بخشی از مقاله
چکیده
ایران در قدیم رابطی بین شرق و غرب بوده است. و در مسیر راه های خود کاروانسراهای متعددی در خود جای داده که امروزه تعدادی از آن کاروانسراها وجود دارند و در دست مرمت هستند. ایرانیان در ساختن راه های باستانی نقش پیش رو داشته اند و برای اداره کشور بزرگ خود وسایل ارتباطی بسیار منظم و دقیق بوجود آورده بودند که نمونه های حیرت آور آن راه شاهی یا ابریشم نام دارد .
از جمله کاروانسراهایی که در راه این جاده قرار دارد کاروانسرای عین الرشید میباشد که موقعیت و قرار گیری آن بین دو کاروانسرای مهم قصر شاه عباسی و چشم شاه ، طبیعت سیاه کوه ، چشم انداز زیبای کویر میباشد ، که نکته حایز اهمیت بنا به دلیل وجود چشمه آب محل استحمام آب معدنی بوده است که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. در این مقاله ابتدا نحوه ی طراحی ساختار بنا که از مهمترین نکات حائز اهمیت با توجه به مسایل اقلیمی است مورد توجه میباشد و سپس مراحل مرمت کاروانسرا مورد بررسی قرار میگیرد.
مقدمه
نیاز انسان به سرپناهی امن نه تنها در حضر بلکه در سفر هم از روزگار باستان مورد توجه بوده است. در ایران زمین از گذشته بسیار دور آثار و مظاهری از این گونه پناه گاهها و اسراحت گاههای بین راه دیده میشود که بسیادی از آن هارا میتوان از نظر شیوه ی ساختمانی از شاهکارهای معماری و هنری عصر خود به حساب آورد
کاروانسراها که قرن هاست در برار انواع حوادث پایداری کرده اند حتی در دور افتاده ترین نقاط کشور هنوز پا بر جای اند.
در قرن نوزدهم در ایران ساختمان های متعددی به صورت کاروانسرا برپا شده ولی چون تمام آنها از خشت خام بود و همواره با عجله ساخته شده بود جز دیوارهای خشنی کوتاهی که به صورت ویرانه های مختصر در روی زمین باقی مانده اند چیزی از آنها بر جای نمانده اند
از جمله یادگاری پر ارزش معماری ایران کاروانسراهاست که از روزگاران کهن به دلیل گوناگون و ارتباطی چون جریان اقتصادی، نظامی ، جغرافیایی و مذهبی بنیاد گردیده و در ادوار مختلف به تدریج توسعه و گسترش یافته است . عملکرد های گوناگونی که کاروانسراها در گذشته به عهده داشته، باعث شده است نام هایی مانند: کاربات، رباط، ساباط، خان در فرهنگ لغات داده شود که در اصل ئارای وظایف مشابهی مانند کاروانسراها بوده ولی از نظر خصوصیات و معماری هریک دارای ویژگی ها ی متفاوت بوده است. بنابراین میتوان احداث کاروانسراها یا بناهای مشابه را به هر دلیلی که در مسیر جاده ها ساخته شده اند محلی برای استراحت و حمایت کاروانیان دانست
در دوره ساسانی اهمیت زیادی به ایجاد راه ها و همچنین امنیت جاده ها داده شده و به همین علت اقتصاد کشور وارد مرحله نوین گردیده و در مسیر جاده های تجارتی و اصلی کشور کاروانسراهایی ایجاد گردیده.
عصر طلائی و شکوفایی احداث کاروانسراهای زیبا از زمان سلسله صفوی آغاز میشود. رونق تجارت داخلی و خارجی اهمیت دادن به راه ها و شهر های زیارتی باعث این گردیده که بنیاد کاروانسراها و معماری و تزئینات معماری تحولات جدیدی آغاز نماید
در این مورد در برخی از جاده های ایران از جمله جاده ابریشم و در شهر گرمسار که کاروانسرای عین الرشید در آن بنا گردیده است که از نظر معماری بسیار حائز اهمیت است. این کاروانسرا که در جنوب تهران، دامنه شمالی سیاه کوه به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است .
-1 معرفی - -1- 1 نگاهی کوتاه به شهر گرمسار
گرمسار در فاصله یکصدو ده کیلومتری شرق تهران قرار دارد. و از روزگاران کهن منطقه ای آباد بوده، که در تاریخ ایران باستان از آن به نام - آری - ، - خاریس - و یکی از مراکز مهم دولت پارتی اشکانی یاد شده است .
قرار گرفتن خوار - گرمسار - در مسیر جاده ابریشم بر اهمیت این خطه افزوده بود.
شهرستان گرمسار در بالای عرض جغرافیایی 34 درجه قرار گرفته این منطقه جزء مناطق شمالی ایران مرکزی است و در نیمه شمالی ایران واقع شده است و با در نظر گرفتن میانگین طول کشور ایران از لحاظ گسترش در امتداد نصف النهار 51 درجه شرقی است.
گرمسار مساحتی حدود 7970 کیلومتر مربع دارد. و در قدیم یکی از قصبات مهم و آباد شهر ری بود و - خوار ری - نامیده میشده که مشتمل بر چهار بلوک: قشلاق بزرگ، ریکان، یاطری و وارادان بود.
شکل-1موقعیت جغرافیایی شهرهای شهرستان گرمسار - منبع: - www.mirassemnan.ir
- 1-2 موقعیت کاروانسرای عین الرشید
کاروانسرای عین الرشید معروف به قصر عین الرشید در 152 کیلومتری جنوب شرقی تهران در محدوده ی پارک ملی کویر مرکزی ایران وسط دریاچه نمک و کویر بزرگ ، بر سر راه کاروان روی اصفهان به فرح آباد ساری قرار دارد. بنا، بین دو کاروانسرای - قصر بهرام - و - قصر حرم سرا - قرار گرفته است. و یکی از مراحل مهم جاده سنگ فرش بوده است.
شکل-2پلان کاروانسرای عین الرشید - منبع:سازمان اسناد میراث فرهنگی سمنان -
-2پیشینه ی تاریخی
برای شناخت تاریخی ساخت بنا معمولا از الواح و سنگ نوشته ها یا حتی یادگاری هایی که در گوشه و کنار بنا نوشته شده باشد مدد گرفته میشود. و چنانچه این گونه اطلاعات در بنا وجود نداشته باشد به استناد شواهد تاریخی مراجعه میکنیم که به مقایسه بنا با بناهای دیگر پرداخته میشود.
