مقاله لزوم بررسی و تشخیص اختلالات تکاملی کودکان جهت پیشگیری از بروز مشکلات و نابسامانی ها در بزرگسالی

بخشی از مقاله

چکیده

بررسی وضعیت تکاملی کودکان و تشخیص زودهنگام اختلالات تکاملی یکی از اولویت های مورد تاکید وزارت بهداشت و درمان در سال جاری بوده است کمیته علمی و اجرایی تکامل کودکان - کمیته کشوری - به منظور بهره مندی کودکان کشور از مراقبت تکاملی موثر ، به موقع و مفید اقدام به بررسی کلیه تستهای تکاملی در دسترس نمود . با توجه به وضعیت ارائه ی خدمات سلامت کودکان در کشور دو تست ASQ و دنور - با ارجحیت - ASQ انتخاب شدند .

از آن جا که در شبکه های بهداشتی درمانی کشور به طور خاص و در عرصه ی ارائه خدمات بهداشتی – درمانی کشور در بخش های خصوصی و دولتی به طور عام امکان انجام یک تست خانواده محور بیش تر از یک تست پزشک محور وجود دارد ، لذا برابر مصوبه ی کمیته ، تست ASQ به عنوان ابزار استاندارد ملی برای کل کودکان کشور برگزیده شد و از سال 1392 در مراکز بهداشتی – درمانی برای کودکان 12ماهه و در سالهای آتی برای 3 الی 4 گروه سنی دیگر زیر 5 سال انجام خواهد شد

دلایل اقتصادی برای سرمایه گذاری در برنامه های دوره ی خردسالی جایگاه ویژه ای را در سیاست های اقتصادی باز به خود اختصاص داده است . دنیای امروز به نیروی افراد تحصیل کرده، خلاق ، خوش فکر و انعطاف پذیر نیاز دارد . نیاز به توسعه ی نیروی انسانی متخصص در کشورها، بیش از همیشه اهمیت یافته است . ایجاد این توسعه بستگی به آموزش رسمی دارد و این فرآیند پیش از ورود کودکان به دوره ی ابتدایی شروع می شود .

-1مقدمه

تکامل ابتدایی کودکان - ECD شامل ظرفیت های حسی حرکتی، عاطفی/ اجتماعی و زبان/شناخت - از برنامه های تفکیک ناپذیر بقای کودکان ، سلامت و آموزش است و یکی از عوامل شکستن سیکل فقر بین نسلها و پیشبرد توسعه پایدار است . تکامل در سالهای اول زندگی زیر بنای سلامت، یادگیری و رفتار در تمام دوران زندگی است

سال های ابتدای کودکی مهم ترین سال های حیات است و تجربیات این سال ها زیر بنای زندگی آینده هر انسانی خواهد بود . لذا اگربه نیازها و حیطه های تکاملی کودکان در طی این دوران پاسخ مناسبی داده شود، آنها سالم تر بوده، از قدرت تفکر و تعقل بیشتری برخوردار می گردند و مهارتهای عاطفی و اجتماعی بهتری خواهند داشت. تکامل ابتدای کودکی شامل حیطه های مختلفی می باشد که همگی قویا بر یادگیری ابتدایی و پایه ای فرد ، موفقیت تحصیلی ، خطر ابتلا به بیماری های جسمی و روانی، مشارکت اقتصادی، نقش اجتماعی شهروندی و سلامت او تاثیر به سزایی خواهند داشت

سالانه حدود 7,6 میلیون کودک زیر 5 سال در جهان جان خود را از دست می دهد . بیشتر از 25 برابر این تعداد نیز زنده می مانند ولی قادر به کسب همه توانایی های بالقوه خود نمی باشند . در نتیجه کشورهای آنان حدود 20 درصد از نیروی مولود بزرگسال را از دست می دهند . برای حل این مشکل ، مراکز بهداشتی ، برنامه های مراقبتی روزانه کودکان - مثل مهد کودکها - ، و دیگر مراکز اجتماعی نقش مهمی در ارتقاء سطح تکامل همه کودکان بخصوص کودکانی که در مناطق فقیر و حاشیه ای جامعه زندگی می کنند ، دارند

خوشبختانه امروزه با توجه به توسعه ی بهداشت ، مراقبت و آگاهی جهانی، کودکان بیشتری زنده می مانند که حمایت از سلامت و کیفیت زندگی ایشان یک اولویت انکارناپذیر است . پزوهش های علمی ، اهمیت ترویج رشد سالم در دوران کودکی را ثابت کرده و نشان می دهد که برنامه های مبتنی بر توجه کامل به رشد اولیه کودک ، فرصت فوق العاده ای برای اجتناب از مشکلات رشد و تکامل ارایه می کند و به این وسیله منافع بلند مدتی را برای فرد و جامعه به ارمغان می آورد.

– 2 مطالب اصلی

اساس هر جامعه بر نیروی خلاق و پویا بنا نهاده شده است . درحقیقت نیروی انسانی سالم کلید توسعه جوامع است . کودکان و بزرگسالان با معلولیت های مختلف هزینه های اقتصادی ، اجتماعی و عاطفی بر دولت ها و نیز خانواده ها تحمیل می کنند.هر کودکی که به نوعی دچار کندی روند تکامل می شود ، علاوه بر تحمیل هزینه های سرباری، قادر به ایفای نقش فردی و اجتماعی پویایی نیست و این نقصان در ارزش افزوده را شامل می شود. هم چنین معلولیت ها با افزایش کودک آزاری و غفلت از کودک همراه است که این مسئله چرخه معیوبی ایجاد می کند که آثار سوء آن بر کسی پوشیده نیست .

پژوهش های فراوانی نشان داده شده است که برنامه های تشخیص زودرس و ارتقای بهنگام تمامل می تواند غیبت از مدرسه ، افت تحصیلی و رفوزگی را در کودکان ، ناهنجاری های اجتماعی و سوء مصرف مواد و الکل در نوجوانی و جوانی و نیز ترک محل کار و بزهکاری را در بزرگسالی به میزان قابل توجهی کاهش دهد. ثابت شده است که به ازای هر دلار سرمایه گذاری در اوان کودکی بازگشت سرمایه ای بین 7 تا 17 دلار وجود دارد .لذا در جهان پیشرفته توجه به این مهم از دید سرمایه گذاری برای آینده کشورها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

بخش های سلامت در کشورها توانایی آن را دارند که نقش منحصر بفردی را در تکامل اولیه کودکان - - ECD بازی کنند چرا که مهمترین فرصت برای اطمینان از کسب تکامل مطلوب و پیشگیری از ضایعات درازمدت ، از زمان حاملگی تا 5 سال اول زندگی است، بنابراین زمان ارایه مراقبت های بهداشتی برای زنان و کودکان کم سن و سال فرصت های مهمی هستند تا کوشش خانواده ها را در پیشبرد تکامل کودکان تقویت کنند و شاید برای کارشناسان سلامت در کشورهای در حال توسعه تنها فرصت واقعی باشد که والدین کودکان کم سن و سال را تحت تاثیر مثبت خود قرار دهند . اما در فاصله بین تولد تا 5 سال اول زندگی ، دولتها برای پیشبرد تکامل کودکان بصورت محدودی سرمایه گذاری می کنند

از 25 سال پیش تا کنون ، این سوال مطرح بوده است که به چه دلیل در برنامه های تکامل کودکی سرمایه گذاری نمائیم؟ برخی از استدلالات اختصاصی در حمایت از سرمایه گذاری در زمینه تکامل ابتدایی کودکی عبارتند از : -1 کودکان حق زندگی و کامل شدن تمام ظرفیت هایشان را دارند -2 شواهد در زمینه ارزش توجه اولیه به نیازهای کودکان و تاکیدات دین مبین اسلام -3 شواهدی دال بر منافع اقتصادی سرمایه گذاری در سال های ابتدایی عمر برای اجتماع -4 کودکان آینده ساز کشور هستند، آنها ارزش های فرهنگی را جاودانه می سازند -5 برنامه های دوران کودکی سبب بهبود وضعیت عدالت می شود -6 افزودن اجزا تکامل دوران ابتدای کودکی به برنامه ها ، سبب موثر تر واقع شدن سایر برنامه ها می گردد.

امروزه برای توسعه توانمندی های تکاملی کودکان نیازمند اندازه گیری وضعیت موجود توانمندی های کودک هستیم تا از اینطریق بتوانیم کودکان را به 3 گروه تقسیم کنیم : کودکان سالم که باید بیش از پیش روی افزایش توانمندی های آنان تمرکز کنیم ، کودکان دارای اختلال تکاملی واضح که باید برای بررسی بیشتر توسط پزشکان ویزیت و درمان شوند و نهایتا کودکانی که اختلال واضحی ندارند یا پدر و مادر و حتی پزشکان و کادر درمانی متوجه اختلال تکاملی آنها نمیشوند ولی اگر این اختلالات زود تشخیص داده شوند، کودک زودتر توانمندی های مناسب خود را کسب می کند و در گروه کودکان سالم قرار می گیرد.

بر اساس پژوهش های معتبر اگر چه 12 تا 18 درصد کودکان اختلال تکاملی دارند بدون استفاده از یک تست غربالگری تکامل تنها 30درصد آنها پیش از ورود به مدرسه شناسایی می شوند.70 تا 90 درصد این کودکان با استفاده از یک تست رسمی غربالگری تکامل تشخیص بهنگام داده می شوند.

نتایج بررسی آزمون آمادگی تحصیلی بدو ورود به مدرسه در کشور ما نشان می دهد که حدود 4,5 درصد کودکان ، اختلال بینایی شدید داشته اند که نیازمند تحصیل در مدارس استثنایی بوده اند . نیز 13 درصد کودکان دارای بهره هوشی - 85-70 دیر آموز - بوده نیاز به آموزش جدی پیش دبستانی داشته اند.

اختلالات تکاملی از شیوع بالایی برخوردارند و با افزایش سن درصد شیوع شان نیز افزایش می یابد . بررسی ها نشان می دهد که 2 تا 3 درصد کودکان تا 18 ماهگی به یک یا چند نوع اختلال تکاملی مبتلا می باشند در حالی که این میزان در کودکان 2 تا 6 ساله به 10 درصد می رسد . از سوی دیگر برخی از اختلالات تکامل در سنین خاصی بروز می کنند برای نمونه بعضی از اختلالات یادگیری تا ورود به مدرسه و آغاز آموزش های رسمی قابل شناسایی نیست . همه این نکات بیان کننده لزوم پایش دوره ای تکامل در کودکان می باشد

از آن جایی که شناسایی سریع مسائل و مشکلات مرتبط با تکامل کودک اهمیت ویژه ای در آینده ی کودک، خانواده و جامعه دارد ، ارزیابی تکاملی بخشی مهم و اساسی از مراقبت روتین کودکان است. این ارزیابی شامل یک فرآیند مداوم و ممتد است که در آن تیم سلامت با استفاده از ابزارهای استاندارد نسبت به بررسی وضعیت تکاملی کودک در طی مراقبت های روتین اقدام می نماید. تمامی کودکان از نظر تکاملی در پنج حیطه برقراری ارتباط ،حرکات درشت ، حرکات ظریف ، حل مسئله و حیطه شخصی- اجتماعی غربالگری میشوند. ابزارهای غربالگری برای بررسی و غربال کودکان و رسیدگی به نگرانی های والدین در زمینه ی توسعه ی وضعیت تکامل کودک و تائید یا رد نگرانی ایشان مفید است.

ابزارهای غربالگری تکاملی کودکان کودکان سالم را از کودکان مشکوک به اختلالات تکاملی متمایز می سازند. کمیته علمی و اجرایی تکامل کودکان - کمیته ی کشوری - به منظور بهره مندی کودکان کشور از مراقبت تکاملی موثر ، به موقع و مفید اقدام به بررسی کلیه ی تست های تکاملی در دسترس نمود و برابر مصوبه ی کمیته ، تست ASQ به عنوان ابزار استاندارد ملی برای کل کودکان کشور برگزید و از سال 1392 در مراکز بهداشتی- درمانی برای کودکان 12 ماهه انجام می شود و در سال آتی برای 3 الی 4 گروه سنی دیگر زیر 5 سال نیز انجام خواهد شد
 
تست غربالگری - Age Stages Questionnaires -  ASQ

خصوصیات یک تست غربالگر مناسب را دارا است . اولا کودکان را به دفعات زیاد و فواصل مناسب مورد ارزیابی تکاملی قرار می دهد. ثانیا والدین را در انجام پایش تکامل کودکانشان درگیر می نماید . تحقیقات فراوان دربارهASQ دقت و صحت تشخیص آن را تایید کرده است - ویژگی 76 -91 درصد و حساسیت 70-90 درصد - . در یک بررسی ملی ، این ابزار در بیش از ده هزار کودک ایرانی در مناطق مختلف کشور استفاده شده و نقاط برش کودکان ایرانی استخراج شد. این تست حاوی 19 پرسشنامه برای 19 گروه سنی مختلف است . سنین انجام غربالگری با این تست عبارتند از :

از 4 ماهگی تا 2 سالگی هر دو ماه ، از 2 تا 3 سالگی هر سه ماه یکبار - 27، 33،30، 36 ماهگی - و از 3 تا 5 سالگی هر 6 ماه 42 - ، 48، 54 و 60 ماهگی - .هنر این پرسشنامه جدا کردن کودکان نیازمند بررسی های بیشتر از کودکان سالم و هشدار برای شروع مداخله زود هنگام می باشد.هر پرسشنامه 30 سوال دارد و پر کردن آن 10 تا 15 دقیقه وقت می خواهد . سوالات به گونه ای طراحی شده اند که والدین با حداقل 5 کلاس سواد می توانند به تنهایی مفاهیم آن را درک کنند و پاسخ دهند.

پس از تکمیل پرسشنامه برای بررسی میزان امتیاز کسب شده به مراکز بهداشتی و درمانی برگشت داده می شود . امتیازات با نمره استاندارد مقایسه می شود و در صورتی که امتیاز کودک از حد تعریف شده کمتر باشد یعنی نتیجه تست مثبت می باشد و نیاز به بررسی تکمیلی دارد . نکته مهم در استفاده از این تست مداومت و تکرار آن در سنین مختلف است و نباید به یک سن خاص و یا یک بار ارزیابی بسنده کرد زیرا ممکن است مشکلات تکاملی کودک در سنین مختلف بروز کنند . لذا معاینات و بررسی دوره ای تکامل حتما برای همه کودکان لازم است

– 3 نتیجه

کودکان سرمایه های یک ملت اند و برای شاد زیستن و رفاه کامل جسمی، روانی، عاطفی و اجتماعی که موجب دستیابی به توانمندی های بالقوه آنان در بزرگسالی می شود ، برنامه ای باید داشت .

سرمایه گذاری در برنامه های کودکان کم سن و سال کار مهمی است زیرا برنامه ها و مداخلات ECD می تواند شروع خوبی برای زندگی کودکان و تعدیل کننده نابرابری های تنش زای اقتصادی - اجتماعی و جنسیتی باشد

با توجه به تاثیر ارتقاء تکاملی مناسب کودک بر روی مهارتهای عاطفی و اجتماعی بزرگسالی کودک توصیه به آموزش خانواده ها جهت بررسی کودک از نظر اختلالات تکاملی و مراجعه به مراکز و پایگاههای بهداشتی جهت شناسایی به موقع این اختلالات و در صورت نیاز درمان و یا خدمات توانبخشی می باشد.