بخشی از مقاله
کاربرد مدیریت HSE در صنعت آب و فاضلاب
(مطالعه موردي : آب و فاضلاب استان آذربایجان شرقی)
چکیده
توجه به حفاظت از نیروي کار، وظیفه هر نظام صنعتی به شمار میآید و رعایت اصول HSE در بروز حوادث وجلوگیري از ابتلا به بیماريهاي شغلی بسیار حائز اهمیت بوده و میتواند در کمیت و کیفیت تولید و ارائه خدمات بسیار موثر و کارساز باشد. رعایت اصول HSE از طرف صنعت آبو فاضلاب دقیقا مساوي با حفظ و سلامت نیروي کار و تداوم تولید و ارائه خدمات و جلوگیري از ایجاد هزینههاي سرسام آور وخسارات مختلف و پرداخت غرامات گوناگون است که هر یک به تنهایی میتوانند این صنعت را با مشکلات زیادي روبرو ساخته و بهرهوري مطلوب را دچار تزلزل و در معرض خطر قرار دهند. با توجه به گستردگی صنعت آب و فاضلاب در کشور و در نتیجه روند رو به رشد فعالیت این صنعت، لازم بود در راستاي حفظ سلامت، ایمنی و آسایش پرسنل و مردم، مسئولین توجه بیشتري به رعایت استانداردهاي اجرایی شرکتهاي آب و فاضلاب داشته باشند و آنچه در این رابطه نمود داشت، چگونگی مدیریت HSE در صنعت آب و فاضلاب بود.در این مقاله سعی میشود ابتدا نحوه پیادهسازي سیستم مدیریت HSE در شرکت آبو فاضلاب استان آذربایجانشرقی بطور خلاصه اشاره شده و سپس نتایج و پیامدهاي استقرار مدیریت HSE مورد توجه قرار گیرد.
واژههاي کلیدي: مدیریت – سیستم - ایمنی و بهداشت – آب و فاضلاب
-1 مقدمه
با آغاز انقلاب صنعتی و انتقال تولید از کارگاههـاي کوچـک به صنایع بزرگ، موضوع حفاظت از سلامت نیروي کار نیز از حالت فردي خارج و حالت عمومیتري به خود گرفـت. پـس از پیــدایش مکتــب روابــط انســانی در مــدیریت کــه بــر اثــر تجربیات هاتورن پدید آمد، توجـه بـه ایمنـی منـابع انسـانی اهمیت بیشتري یافت. امرزوه کمتر مدیري را میتوان یافـت که از پیامدهاي ناامنی محیط کار آگاه نباشد.
صنعت آبو فاضلاب شهري بخاطر رسالتی که دارد بایـد آب
مورد نیاز بهداشتی را براي مصرف عموم مردم فـراهم آورده، توزیــع کــرده و در نهایــت فاضــلاب خــانگی شــهروندان را جمعآوري کرده و در تصفیهخانهها بـا روشهـاي اسـتاندارد تصفیه کند و در نهایت، پساب خروجی منطبق با معیارهـاي تعریف شده از طرف مراجع قانونی، که براي محـیط زیسـت اثرات منفی نداشته باشد را به محیط زیست برگرداند.
1HSE عبارت اسـت از تلفیـق سـه واژه بهداشـت، ایمنـی و محــیط زیســت. توجــه بــه تشــابه صــنعت آب و فاضــلاب و سیستم مدیریت HSE خالی از لطف نیست. خواست سیستم مدیریت HSE از صنعت این است که که سه مقوله بهداشت، ایمنی و محیط زیست را بصورت سیسـتماتیک مـورد توجـه قرار دهد و این همان کاري است که در رسالت ایـن صـنعت تعریف شده است. در این راستا شرکت آبو فاضلاب اسـتان آذربایجانشرقی با توجه بـه گسـتردگی فعالیـتهـاي خـود همچون احداث چاههاي آب، پمپـاژ و ذخیـره آب شـرب در منابع، آزمایشگاهها جهت انجام آزمایشات مختلف، ضدعفونی
و انتقــال آب از طریــق حفــاري و ایجــاد شــبکه آبرســانی، جمعآوري فاضلاب خانگی خروجی و انتقال به تصفیهخانهها
و در نهایت تصفیه فاضلاب، نقش خود را در خـدمترسـانی ایفا میکند و در حوزه سـتادي و سـه تصـفیه خانـه تبریـز، مراغه و مرند با بهرهگیري ازسیستمهاي مـدیریتی همچـون مدیریت تعالی سازمانی 2EFQM و سیستم مدیریت یکپارچه (IMS3) بسترهاي بسیار مناسبی در جهـت ارتقـاء مـدیریت
کیفیت و مدیریت ایمنی و بهداشت مهیـا کـرده اسـت. لازم بــهتوضــیح اســت کــه شــرکت آب و فاضــلاب اســتان آذربایجـــانشـــرقی موفـــق بـــه اخـــذ ســـه گواهینامـــه
ISO9001:2008,OHSAS18001:2007,ISO14001:2004
شده و در استمرار آنها نیز بهبود مستمر داشته است.
-2 سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (4HSE-MS)
سیستم مدیریت بهداشت، ایمنـی و محـیط زیسـت HSE-) (MS یکی از سیسـتمهـایی اسـت کـه بـراي صـنایع جهـت کاهش خطرات مورد استفاده قرار میگیرد کـه داري اجـزاي زیر می باشد.
1. رهبري و تعهد
2. خطمشی و اهداف استراتژیک
3. سازمان، منابع و مستندسازي
4. ارزیابی و مدیریت ریسک
5. طرح ریزي
6. استقرار و پایش
7. ممیزي و بررسی مجدد
در ادامه به صورت موردي ایجاد و استقرار اجزاي سیستم مدیریت HSE در شرکت تشریح خواهد شد.
-1-2 رهبري و تعهد
این جزء که میتوان از آن به قلب تپنده سیستم نیـز اشـاره کرد بصورت بسیار مناسب بعلت اسـتقرار سیسـتم مـدیریت یکپارچه IMS که در شرکت پیادهسـازي شـده نمـود پیـدا میکند و از حضور مدیریت محترم عامل در جلسات و تامین منابع لازم و توجه به مسائل HSE در ابتداي جلسات فنی از طرف ایشان و انتخاب نماینده مدیریت در امر سیسـتمهـاي مربوطه که هم اکنون معاونت برنامه ریـزي و منـابع انسـانی شرکت عهدهدار این وظیفه مـیباشـد و بـا جـدیت تمـام در بهبود مستمر این سیستم ها کوشـا هسـتند لحـاظ گردیـده است .
-2-2 خطمشی و اهداف استراتژیک
خطمشی بهداشت، ایمنی و محیطزیست از طـرف مـدیریت ارشد سازمان تدوین شده و به تمـامی کارکنـان ابـلاغ شـده است و این خطمشی در دسترس عموم و همچنین مشتریان شرکت میباشد . خطمشی بهداشت، ایمنی و محـیطزیسـت ابلاغی که در آن تعهد مدیریت به مسائل بهداشت، ایمنـی و محیط زیست بطور کامل نمود دارد چهـارچوبی اسـت بـراي تعین اهداف کلان و خرد شرکت در راستاي کـاهش آسـیب به انسانها و محیطزیست .
-3-2 سازمان، منابع و مستندسازي
سازمان نیاز است که منابع انسانی متخصص، فنآوري و زیـر ساختهاي لازم را براي استقرار استانداردهاي مذکور فـراهم نماید و وظایف، مسئولیتهـا و اختیـارات را تعیـین کـرده و ابلاغ کند. شناسایی نیازهـاي آموزشـی و برگـزاري جلسـات آموزشـی و در نهایـت تجزیــه و تحلیـل اثربخشـی آموزشــی جهت مستندسازي تمامی فعالیتها انجام پذیرد.
-4-2 ارزیابی و مدیریت ریسک
ریسک یعنی ترکیب احتمال وقوع و پیامـد ناشـی از وقـوع . واحــد HSE شــرکت جهــت مــدیریت ریســک از مرحلــه شناسایی خطرات در هر حیطهکاري شروع کرده و با استفاده از روش FMEA5 ارزیابی ریسک خطرات را انجام داده اسـت و ریسکهایی را که خارج از محدوده قابل قبـول بـوده انـد را اولویتبندي نموده و با اتخاذ تـدابیر ایمنـی ( حـذف منبـع خطــر، جــایگزینی، کنتــرلهــاي مــدیریتی و مهندســی و در نهایت استفاده از ( PPE6 بـه محـدوده قابـل قبـول ریسـک تقلیل داده است و این امـر بصـورت مسـتمر درحـال انجـام است.
-5-2 طرحریزي
در تمامی سیستمهاي مدیریتی شعار، بهبود مستمر و پایدار میباشد. سیستم مدیریت HSE نیز از این امر مستثنی نبوده و طرحریزي براي تعیین اهداف و ایجاد برنامههاي فراینـدي براي رسیدن به این اهداف را یکی از اجزاي اصلی قـرار داده است. طرحریزي براي ارتقـاء اهـداف کـلان و خـرد و ایجـاد برنامهي زمانبندي مناسـب و تخصـیص منـابع کـافی بـراي رسیدن به این اهداف از الزامات سیستم مدیریتی میباشد.
-6-2 استقرار و پایش
برنامههاي طرحریزي شده و داراي زمانبندي جهت رسیدن به اهداف باید استقرار پیدا کرده و منابع مورد نیاز اعم از مالی، انسانی و ... تامین شده و جهت بررسی عملکرد مورد پایش قرار گیرند که تجزیه و تحلیل اطلاعات در دورههاي مورد نیاز انجام گرفته و ارزیابی گردد.
-7-2 ممیزي و بررسی مجدد
ممیزي به صورت داخلی و خارجی صورت میپذیرد که در ممیزي داخلی تیم ممیزي از افراد آموزش دیده و فنی سیستم مدیریت HSE میباشند و باتوجه به برنامه ممیزي طی بازدیدها موارد عدم انطباق با استانداردها را شناسایی
کرده و براي رفع آنها فرم اقدام اصلاحی صادر میکنند و سازمان را براي ممیزي خارجی آماده میسازند. نتایج بدست آمده از ممیزي داخلی و خارجی و تجزیه و تحلیل داده در جلسهاي با حضور مدیران ارشد مورد بررسی قرار گرفته و تصمیمات لازم در راستاي بهبود سیستم گرفته میشود.
-3 کاربرد و پیامدهاي HSE براي صنعت
پس از توضیحی که در مورد نحوه استقرار سیستم مـدیریت HSE در شــرکت داده شــد، حــال نوبــت آن اســت کــه از کاربردهایی که این سیستم براي صنعت آب و فاضـلاب دارد بحث گردد. همانطورکه در مقدمـه نیـز اشـاره شـد گسـتره فعالیت شرکت آب و فاضـلاب اسـتان آذربایجـان شـرقی بـا توجــه بوجــود چــاههــا، ایســتگاههــاي پمپــاژ، منــابع آب، آزمایشگاهها، شبکههاي توزیع آب و جمعآوري فاضلاب و در نهایت تصفیهخانه و حضور پیمانکاران متعـدد در طـرحهـا و پروژههاي عمرانی، باعث شده نیاز مبرمی بر نظارت و ارزیابی از نظر HSE در این شرکت احساس شود. بنـابراین سیسـتم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیطزیست پایهگـذاري شـده و مورد استفاده قرار گرفت. واحد HSE هـم نقـش پررنگـی در پیشبرد اهداف این سیستم مدیریتی بر عهده گرفت. ذیلا بـه مواردي از کاربردهاي HSE در صنعت اشاره میشود و نحوه کاربرد آن در صنعت آب و فاضلاب تشریح میگردد.
-1 -3 شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک
تجربیات نشان مـیدهـد کـه خطـرات زمـانی دقیـق مـورد شناسایی قرار میگیرند که از نتیجـه شـناخت ریـز فعالیـت برآیند و این بدان معنی است که در نتیجه شناخت صـحیح حیطهکاري خطرات مرتبط بصورت کامل شناسایی میگیرند و آنگاه میتوان ارزیابی صحیحی از ریسک داشت. در شرکت در حیطههاي کاري مختلف شناسـایی خطـرات و جنبـه هـا عمــدتا بــا اســتفاده از روش FMEA صــورت پذیرفتــه و بــا محاسبه و قرار دادن در جدول ارزیابی ریسک، فعالیتهـایی که داري ریسک بالایی هستند شناسایی شـده و در اولویـت اقدامات اصلاحی قرار می گیرنـد و در فرمـتهـاي اقـدامات اصلاحی ثبت شده و زمان و منابع جهـت رفـع مـوارد عـدم انطباق تعیین میگردد.