده با سلطان، بیانگر برخی حوادث پایانی زندگی سلطان نیز هست، و دیگری، کتابی به زبان عربی، با عنوان سیره جلالالدین،که بیانگر شرح حال و تاریخ زندگی سلطان جلال الدین است - راستگو،. - 216
نفثهالمصدور از جمله آثار مهم تاریخی-ادبی نیمه اول قرن هفتم هجری به شمار میآید. در این کتاب تاریخی با استفاده از توصیف، زاویه دید تکگویی درونی، تنوع لحن، فضاسازی و... به گونهای شرحِ حال نویسنده روایت شده که گویی با یک اثر داستانی تأثیرگذار مواجه هستیم. در عین حال به کار بردن آرایهها و صنایع بدیعی در این اثر و موسیقی خاصی که از کلمات، ترکیبات و جملهبندیها به گوش میرسد آن را به شعر نیز نزدیک میکند و این همه از خصوصیات نثر فنّی است. از جمله عناصری که برای جذب مخاطب و فرورفتنش در دنیای این متن تأثیر فراوانی دارد، لحن این کتاب است. کتابی که نفثهالمصدور است.
»نفثهالمصدور در لغت به معنی خلطی است که مبتلا به سینه درد از سینه بیرون میافکند و به این گونه تنفّس خویش را راحتتر میسازد. مجازاً به سخنانی گفته میشود که بیانگر دردها و تألمات درونی است. و گوینده با آنها به عقدهگشایی و درددلگویی و شکوهگری میپردازد، و با بیان آنها اندوه درون و عقدههای دل خویش را کاهش میدهد. موضوع کتاب نفثهالمصدور بیشتر همین عقدهگشاییها و درددلگوییها و شکوهگریهاست« - همان - .
لحن آهنگ کلام است که از احساس و عاطفه غالب بر نویسنده/شاعر به وجود میآید و به هنگام خلق اثر، وی را به انتخابِ قالب و وزن، واژگان خاص، ایجاز و اطناب و... وامیدارد و موجب میشود تا غم، شادی، خشم یا نفرت خود را از موضوعی بیان کند، آنگونه که مخاطب نیز این حالات را به بیشترین حد احساس نماید! در این پژوهش، ابتدا به بررسی لحن و مفاهیمی که در طی تاریخ بر آن حمل شده و دگرگونیای که داشته میپردازیم و پس از آن با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی لحن و جایگاه آن در نفثهالمصدور پرداخته میشود تا یکی دیگر از جنبههای زیباییشناختی این اثر نموده شود.
پیشینه پژوهش
در بین آثاری که درباره نفثهالمصدور نوشته شد، اینگونه دیده میشود که ابتدا، ادبی یا تاریخی بودن این اثر توجه محققان را به خود جلب کرد و موجب شد در این زمینه، پژوهش یا اظهار نظری کنند. اما در پژوهشهای سالهای اخیر، به ویژه در حوزه مقالات، اینگونه به نظر میرسد که پژوهشگران به کشف بخشهای تازهای از جنبههای هنری و ادبی این اثر پرداختند. از جمله آثاری که متناسب با شرایط بحث ما هستند: مقاله »نمودهای رمانتیسم در نفثهالمصدور« از محسن بتلاب اکبرآبادی؛ محمد علی خزانهدارلو که در مجله پژوهشنامه زبان وادبیات فارسی، شماره سوم، سال1390، چاپ شد.
نویسندگان با توجه به عوامل فردی و اجتماعی، به بررسی ویژگیهای مشترک سبک کتاب نفثهالمصدور با مکتب رمانتیسم پرداختند. مقاله امید ذاکری کیش با عنوان »تحلیل محتوای غنایی نفثهالمصدور«، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره بیست و چهارم، سال.1394 وی در این مقاله به تحلیل محتوای نفثهالمصدور پرداخت. از نظر او زیدری در این اثر گونههای شعری غنایی مانند: شکوائیه، مرثیه، مدحیه، هجویه را خلق کرد. حبیباالله عباسی و حجت کجانی، تحقیق دیگری ارائه کردند با عنوان»نقش موسیقی در گزینش واژگان نفثهالمصدور« که در شماره هشتادم مجله زبان و ادبیات فارسی، سال 1395، چاپ شد.
آنها با بررسی صناعات ادبی به ویژه بدیع لفظی، به موسیقی در کلام زیدری پرداختند. در نهایت می توان به مقاله فیروز فاضلی و حسین یاسری با عنوان »تشبیه با تکیه بر پیوند شاعرانگی و فرم در نفثهالمصدور« اشاره کرد، که در مجله متنشناسی ادب فارسی، دورهنهم، شماره اول، سال 1396 چاپ شد. در این مقاله، نویسندگان به بررسی صور خیال و مبحث تشبیه، در نفثهالمصدور پرداختند و کتاب نفثه المصدور را یک اثر ادبی- تاریخی دانستند. با این احوال، هنوز کتاب نفثهالمصدور زمینه بحث و بررسیهای دیگری نیز دارد. از جمله مباحثی که تاکنون در پژوهشی مستقل و مبسوط به آن پرداخته نشد، بررسی لحن و جایگاه آن، در نقثهالمصدور است.
.2 بحث
لحن در لغت »از جمله صوتهای ساخته شده و وضع شده است و جمع آن "ألحان و لُحون". عبارتلَحﱠنَ" فی قراءَته" یعنی شخص خوش خواند و به وجد آمد. و در حدیث آمده است: قرآن را با الحان عرب بخوانید. و عبارت هو" ألحنُ الناس" یعنی این که شخص در خواندن و آواز بهترین است... - «ابن منظور،. - 255 : 1408 کشیدن آواز در سرود. - در خواندن قرآن و اذان - تطویل آنچه که باید مقصور ادا شود و قصر در آنچه که باید کشیده شود.
