بخشی از مقاله
چکیده
شاهکارهای ادبی ضمن بیان عواطف و احساسات اخلاقی و اجتماعی اقوام و ملل مختلف، همواره حوادث و رویدادهای تلخ و شیرین فرهنگی، اخلاقی، ادبی، اجتماعی، فکری و به طور کلی، تمدن بشری را به آیندگان منتقل نموده اند.
همچنین یکی از راه های اصلاح فردوجامعه،تهذیب نفس وآراسته شدن مردم به فضایل و نیکیها و دور شدن ازرذایل اخلاقی و به طور کلی توجه به آموزه های اخلاقی است. البته با وجود پیشرفت های مختلفی که در قرون مختلف تاریخ زندگی بشر رخ داده است، میبینیم ارزش های اخلاقی و انسانی به سوی کمرنگ شدن و حتی ویرانی پیش میرود تا جایی که رفته رفته با انحطاط و سقوط ارزش های انسانی، اخلاقی و...مواجه خواهیم بود.
دراین میان توجه به آموزه های اخلاقی آثار پیشینیان چون شاهنامهی فردوسی میتواند گامی مؤثردر بهبود کیفیت جامعه ی کنونی و حفظ ارزشهای اخلاقی شود. بنابراین موضوع و هدف این مقالهی بررسی کاربردآموزه های اخلاقی شاهنامه درجامعه ی معاصر میاست. یافته ها و نتایج تحقیق شامل آموزههای اخلاقی در شاهنامه ی فردوسی چون دعوت به دادگری و به عدالت رفتارکردن با مردم و اعتراض به ظلم و ستم، وطن پرستی، نیکوکاری و احسان و .... میباشد.
-1 مقدمه
اخلاق یکی ازمؤلفه های اصلی دوام و قوام جوامع بشری است و استحکام نظام اخلاقی هرجامعه وابسته به نظام ارزشی حاکم برآن است. اخلاق نه تنها در نجات جامعه و مسائل اجتماعی نقش دارد بلکه درنجات فردو مطالب فردی نیزسهم مؤثری ایفا می کند. هرچند اخلاق تاوقتی در عرصه ی عملی حیات فردی و اجتماعی آدمیان تمثل پیدا نکند اثرات جدی نخواهد داشت.
این مطلب مبتنی بر این ادعا است که همواره بین اعمال و رفتار انسان و باورها و اندیشه های او ارتباط ویژه ای برقرار است. لذا هرگونه تزلزل در پایه های نظری اخلاق میتواند به کمرنگ شدن بعد عملی آن بیانجامد، همچنانکه در جامعه ی معاصر با وجود پیشرفت های صورت گرفته در زمینه های مختلف زندگی بشری باز هم با کمرنگ شدن و حتی سقوط ارزش های اخلاقی و اثرات نامطلوب آن روبرو هستیم. بسیاری از مشکلات خرد و کلان جامعه به بحران های اخلاقی باز می گردد که در پیدا و پنهان روح و ذهن آدمیان نفوذ پیدا کرده است.
در واقع در بحث نهادینه شدن اخلاق در جامعه ی معاصر همواره با چالش هایی چون قدرت طلبی، تربیت اخلاقی نادرست، تناقض گفتار با کردار، باورهای فرهنگی -اجنماعی نادرست و .. مواجهیم، حال که بسیاری ازمشکلات در سطح فردی، خانوادگی، اجتماعی و بسیاری از ناهنجاری های جامعه ناشی از دور شدن انسان از فضائل انسانی است، لذا توجه بشر امروز به آن امری ضروری است.
1-1 بیان مسأله
با توجه به نیازمندی جامعه ی معاصر به احیای ارزش های اخلاقی و نیز با توجه به به خاستگاه فرهنگ وتمدن ایرانی، با نگاهی به آثاربرزگان ادب فارسی چون"شاهنامه ی حکیم ابوالقاسم فردوسی"میتوان به این مهم دست یافت چراکه یکی از آثار ادبی مهم ایرانیان که محتوای اجتماعی دارد، شاهنامه است.درحقیقت احیای اندیشه ی حکمایی چون فردوسی و آموزه های اخلاقی وی وترغیب بشر امروزی برای به کاربستن آن،دراثربخشی سطح کیفی جامعهی حاضر مؤثر است.
فردوسی در شاهنامه، با وجود شرح و بیان جنگ ها و شاهان و پهلوانان، به آموزه های اخلاقی توجه ویژهای نشان میدهد و این بیانگر اهمیت ارزش های والای اخلاق و خود انسان در بینش فردوسی است. لذا سؤال اصلی این مقاله بررسی کاربرد آموزههای اخلاقی شاهنامه در جامعه معاصر است.
2-1 پیشینه تحقیق
به طورکلی باید گفت در رابطه با فردوسی و اثر ارزشمند وی شاهنامه تاکنون تحقیقات گوناگونی صورت گرفته است از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
-1 مقاله ی بررسی تطبیقی مفهوم خرد در اندرزهای دینکرد ششم و شاهنامهی فردوسی نوشتهی "زهرا دلپذیر، محمد بهنام فر، محمد رضا راشد محصل": نگارندگان این مقاله میکوشند به شیوه ی تطبیقی و با تحلیل محتوا، نقش و جایگاه خرد را در اندرزهای دینکرد ششم و شاهنامه فردوسی باز نمایند.
-2 مقاله ی نقش شاهنامه فردوسی درتکوین هویت و نحوه نگرش بین المللی انسان ایرانی نوشته ی"علیرضا ازغندی، عبد المهدی مستکین": در این مقاله تلاش گردیده است تا با پیوند میان پندارهای اسطورهای و آرایه های حماسی مندرج در شاهنامه، تجلی و به سطح آمدن استمرارگونه ی برخی رسوبات هویتی شاهنامه را در اکنونیت نگرش ایرانیان به عرصه ی روابط بین الملل با محور قرار دادن عنصر خرددر شاهنامه، مورد پردازش و خوانشی نوقرار گیرد.
-3 مقاله ی دیالکتیک و عناصر بنیادین اندیشه های سیاسی فردوسی نوشته ی " علی اکبر امینی و عقیل گودرزی": این مقاله مروری بر دیالکتیک و عناصر بنیادین اندیشههای سیاسی فردوسی است.
-4 مقاله ی ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی نوشته " مریم خلیلی جهانتیغ و مهدی دهرامی" این مقاله سعی دارد به روش تحلیل محتوا جلوه ی ادبیات تعلیمی و شاخه های آن را در شاهنامه واکاود.
-5 بازخوانی روان شناختی-جامعه شناختی بخش پهلوانی شاهنامه بر مبنای نظریه داغ ننگ گافمن نوشته ی "سید علی قاسم زاده و مژده سالارکیا": جستار حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی با تکیه بر نظریه ی "داغ ننگ" اروینگ گافمن تلاش کرده به چگونگی انعکاس این صفت نامیمون در شخصیت های" داغ ننگ "بر نظریه ی شاهنامه انواع ودلایل آن، در بخش پهلوانی شاهنامه؛ یعنی از زمان ضحاک تا مرگ رستم بپردازد تا هم برای مخاطبان دلایل منفوریت یا مقبولیت برخی از شخصیتهای شاهنامه آشکارگردد وهم دریافته شودکه نه تنها معنوی تگریزی و غلبه ی خواسته های مادی بر پیدایش صفت داغزنی تأثیری انکارناپذیر داشته، بلکه عقده های روان رنجوری؛ مانند احساس حقارت و حسادت تمایلات فرافکنانه، زمینهی حضور و جولان شگردهای داغ زنی را در شاهنامه افزایش داده است.
-6 مقاله ی نگاهی جامعه شناختی به علل و آیین جنگ ها در شاهنامه فردوسی نوشته ی " بتول صیفوری و علی حسن توفیقیان فر": در این مقاله سعی شده تا آداب و آیین و علل جنگ ها را از منظری
جامعه شناختی بررسی کند.
-7 پایان نامه ی جامعه شناسی اسطوره در شاهنامه فردوسی - مطالعه موردی ضحاک، کاوه و فریدون - نوشتهی"فریده اخلاقی".
-8 پایان نامه ی تقابل راستی ودروغ درشاهنامه وبررسی و خاستگاه های آن درفرهنگ مزدایی و تعالیم اسلامی نوشتهی " نجمه غلباش قره بلاغی"
با این حال با توجه به چالش های اخلاقی درجامعه ی معاصر، همچنان بررسی آوزههای اخلاقی در متون ادبی به ویژه شاهنامه نیازمند تحقیق و تأمل بیشتری است.
3-1 روش تحقیق
در این پژوهش از روش کتابخانه ای و شیوه تحلیلی توصیفی استفاده شده است.
-2 مفهوم شناسی اخلاق
1-2 اخلاق در لغت
"اخلاق"در اصل واژه ای عربی است که مفرد آنخُلْق"" خُلُقو"" می باشد. در لغت به معنای"سرشت وسجیّه" به کار رفته است، اعم ازاین کهسجیّه و سرشتی نیکو و پسندیده باشد مانند جوان مردی و دلیری،یا زشت و ناپسند باشد مثل فرومایگی و بزدلی.
در لغت نامه دهخداآمده است: اخلاق"جمعخُلق" و در لغت به معنای خوی هاست.
