بخشی از مقاله
چکیده:
نظریهی کانون روایت ژنت و جهتگیری تولان، از دیدگاههایی هستند که در زمینهی کانونسازی/ منظر روایت مورد استفاده واقع میشوند. در جستار حاضر، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با هدف شناسایی جایگاههای کانونسازی و جهتگیری راویان به بررسی کانونسازی در رسالهالطیرهای فارسی و عربی پرداختهایم. براساس نتایج، کانون-سازی درونی به دلیل شناخت محدود شخصیتها و پیشبرد پیرنگ ماجرا کاربرد داشته و توسط افعال غیراستنباطی تکمیلمیشود. در این نوع، کانونشدگی تنها ایدئولوژی نویسنده نیست و راویان مؤلّفههای دیگری را نیز به عنوان کانونیشده به کارمیبرند. کانونسازیبیرونی نیز بدون حفظ استقلال روایت به جهت ماهیّت تعلیمی این داستانها کاربرد داشته است.
از عوامل آشنازدای رسالهالطیرها همراهی کانونشدهی داخلی با کانونساز بیرونی و کانونشدهی خارجی با کانونساز درونی است که نشاندهندهی عدم-توازی رسالهالطیرها در کانونیشده و کانونساز است. جهتگیری ادراکی به جهت بُعد تعلیمی آنها، نُرم غالب بوده و شگردهایی چون حضور ایدئولوژی راوی در اثنای گفتمان-هایی مبتنی بر دیالکتیک، ارائه ایدئولوژی از طریق میزان توزیع گفتگوها، جانبداری از شخصیتها از طریق کاربرد صفات مثبت و منفی برای آنها، استفاده از مدلول استعلایی، استفاده از سؤالفلسفی و پاسخدادن به آن، بیان دیدگاه در قالب یک آیه قرآنی، ارائه تفسیری از داستان در انتها، ابتدا یا لابهلای متن و بیاندیدگاه طیگفتگو با عنصرآگاه-داستان برای بازسازی نُرم غالب کاربرد داشته است.
مقدمه
روایتشناسی به مثابهی علمی که سابقهی چندان طولانی ندارد، در پی نشاندادن ساختار داستانها و روایات برای به تصویرکشیدن هرچه بهتر انسجام آنهاست؛ بر این اساس نوعی نظریه ادبی است. به عقیدهی چتمن روایتشناسی، »شرح مستدل ساختار روایت، عناصر داستانسرایی، ترکیببندی و نظم و نسق مؤلّفههای داستان است. - 3 :1978 - « در این علم، به مؤلّفههای مختلفی چون پیرنگ، زاویهدید، راوی و ... بها داده شده است؛ زیرا هر کدام از این شاخصهها نمایشگر پیوستگی عناصر اساسی ساختمان روایتها خواهد بود. یکی از این مؤلّفهها، کانون روایت و منظری است که داستان از آن زاویه، دیده میشود.
یکی از متون تعلیمی بسیار مهمی که در پژوهشهای روایتشناسی با وجود گستره-ی وسیع آن مغفول مانده، رسالهالطیرهای فارسی و عربی است. در این مقاله سعی داریم از انواع کانونیسازی و جهتگیری6 در این داستانهای رمزی پرده برداریم و نشاندهیم که این آثار به جهت بُعد تعلیمی خود، از چه شگردهایی در مبحث منظرسازی استفاده میکنند. به همین منظور ابتدا توضیحی مختصر در باب جهتگیری و کانونسازی خواهد آمد و سپس به معرفی رسالهالطیرهای فارسی و عربی خواهیم پرداخت.
پیشینه تحقیق
درباره روایتشناسی متون داستانی براساس نظریه کانونسازی ژنت مقالاتی نوشته شده است؛ از جمله مقاله »کانون روایت در الهینامه عطار براساس نظریه ژنت« - علیزاده و سلیمیان، - 1391 و »روایتشناسی یک داستان کوتاه از هوشنگ گلشیری براساس نظریه ژرار ژنت« - دزفولیان و مولودی، - 1390؛ اما در باب کانونسازی و جهتگیری در رساله-الطیرهای مورد پژوهش این مقاله تا به امروز تحقیقی صورت نگرفته است.
.1 چارچوب نظری
-1-1 کانونسازی و جهتگیری
چه کسی مشاهده میکند؟ این سؤالی است که در مبحث کانونیشدگی مدّنظر ژرارد ژنت7 بوده است.
