بخشی از مقاله
چکیده
شاید تا یک دهه قبل پدیده ریزگرد ها و تبعات ناشی از آن گریبانگیر استان های غربی و جنوب غرب کشور ما بود و هم وطنان ما فقط در خوزستان و ایلام با شنیدن خبر تعطیلی مدارس و عدم حضور در فضای آزاد سطح شهر و یا ملغی شدن پرواز هواپیما ها، حضور بلای طبیعی گرد و غبار و ریزگرد ها را تجربه می کردند. اما به بهانه توسعه و پیشرفت و بهره برداری منفعت طلبانه امروزی ما و کشور های همسایه از اقلیم و منابع طبیعی، هم اکنون مساحت 648،1 میلیون کیلومتر مربع کشور را درگیر با چالش های جدید زیست محیطی نموده است.
علی رغم اثبات این موضوع که %90 ورودی ریزگرد ها به استان های غربی و جنوب غربی با منشاء خارجی و از کشور عراق بوده، وقوع پدیده ریزگرد در شهر های مشهد، بندرعباس و کرمان، با توجه به داشتن فاصله از مرکز کانون گرد و غبار عراق، ما را ملزم به بازنگری مطالعات و تمرکز به منشاء های تولید ریزگرد ها در داخل کشور می نماید.
امروزه بررسی و تحلیل مراکز و کانون های داخلی و خارجی تولید ریزگرد و شناخت دقیق آن و ارائه راهکار های مبتنی بر علم و تجربه در قالب یک نهضت ملی و منطقه ای اجتناب ناپذیر است. می توان گفت شناخت مواد و اجزاء تشکیل دهنده ذرات گرد و غبار و مطالعه تأثیراتی که بر حیات و سلامتی انسان ها دارد، به ما کمک می کند تا در مقابل موج عظیم گرد و غبار و ریزگرد موجود در هوا اقدامات خردمندانه و پیشگیرانه ای انجام دهیم.
مقدمه
%32 از مساحت کشور ما جزء مناطق خشک و نیمه خشک است. ایران از سالهای خیلی پیش با پدیده گرد و غبار و ریزگردهاٌ رو در رو بوده است و چون در روی کمربند خشک کره زمین قرار دارد همواره تحت تاثیر اثرات فرسایش باد و خسارات به منابع زیستی، اجتماعی و اقتصادی بوده است. در کشور ما ریزگردها را می توان جزئی از گرد و غبار بنامیم، خاستگاه و منشاء ریزگردها را می توان به دو گروه تالابی و بیابانی تقسیم نمود که هر کدام از آنها ضمن داشتن کانون داخلی و یا خارجی، شامل خاکهای رسی با منشاء رسوبی - تالابی - و خاکهای شنی - بیابانی - می شوند.
اولین عامل فعالیت انسانی است. بهره برداری بی رویه و استفاده نامتعادل از خاک و آب و منابع طبیعی در ایران و کشورهای همسایه عامل اصلی فرسایش و ایجاد رسوبات و نهایتاً تولید گرد و غبار در هوا شده که این امر به مثابه دخالت در چرخه طبیعت و برهم زدن رابطه اکولوژیک و محیط است. البته در دهه اخیر عامل سیاسی واقتصادی و حتی نظامی در بحرانهای منطقه بالاخص در کشور عراق در همسایگی ما و یا حتی سوریه عامل غیرقابل انکار در ایجاد شرایط اقلیمی کنونی می باشند.
دومین عامل با دو منشاء آتشفشانی و توفانهایی که در سطح خشکی زمین ایجاد می شود باعث تشکیل ریزگردها می گردند. قلمرو ریزگردها 60درصد از خشکی های کره زمین را در برمی گیرد. - مقیمی، روزنامه شرق، . - 1:1394 ایران یک درصد از وسعت خشکی های جهان را در اختیار دارد و از 42 پدیده بلایای طبیعی در دنیا، 32 مورد آن در ایران رخ می دهد.
منشاء پیدایش ریزگرد در منطقه و تاثیر آن بر ضلع غرب و جنوب غرب کشور
-1 توفانهای گرد و غبار درعربستان سعودی بعنوان باد شامالٍ شناخته می شود. باوجود منطقه بزرگ ربع الخالی به مساحت 000،770 کیلومتر مربع در کشور عربستان و وجود تپه های شنی و تغییرات زیاد دما در شبانه روز، یکی از دلائل مؤثر در تشکیل و ظهور پدیده ریزگرد در غرب و جنوب غرب کشور ما می باشد.
عربستان بعنوان یک از پنج منطقه تولیدکننده گرد و غبار شدید در جهان است.
-2 پروژه ناموفق تبدیل شدن عربستان به بزرگترین صادرکننده گندم جهان که استخراج آبهای زیرزمینی از عمق 1000 متری را به همراه داشت و بعد از اتمام منابع اب این رویا ناتمام ماند و اما تأثیر بدی در سفره های آب زیرزمینی داشت که خود عامل افزایش بیابان شد.
-3 کویرها و باتلاقهای در حال خشک شدن عراق بعنوان منشاء اصلی ریزگرد در ایران می باشد
کانال کشی و انتقال آب رود دجله باعث شد آب رود به شدت کاهش و در نتیجه تعدادی از تالابهای منطقه منجمله هورالعظیم که یک تالاب مشترک بین ما و عراق است، دچار آسیب و خشکی شود.
هورالعظیم که 2/3 آن در عراق و 1/3 آن در ایران قرار دارد، در حال حاضر %90 آن نابود گردیده و اکنون به کانون شن های روان تبدیل گردیده است.
-4 طی چند دهه اخیر بین کشور عراق و ترکیه کشمکش های فراوانی بر سر بدست آوردن منابع آب بوجود آمد که باعث شد ترکیه به ساختن چندین سد چون سد بزرگ آتاتورک برروی دجله باعث کاهش شدید آب این رودخانه شود و نتیجتاً هورالعظیم که حوزه آبگیر رودخانه دجله بود، به شدت تحت تأثیر این عمل تبدیل به بیابان و نمکزار شد. - گرد و غبار ویکی پدیا، - 2 :1395 ، به شکلی که تقریباً 7 میلیون مترمربع از اراضی کشور عراق در همسایگی ترک ها مستعد انتشار پدیده ریزگردها شد
-5 در گذشته سه کشور عراق، ایران و عربستان به صورت مشترک هزینه های مالچ پاشی این زمین ها را تأمین می کردند و تمام زمین ها در فصل خاصی از سال مالچ پاشی می شدند، جنگ عراق و تغییر رویه این دولتها در دهه 2000 میلادی سبب فراموشی این کار و در نتیجه افزایش ریزگردها در خوزستان، غرب ایران و سرانجام تمام ایران شد.
منشاء پیدایش ریزگردها در داخل ایران
-1 افزایش گرمای محیط رابطه مستقیمی با افزایش خشکی و تولید توفان حاصل ریزگردها و بیابانی شدن دارد. گرمای محیط از طریق نوسانهای فزاینده تابشی خورشید و گرمای پنها و حرارت مبنا بدست می آید و نهایتاً ایجاد جبهه توفانی گرم می کند و اگر همین جبهه در بیایانهای ساوه-قم و تهران تشکیل شود ممکن است شهر تهران را تحت تأثیر هود قرار دهد
-2 رابطه کاهش بارش و افزایش توفانهای دارای ریزگرد مستقیم است، بیابانهای لوت با 10 میلی متر بارش در سال و گاهی تا 5میلی متر و در ارتفاعات کوه های غربی مشرف به آن تا 100میلی متر بارش پرتوفان ترین مکانهای دارای ریزگرد شناخته می شود.
-3 استفاده نامتعارف و نامتعادل از منابع آبی در کشور نیز منجر به ظهور پدیده ریزگردها می شود.
کویر لوت، تالاب شادگان، تالاب گاوخونی و دریاچه ارومیه نمونه های اخیر از کانونهای تشکیل گرد و غبار و ریزگرد می باشند.
ریزگردها بعنوان یک بلای طبیعی فراگیر در کشور - نمونه موردی -
-1 استانهای خوزستان، ایلام وکرمانشاه که در دهه اخیر تحت تأثیر کانون فوران ریزگرد کشور عراق و عربستان و بخشی از هورالعظیم در کشور قرار گرفتند. برای مثال از موارد شدید آن در تابستان سال 88 و روزهای آغازین سال 89 بود که در بیش از نیمی از کشور پیشروی گرد و غبار داشته ایم.
