بخشی از مقاله
چکيده
امروزه با گسترش زندگي شهر نشيني ، اغلب مردم بيشتر عمر خود را در فضاهاي بسته مسکوني و اداري مي گذرانند. محصولات و تجهيزات مورد استفاده در اين فضاها مانند مصالح ساختماني، مبلمان ، تجهيزات اداري ، لوازم خانگي، انواع حشره کش و شوينده ها از منابع اصلي انتشار گسترده مواد آلي فرار مي باشند. همچنين فعاليتهاي مختلف ساکنين مانند پخت و پز، نظافت و سيگار کشيدن نيز از ديگر عوامل آلودگي هواي محيط هاي بسته توسط اين مواد مي باشد به نحوي که مقدار اين نوع مواد در ساختمان ها ميتواند به چندين برابر ميزان آن در هواي آزاد برسد. در اين تحقيق با توجه به اهميت موضوع در حفظ سلامتي انسان ، منابع و عوامل مختلف موثر در انتشار انواع مواد آلي فرار و سطح آلودگي ناشي از آنها در محيط هاي بسته بررسي و آثار سوء کوتاه مدت و بلند مدت مواد آلي فرار بر بخش هاي مختلف بدن انسان مورد بررسي قرار ميگيرد.
کلمات کليدي
آلودگي هوا، مواد آلي فرار، ساختمان هاي اداري و ساختمان هاي مسکوني
١- مقدمه
آلودگي هوا يکي از مهمترين معضلات زيست محيطي در زندگي شهرنشيني امروز به خصوص در کشورهاي در حال توسعه ميباشد به نحوي که اين مشکل همواره يکي از کانون هاي توجه مسئولين شهري و زيست محيطي بوده -است . ولي با وجود اينکه اغلب مردم بيشتر عمر خود را در محيط هاي بسته سپري ميکنند آلودگي هوا در اين محيط ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است . در حالي که مطالعات نشان داده است که غلظت برخي آلاينده مانند ترکيبات آلي فرار١ در محيط هاي بسته حتي از محيط خارج نيز بيشتر است [١٩ و ٢٥] . ترکيبات آلي فرار يکي از آلايندههاي اصلي در آلودگي هوا ميباشند. اين مواد طيف وسيعي از ترکيبات آلي با اثرات بهداشتي مختلف را شامل مي شوند. در اين مقاله منابع و عوامل مختلف موثر در انتشار انواع مواد آلي فرار و سطح آلودگي ناشي از آنها در محيط هاي بسته بررسي و آثار زيان بار کوتاه مدت و بلند مدت اين مواد بر بخش هاي مختلف بدن انسان مورد بررسي قرار ميگيرد.
٢- کليات
٢-١- آلودگي هوا در محيط هاي بسته
امروزه ثابت شده است که تاثير آلودگي هوا در محيط هاي بسته برابر و حتي بيش از آلودگي هواي محيط هاي
باز شهري است [١٢]. زيرا مردم زمان بيشتري را در محيط هاي بسته صرف ميکنند، گستره بيشتر و متنوع تري از آلاينده ها در اين محيط ها وجود دارد و غلظت آلاينده ها در اين محيط ها در اثر تجمع افزايش مي يابد[٩] . آلودگي هوا در محيط هاي بسته ميتواند ناشي از مواد جامد معلق (مانند غبار و دود)، عوامل بيولوژيکي (مانند قارچ و هاگ)، رادون ، آزبست ، آلايندههاي گازي مانند CO، CO٢،NOX و SOX، آلدئيدها و ترکيبات آلي فرار باشد [١٠].
اصلي ترين عامل آلودگي هوا در محيط هاي بسته انتشار آلاينده ها به صورت گازها و يا ذرات در محيط مي باشد. عدم تهويه مناسب نيز ميتواند باعث افزايش آلودگي شود. زيرا در اين حالت هواي کافي براي رقيق سازي و خارج نمودن آلايندههاي داخل ساختمان تامين نمي شود [٢٥] .
٢-٢- مواد آلي فرار
ترکيبات آلي فرار مايعات يا جامداتي هستند که داراي کربن آلي (کربن متصل به کربن ، هيدروژن ، نيتروژن يا گوگرد) بوده و با سرعت چشمگيري تبخير مي شوند. اين ترکيبات بعد از ذرات معلق بيشترين فراواني و تنوع نشر را دارا مي باشند. طبق تعريف سازمان حفاظت از محيط زيست امريکا هر ترکيبي که فشار بخاري بيش از mm Hg ٠.١ داشته باشد يک VOC محسوب مي شود. درتعريف اتحاديه اروپا ميزان فشار بخار بايد بيش از mm Hg ٠.٠٧٤ در دماي ٢٥ درجه سانتيگراد باشد. برخي ترکيبات مانند CO، CO٢، CH٤ و برخي آلدئيدها از اين تعريف مستثني هستند. فشار بخار مواد آلي فرار به ميزاني بالاست که در شرايط نرمال تبخير بالايي دارند و وارد اتمسفر مي شوند. اين مواد شامل هزاران ترکيب شيميايي مي شوند که اثرات نامطلوبي بر روي سلامتي انسان دارند [١٠] .
٢-٣- اثرات مواد آلي فرار بر روي سلامتي انسان
مهم ترين اثرات بهداشتي مواد آلي فرار در محيط هاي بسته عبارتند از : سوزش ناشي از تحريک غشاي مخاطي ، آثار سيستماتيک بر روي بدن انسان مانند خستگي و عدم تمرکز و اثرات ناشي از سميت مانند سرطان زا بودن . شايعترين مشکل ناشي از اين مواد در انسان تحريک غشاي مخاطي بدن ميباشد [٤ و ٢٧]. عامل اصلي سندرم بيماري ساختمان ١ که اغلب در ساختمان هاي نوساز مشاهده مي شود و علايم و عوارضي مانند سوزش چشم و بيني ، سردرد، سرفه ، خشکي پوست ، عدم تمرکز، خستگي و حالت تهوع دارد نيز ترکيبات آلي فرار ميباشد [٢] .
٣- انواع مواد آلي فرار در محيط هاي بسته غير صنعتي
در يک محيط بسته غير صنعتي صدها نوع VOC يافت ميشود به نحوي که در يک خانه مسکوني مي توان بيش از ٣٠٠ نوع ترکيب آلي فرار شناسايي نمود [٩] . اغلب اين ترکيبات را هيدروکربن هاي آروماتيک ، آلکان ها، الکل - ها، هيدروکربن هاي آليفاتيک ، آلدئيدها، کتون ها، گليکواترها، هالوکربن ها، سيکلوآلکان ها و ترپن ها تشکيل مي دهند.
آمين ها مانند نيکوتين ، پايريدين ، ٢-پيکولين ، ٣-اتني پايريدين نيز بخصوص در مناطقي که دود سيگار يا شعله وجود دارد يافت مي شوند. علاوه بر اين اسيد کربوکسليک هاي با وزن مولکولي کم ، سيلوکسان ها، آلکان ها و فرئون ١١ نيز اغلب در اين محيط ها يافت ميشوند. [٨ و٢١]. در جدول ١ انواع مهم ترکيبات آلي فرار ليست شده است .
٤- منابع انتشار مواد آلي فرار در محيط هاي بسته غير صنعتي
مواد آلي فرار به طور گسترده اي در لوازم خانگي و مصرفي ، مصالح ساختماني، تجهيزات اداري ، خوشبوکنندهها، رنگ ها و حشره کش ها يافت ميشوند. علاوه بر اين برخي فعاليت ها در محيط هاي بسته مانند پخت و پز، نظافت ، نوسازي ساختمان و مصرف دخانيات مقادير زيادي از مواد آلي فرار مختلف را توليد مي نمايد. ورود و نفوذ از منابع آلاينده محيط خارجي مانند آلودگي هاي ناشي از ترافيک يا گازهاي خروجي از صنايع نيز سهم قابل توجهي در مواد آلي فرار موجود در محيط هاي بسته را به خود اختصاص ميدهد [١٦]. در جدول ٢ منابع ايجاد انواع مواد آلي فرار در محيط هاي بسته غير صنعتي ارائه شده است .
زورايمي و همکارانش در تحقيقاتي که براي تعيين سهم هر منبع در انتشار مواد آلي فرار در دفاتر تجاري انجام دادند به اين نتيجه رسيدند که بين عوامل مختلف ساکنين و فعاليت هاي آنان بيشترين سهم را در انتشار مواد آلي فرار دارد [٣٢] . شکل ١ نتيجه اين تحقيقات را نمايش مي دهد.
