بخشی از مقاله
مروري بر ساختار و ويژگي هاي دانه به و صمغ حاصل از آن
چکيده :
درخت به ، از خانواده رزاسه ، درختي است که به عنوان يک گياه با ارزش تغذيه اي و دارويي فراوان در خاورميانه ، آفريقاي جنوبي و اروپاي مرکزي کشت مي شود. ايران، در حدود ٧٥% از توليد جهان را به خود اختصاص داده است . داراي ٣ گونه مختلف Cydonia vulgaris Pyriformis و Cydonia vulgaris Maliformis و Cydonia vulgaris Lusitanica که به ترتيب به عنوان به گلابي شکل ، به سيبي شکل و به پرتقالي شکل ناميده مي شوند که در شرايط مرطوب کشت مي شوند. تعداد به دانه در هر ميوه بين ٣٠ تا ٧٥ حبه متغير است . اين دانه ها پهن و بيضي شکل بوده ، حدودا ٥ تا ١٠ ميلي متر بلندي، ٢ تا ٥ ميلي متر عرض و٢ ميلي متر ضخامت دارد. مقدار روغن موجود در آن ١٥ تا ٢٠ درصد مي باشد که ترکيب اسيد چرب هاي اين روغن مشابه روغن آفتابگردان مي باشد. موسيلاژ حاصل از آن، از سلول هاي پوسته خارجي (اپيدرم) پوشاننده دانه ، ترشح مي شوند که به صورت يک پوسته سفيد رنگ بر سطح دانه ها قابل رؤيت مي باشد.
هيدروليز اسيدي پلي ساکاريدهاي محلول در آب اين موسيلاژ توليد L- آرابينوز و D- زايلوز و اسيدهاي آلدوبيورونيک داراي گروه O- متيل مي کند. پلي ساکاريد اصلي آن، مي باشد. از اين موسيلاژ مي توان در درمان بيماري هاي پوستي مانند مسموميت پوستي ناشي از سم ٢-T و همچنين به عنوان مواد اتصال دهنده در تهيه قرص ها استفاده کرد. کارايي صمغ به دانه به عنوان عامل تثبيت کننده در بستني ١٠ برابر ژلاتين است .
کليد واژه : به دانه ، صمغ ، ساختار شيميايي
مقدمه : درخت به ، از خانواده رزاسه ٥ ، درختي است که به عنوان يک گياه با ارزش تغذيه اي و دارويي فراوان در خاورميانه ، آفريقاي جنوبي و اروپاي مرکزي کشت مي شود. ايران، در حدود ٧٥% از توليد جهان را به خود اختصاص داده است (٣).
اين گياه در طب سنتي ايراني، براي درمان بسياري از بيماري ها کاربرد دارد. از برگهاي آن به عنوان آرامش بخش و تسکين دهنده اعصاب استفاده مي شود. همچنين ميوه آن در درمان اسهال خوني کاربرد دارد. دانه هاي آن به عنوان تسکين دهنده گلودرد و همچنين مواد امولسيون کننده در تهيه لوسيون هاي حالت دهنده مو استفاده مي شوند(٦). استخراج صمغ از به دانه خشک معمولا به عهده خريدار گذارده مي شود چرا که فرايند تجاري استخراج، باعث بالا رفتن قيمت آن گرديده و به يک عامل منفي تبديل مي گردد.دو بخش از به دانه با١٠٠ بخش از آب به مدت ٣٠ دقيقه به هم زده مي شود و پس از آن پوسته هاي به دانه کنده شده و اين بخش هاي بدون پوسته ، موسيلاژ مورد نياز را بدست خواهند آورد . بيشترين ميزان صمغ را مي توان از به دانه ايراني استخراج نمود .
کارايي صمغ به دانه به عنوان عامل تثبيت کننده در بستني ١٠ برابر ژلاتين است . با اين حال هنگامي که بستني آب مي شود نمي تواند به همان کفايت تثبيت کنندگي ژلاتين در تثبيت يکدست بستني عملکردي نشان دهد(١) .
١-تاريخچه و جغرافياي گياه:
"به " در ابتدا از شهري به نام "sidon" ، شهري در جزيره کرت باستان ، که امروز به عنوان جزيره Candia شناخته مي شود نشأت گرفته است .در حال حاضر ، اين ميوه بومي جنوب فرانسه به ويژه در مرزهاي Garrone و آلمان در ساحل Danube مي باشد .
٢-گونه هاي گياه :
به طور کلي ، در تحقيقات گياه شناسي ، تعداد ٥ گونه يا بيشتر از اين گياه شناخته شده ، اما آقاي تامپسن در جامعه علمي باغباني لندن ، نظريه خود را اينگونه بيان کرد که فقط سه گونه از اين گياه وجود دارد:
Cydonia vulgaris Pyriformis که به آن "به گلابي شکل " گفته مي شود.
Cydonia vulgaris Maliformis که "به سيبي شکل " ناميده مي شود .
Cydonia vulgaris Lusitanica که "به پرتقالي شکل " ناميده مي شود .اين نوع برگ ها و ميوه هاي بزرگتري را در مقايسه با ٢ نوع قبلي دارد. همچنين تنه آن قابليت بهتري براي پيوند زدن دارد.
٣- شرايط کشت ، تکثير و پرورش :
گياه "به " نيازمند خاک مرطوب بوده و فضاي باز را نسبت به فضاي بسته در اولويت قرار مي دهد. در خاک خشک نه درخت و نه ميوه ، در اندازه بزرگ رشد نمي کنند و در مناطق با شدت وزش باد شديد، ميوه قبل از رسيدن مي افتد . گفته شده است که بهترين نمونه درخت "به " در انگليس در باغستان هاي قديمي نزديک درياچه يافت شده است . در گذشته هر درخت به را بين ٢ درخت سيب ميکاشتند . در صورتي که خاک ، خيلي خشک يا ضعيف باشد مي توان سوراخي به عمق ١٠ تا ١٢ فوت نسبت به سطح براي هر درختي حفر و حفره را با خاک رس پر کرد .
"به " مي تواند مانند سيب يا گلابي به سهولت از دانه ها رشد کند . همچنين از طريق بريدن قلمه و کاشتن آن در خاک شني مرطوب در فصل پاييز، مي توان تکثير و رشد داد . در حالت استاندارد ، درخت بايستي ١٠ فوت در زير زمين قرار گيرد ، همچنين عوامل مکنده آب را بايستي از اطراف ريشه و جوانه هاي جانبي از ساقه اصلي جدا گردد. اين درخت در هنگام جواني، سريع رشد مي کند و در ٤ تا ٥ سالگي ، ارتفاع ٦ يا ٨ فوت را دارد و در ١٠ تا ١٢ سالگي به ١٥ فوت هم مي رسد.
٤-مورفولوژي دانه "به ":
دانه هاي "به " پهن و بيضي شکل بوده ، حدودا ٥ تا ١٠ ميلي متر بلندي ، ٢ تا ٥ ميلي متر عرض و٢ ميلي متر ضخامت دارد. دو سطح صاف و مسطح بزرگ در يک سمت ، در يک لبه تيز به هم برخورد کرده و سمت ديگر آن توسط يک سطح شديدا قوس دار گرد به يکديگر مي پيوندند(٨).
تعداد به دانه در هر ميوه بين ٣٠ تا ٧٥ حبه متغير است (١). آن ها غالبا در توده غيرعادي کوچکي به يکديگر مي چسبند و معمولا در رديف هاي ٢ تايي يا با تعدد بيشتر ديده مي شوند و توسط موسيلاژ خشک به يکديگر مي پيوندند که به صورت يک پوسته سفيدرنگ بر سطح دانه ها قابل رويت مي باشد . اين موسيلاژ ، از سلول هاي پوسته خارجي (اپيدرم) پوشاننده دانه ، ترشح مي شوند .
دانه "به " طعمي شبيه بادام تلخ داشته که تا حدي ملايم تر و ضعيفتر است . در هنگام جويده شدن ، با خيس شدن پوشش دانه توسط بزاق حالت چسب مانند و صمغ مانندي در دهان ايجاد مي شود .دانه ها حاوي ١٥-٢٠ درصد روغن ثابت در داخل لپه مي باشند که در کنار پروتئين ها قرار دارند .وجود مقدار کمي آميگدالين و امولسيون باعث ايجاد بو و مزه مشابه بادام تلخ در هنگام خرد شدن در حضور آب مي شود(٨).
روغن موجود در دانه به ، که از طريق غوطه ور کردن آنها در هگزان در دماي اتاق حاصل مي شود، شامل يک مايع قهوه اي روشن با دانسيته ٠.٩٢٣ (سانتيمتر مکعب .گرم) و انديس يدي ١٢٠ درصد مي باشد ترکيب اسيدهاي چرب آن مشابه روغن آفتابگردان بوده و شامل ٥.٥ درصد اسيد پالمتيک ، ٣٩.٢ درصد اسيد اولئيک ، ٥٤.٥ درصد اسيد لينولئيک و
٠.٨ درصد اسيد استئاريک مي باشد. همچنين ترکيب کربوهيدرات موجود در دانه به ، شامل کمپلکسي از منو و اليگوساکاريدها، پلي ساکاريد هاي مخاطي، پکتين و همي سلولزها مي باشد(١١).
٥-ويژگي هاي فيزيکوشيميايي صمغ به دانه :
موسيلاژ استخراج شده از دانه به ، در آب محلول بوده و از انحلال آن در آب محلولي لزج و کرم رنگ بدست مي آيد.
