بخشی از مقاله
مديريت وآناليز ريسک در بخش آب و فاضلاب
چکيده
بمنظورمديريت و ارزيابي شرايط ريسک (خطرپذيري) دربخش آب وفاضلاب ، دستورالعمل هايي تهيه و تدوين شده اند.
راهنمايي نيزتحت عنوان RAMCAP که بيانگرمديريت و آناليز خطرپذيري براي حفاظت دارايي هاي حياتي بخش آب و فاضلاب است ، توسعه يافته است . RAMCAP فرايندي براي ارزيابي پيآمدها، آسيب پذيري ها و خطرات ناشي از تروريسم ياحوادث طبيعي مي باشد. متدلوژي RAMCAP توسط موسسه ابداعات فنآوري انجمن مهندسين مکانيک آمريکا(LLC) تدوين شده است که حاصل آن ، تدوين يک روش مقايسه اي جهت ارزيابي خطرپذيري يک بخش درمجموعه اي از بخش ها با بکارگيري يک ادبيات مشترک رايج ويک سيستم اندازه گيري استاندارد مانند سيستم آحاد متريک است . RAMCAP متدلوژي است که بطور ويژه ميتواند در قالب يک طرح ملي حفاظت اززيرساخت ها، جهت ارزيابي و مقايسه بين بخشي درسيستم ها بکارگرفته شود. اين متد ميبايست توانايي تامين اطلاعات کمي را براي دولت و سياستگزاران درخصوص پيامدها وصدمات ناشي از خطرات تروريستي، سقوط ارزش پول ملي، مرگ وميرها وجراحت هاي محتمل و بعلاوه توانايي تامين اطلاعات کيفي درخصوص تاثيرآمادگي نظامي، دفاع عمومي وغيره را داشته باشد RAMCAP با هدف کمک به توسعه فرايندهايي بمنظورکاهش خطرپذيري زيرساخت هاي حياتي و نيزبازتواني و بازسازي اين زيرساخت ها در مواجهه با خطرات احتمالي طراحي شده است . در اين نوشتار به توصيف پروژه تدوين دستورالعمل RAMCAP دربخش آب و فاضلاب که با همکاري و حمايت وزارت امنيت داخلي و سازمان حفاظت محيط زيست در ايالات متحده آمريکا به انجام رسيده است ، پرداخته مي گردد.
١- مقدمه
سوانح طبيعي همواره در کشور ما جزء عوامل اصلي خسارات و تلفات بوده است . بخش عمده اين خسارات و خطرپذيري، ناشي از زيرساخت هاي ضعيف است که ضعف هاي فراواني در اين بخش وجود دارد. ساخت و سازها و اجراي غيراصولي زيرساخت ها، عدم رعايت حريم و بستر رودخانه ها و مهار سيلاب ها، ساختارهاي نامطمئن شهري، عدم رعايت پارامترهاي مرتبط در طراحي و اجراي شريان هاي حياتي و مواردي مشابه از علل اصلي بروز مکرر حوادث غير قابل توجيه بوده اند. ازسوي ديگر ساختارهاي پاسخ و مقابله کند و عدم شفافيت برنامه و ماموريت هاي نهادهاي مرتبط با بحران نيز اگر چه به اندازه مورد قبل داراي کمبود نيست ، ولي در عين حال ساختارهاي سنتي اين نهادها و عدم وجود ديد علمي و نيز بخشي نگري برخي از مديران بحران باعث ترسيم وضعيت ناخوشايندي از مديريت بحران در کشور شده است . علاوه بر اين ، عدم وجود ارتباط سازمان يافته ميان دو بخش فوق ، چالش هاي جدي تري را ايجاد کرده است و ميان پيشگيري و مقابله با بحران فاصله بسيار زيادي وجود دارد تا جايي که واژه مديريت بحران در کشور در ميان متخصصين به مقابله با بحران تعبير ميگردد و پيکره واحد مديريت خطرپذيري ناشي از سوانح طبيعي وغيرطبيعي ميان چندين نهاد بخشي تقسيم گرديده است .آنچه در اين نوشتار آمده است بررسي ساختار سازمان هاي مديريت بحران و چگونگي مقابله با خطرات سوانح طبيعي و حملات تروريستي و حفاظت شريان هاي حياتي نظير تاسيسات آب و فاضلاب در هنگام وقوع بحران در کشور ايالات متحده امريکاست که اميد است در راستاي توسعه و بهبود مديريت بحران کشور براي مديران و برنامه ريزان اين بخش مفيد واقع شود.
٢- کليات
به منظور ارزيابي و مديريت ريسک در بخش آب و فاضلاب ، دستورالعمل هاي جديدي تدوين و توسعه يافته اند. دستورالعمل موسوم به RAMCAP که اختصارا از مديريت و ارزيابي ريسک سرمايه هاي حياتي اخذ شده است ، متدلوژي توصيه شده براي بخش آب و فاضلاب در ايالات متحده است . RAMCAP فرايندي براي ارزيابي پيآمدها، آسيب پذيري ها و خطرپذيري هاي ناشي از حوادث طبيعي و حملات تروريستي مي باشد. هدف سازمان هاي امنيتي امريکا، طراحي و توسعه دستورالعمل هاي ويژه براي بيش از٩٩ بخش صنعتي و زيرمجموعه هاي آنهاست که داراي سرمايه هاي حياتي بوده و در اقتصاد ملي نقش دارند. تاکنون اين دستورالعمل ها براي بخشهاي زير تکميل گرديده است : کارخانه هاي شيميايي، پالايشگاههاي نفت ، سامانه هاي گاز مايع (LNG)، نيروگاههاي هسته اي، انبارهاي سوخت هسته اي، حمل و نقل و بخش آب و فاضلاب که در سپتامبر٢٠٠٧ کامل گرديده است و در چند نقطه از ايالات متحده نيز، به صورت مطالعاتي به اجرا درآمده است .
RAMCAP فرايندي براي مديريت و آناليز خطرات و حوادث متوجه زيرساختهاي حياتي در بخش آب و فاضلاب است . اين فرايند، متدلوژي مطمئن و کارآمدي است که با کمک تکنيک هاي صوتي، به تشخيص ، تجزيه و تحليل ، تعيين کميت و کيفيت و نيزارتباط ويژگي هاي گوناگوني که تروريستها براي حملات خاص خود انتخاب مي نمايند، ميپردازد و با ارزيابي آسيب پذيري هاي امنيتي، گزينه هاي مختلفي را جهت مقابله با اين خطرات توصيه مي نمايد. بعلاوه اين متدلوژي، راهکارهايي را جهت ارزيابي اثرات و پيآمدهاي حوادث قهري طبيعي در بخش آب و فاضلاب ارايه مي نمايد. اين دستورالعمل دو هدف عمده را دنبال مي نمايد: يکي تعيين يک چارچوب و قالب عمومي و فراگير براي آگاهي از خطرات و تهديدهايي که سيستمهاي آب و فاضلاب با آنها مواجه هستند و ديگر اين که راهنمايي به منظور تدوين چگونگي دستيابي به روشهاي ارزيابي خطرات متوجه سيستم هاي آب و فاضلاب با بکارگيري اين قالب ارايه شده است . اين فرايند دربرگيرنده تخصصهاي گوناگون شامل يک تيم مديريت پروژه ، يک تيم کارشناسي و يک تيم داوطلبان اختياري است . بعلاوه ، دراين پروژه از ابزارهاي موجود آناليز ريسک در ابعاد بزرگتر و ملي براي بخش آب و فاضلاب استفاده مي گردد. در برنامه استراتژيک وزارت امنيت داخلي امريکا، ٥ هدف استراتژيک شامل آگاهي، پيشگيري، محافظت ، مقابله و بازسازي تعريف شده است . با مدنظر قرار دادن اين ٥ هدف استراتژيک در فرايند RAMCAP نيز، ٧مرحله يا ٧ گام طراحي شده است (شکل شماره ١) اين مراحل در فرايند، زمينه اي را ترسيم مي نمايند که با گزارش گيري و سپس تصميم سازي به يک معيار قابل اندازه گيري از درک و مديريت خطرپذيري(RISK) دستيابي حاصل گردد. تبادل همکاري و اطلاعاتي ميان بهره برداران و سازمان هاي امنيتي جهت اجراي فرايند در تمامي مراحل الزامي است . به عبارتي بدليل اين که بهره برداران ، دانش کافي از پيآمدهاي يک حادثه طبيعي يا تروريستي را در سيستم خود دارا مي باشند و نيز سازمانهاي امنيتي به روشها و منابع گوناگون دسترسي به اطلاعات و تحرکات منافي امنيت عمومي آگاهي دارندکه براي عموم قابل درک نيستند، لذا طراحي مناسب اين الگوي همکاري ميان بهره برداران سيستم و دستگاههاي امنيتي بهترين فرصت را بمنظور مديريت و آناليز ريسک در زيرساختهاي حياتي کشور بوجود مي آورد. دريک آناليز RAMCAP سناريوهاي متفاوت و ويژه اي براي يک تهديد توسط سازمانهاي امنيتي و کاربران طراحي مي گردد. در هرکدام از اين سناريوها ملاحظاتي را که توسط بهره برداران در هنگامي که سيستم در معرض حمله تروريستي يا يک حادثه طبيعي قرار مي گيرد بايد رعايت و مورد توجه قرار دهند، توسط اين متد ارايه مي گردد.
فرايندRAMCAP دستيابي به اهداف زير را دنبال مي نمايد.
- اتخاذ راهکارهايي همانند و مشترک و ارايه يک الگوي مشابه و فراگير در مواجهه با حوادث غيرمترقبه طبيعي يا تهديدهاي تروريستي .
- ارايه دستورالعملي حاوي راهکارهاي اقدامات متقابل بمنظور تعديل نتايج يک حادثه طبيعي يا تروريستي .
- ارايه الگوهاي ارزيابي خطربا بکارگيري روش مقايسه بين بخشي .
در اين متد همانطوري که عنوان گرديد خطرپذيري يا ريسک تابعي از سه متغير تهديدهاي محتمل ، آسيب پذيري ها و پيآمدها خواهد بود که به عنوان رابطه اصلي درمتدلوژيRAMCAP ذکر شده است .
R = C * V * T
R = ريسک يا خطرپذيري(Risk) C=پيآمد يا نتيجه (Consequence) V= آسيب پذيري(Vulnerability) T= تهديد محتمل (Threat Likelihood)
ريسک يا خطرپذيري عبارت است از نتيجه تجمعي حاصل از احتمال يک حمله يا حادثه و پيآمدهاي ناشي از آن .
ازنظر امنيتي ريسک ، صدمات بالقوه اي است که از احتمال يک حادثه ناخواسته با نتايج نامطلوب آن حاصل مي گردد.
پيآمد يا نتيجه شامل اثرات مستقيم يا غيرمستقيم ، فوري، کوتاه مدت يا درازمدت ناشي از يک حادثه است .
RAMCAP يک فرايند گردشي است بدين معني که بازخورد اقدامات در اين فرايندبه خود آن برمي گردد. بدين صورت که فوايد يک اقدام دراين فرايند ممکن است در برآورد اوليه خطرپذيري، ارزيابي تغييرات درتهديدهاي محتمل ، آسيب پذيري ها و درنهايت پيآمدهاي يک حادثه تاثيرگذاري دارد. همچنين اين فرايند قابليت تکرارپذيري در يک دوره زماني خاص همراه با بهبود مستمر را دارا مي باشد.
٣- مراحل هفتگانه فرايندRAMCAP
همانطورکه ذکرگرديد فرايندRAMCAP مطابق شکل شماره ١يک فرايند هفت مرحله اي يا هفت گامي است (شکل شماره ١).
٣. ١. مرحله توصيف و شناسايي سرمايه ها
کاربردرمرحله توصيف و تشريح سرمايه ها با انجام مطالعات و آزمون هاي غربالگري، به شناسايي وضع موجود شريانهاي حياتي و اثرات صدمات احتمالي مي پردازد. در اين مرحله سرمايه هاي حياتي شناسايي شده و سيمايي کلي از پيآمدهاي تهديدها و صدمات باالقوه براي اين سرمايه ها ترسيم مي گردد. سرمايه هايي که شناسايي و ارزيابي مي شوند شامل تصفيه خانه ها، زيرساختها و تاسيسات وابسته ، شبکه هاي توزيع آب ، سيستمهاي فاضلاب و...مي باشند. اين سايتها ممکن است به اشکال فيزيکي، سيبرنتيکي، دانش پايه ، سرمايه هاي مردم و مشتريان باشند. نتايج اقدامات اين مرحله از فرايند تاثير کاملا معکوسي برمرحله ٥ فرايند يعني مرحله شناسايي تهديدها دارد، بطوري که هرچقدر دقت شناسايي سرمايه ها در مرحله اول فرايند پائين ترباشد مقدار تهديد در مرحله پنجم فرايند بالاترخواهد بود.
٣. ٢. مرحله شناسايي تهديدها
توصيف و شناسايي تهديد گام بعدي فرايند است . در اين مرحله ، تهديدها تشخيص داده شده و توصيف مي شوند. تهديد ممکن است حملات تروريستي باالقوه يا حوادث طبيعي معين که اثرات زيان باري بر تاسيسات و سيستم آب و فاضلاب دارند باشد.
بهره برداران از فرايند، بمنظور تصميم گيري خود به شدت نيازمند تعيين سناريوهاي گوناگون مرتبط با تهديد مورد نظر هستند و در اين ميان استفاده از نظرات کارشناسي و نيز تعامل با سازمان هاي امنيتي جهت تدوين سناريوهاي عملياتي الزامي مي باشد. در نهايت سناريوي ويژه اي با جمع بندي اين فعاليت هاي انجام شده و نيز همفکري سازمان هاي اطلاعاتي تدوين مي گردد. دراين سناريوي ويژه ، تعريف و درک مشخصي از روشها و تحرکات و تهديدهاي تروريستي شامل روشهاي حملات انفجاري اعم از هوا، زمين و آب و نيز اندازه و سايز حملات شامل حملات کوچک ، متوسط ، بزرگ و خيلي بزرگ و در نهايت حملات غيرانفجاري نظيرسرقت ، ايجاد خرابکاري و نيز آلودگي هاي زيرساخت هاي آب و فاضلاب طراحي و تدوين مي گردد.
