بخشی از مقاله
چکیده
بخش کشاورزی با 93 درصد بزرگترین و مهمترین مصرف کننده آب در کشور می باشد. بیش از 80 درصد منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری در این بخش به هدر می رود . براساس آمار اعلام شده میانگین آب مصرفی سرانه جهان - صنعتی ، کشاورزی و آشامیدنی - در حدود 580 مترمکعب برای هر نفر در سال است که این رقم در ایران حدود 1300 مترمکعب در سال است. این امر بیانگر اتلاف منابع آب و اسراف بیش از حد منابع حیاتی میباشد. می توان تلفات زیاد آب در بخش کشاورزی را با اتخاذ راهبردهای صحیح و کارآمد - از قبیل توسعه شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی - اصلاح کرد. به همین دلیل در این تحقیق تلاش گردیده به منظور توسعه و اصلاح شبکه آبیاری و زهکشی شیب آب و پشت آب پایین در سیستان که یکی از اقدامات اساسی در جهت افزایش راندمان آبیاری و کارایی مصرف آب می باشد ضمن بررسی موانع و مشکلات موجود در بخش آب منطقه سیستان با ارائه پتانسیل ها و توانمندیهای منطقه ، راهکارها و برنامه های توسعه و بهبود در بخش آب که همان مدیریت یکپارچه منابع آب و خاک می باشد تهیه و مطرح گردد.
واژه های کلیدی- شبکه آبیاری و زهکشی شیب آب و پشت آب پایین سیستان ، چالشها، فرصتها، برنامه های توسعه
مقدمه
آب از دیرباز مهمترین عامل توسعه در جهان بوده است. انسان ها در دوران اولیه زندگی نزدیک رودخانه ها و منابع آب تجمع می کردند و به فعالیت های کشاورزی می پرداختند. این در حالی است که97درصد منابع آبی برای کشاورزی غیرقابل استفاده می باشد. بهره گیری از روش های نوین کشاورزی و استفاده بهینه از آب، عوامل حیاتی برای نیل به هدف تأمین غذای جمعیت درحال افزایش دنیا است. طبق برآوردها، در30 سال آینده مردم جهان نیازمند60 درصد غذای بیشتر خواهند بود. بخش قابل توجهی از این افزایش تولید، حاصل کشت متراکم - استفاده از زمین کمتر برای تولید بیشتر - که نیازمند آبیاری است، خواهند بود - فاو، - 2003
در طی هشت دهه گذشته جمعیت ایران حدود7 برابر شده است. همچنین بر اساس گزارش سازمان ملل ، ایران به عنوان هفدهمین کشور پر جمعیت دنیاست و با هر نرخ از رشد جمعیت پیش بینی شده توسط سازمان ملل متحد، کشورمان تا سال 2050 جزو 10 کشور اول پرجمعیت جهان خواهد بود. بر این اساس متوسط سرانه آب قابل تجدید کشور نیز از حدود 5500 مترمکعب در سال 1340، به حدود 3400 مترمکعب در سال 1357، و حدود 2500 مترمکعب در سال1367 و2100 مترمکعب در سال 1376 کاهش یافته است که این میزان با توجه به روند افزایش جمعیت کشور با نرخ فعلی رشد در افق سال 1400 به حدود 1300 مترمکعب تنزل خواهد یافت.
به منظور بررسی روند زمانی افزایش جمعیت و کاهش سرانه آب تجدید شونده کشور، این روند طی نمودارهای 1 و 2 به تصویر کشیده شده است - احسانی و همکاران، - 1382مطالعات و بررسی ها نشان می دهد که در حال حاضر از کل منابع تجدید شونده کشور حدود 89/5 میلیارد متر مکعب جهت مصارف بخش های کشاورزی، صنعت ، معدن و خانگی برداشت می شود که حدود83 میلیارد مترمکعب آن به بخش کشاوزی،5/5 میلیارد مترمکعب به بخش خانگی و مابقی به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص دارد. به این ترتیب بخش کشاورزی با 93 درصد بزرگترین و مهمترین مصرف کننده آب در کشور به شمار می رود که بیش از80 درصد منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری در این بخش به هدر می رود.
براساس آمار اعلام شده، میانگین آب مصرفی سرانه جهان - صنعتی ، کشاورزی و آشامیدنی - در حدود580 مترمکعب برای هر نفر در سال است که این رقم در ایران حدود1300 مترمکعب در سال است که این امر بیانگر اتلاف منابع آب و اسراف بیش از حد منابع حیاتی میباشد. می توان تلفات زیاد آب در بخش کشاورزی را با اتخاذ راهبردهای صحیح و کارآمد - از قبیل توسعه شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی - اصلاح کرد - زینال زاده، - 1385در این تحقیق سعی شده به منظور توسعه و اصلاح شبکه های آبیاری و زهکشی شیب آب و پشت آب پایین در سیستان که یکی از اقدامات اساسی در جهت افزایش راندمان آبیاری و کارایی مصرف آب می باشد ضمن بررسی موانع و مشکلات موجود در بخش آب منطقه سیستان با ارائه پتانسیل ها و توانمندیهای منطقه ، راهکارها و برنامه های اصلاحی در بخش آب تهیه و مطرح گردد.
مواد و روشها منطقه مورد مطالعه
دشت سیستان با متوسط بارندگی معادل 55 میلیمتر و متوسط تبخیر سالیانه به میزان 4800 میلیمتر از نظر اقلیمی جزو مناطق گرم و خشک می باشد. سیستان دشت رسوبی کم و بیش مسطحی است با ارتفاع متوسط 480 متر از سطح دریا که از رسوبات شعبات رودخانه هیرمند تشکیل شده است. منبع آب دشت سیستان رودخانه هیرمند است که در کشور افغانستان جاری است و در مرز ایران به دو شاخه تقسیم می شود:
الف- شاخه سیستان رود از شرق به غرب وارد ایران شده و در انتها به هامون هیرمند منتهی می شود.
ب - شاخه پریان مشترک مرز ایران و افغانستان است که در نقطه مرزی از رودخانه هیرمند منشعب می شود و به هامون پوزک منتهی می شود.
سیستان از چند ویژگی ناهمتا و نادر برخوردار است؛ پایابی کاملا مسطح و بسیار کم شیب که بیشترین وابستگی را به سراب پرآب و پهناور خود دارد. سرزمینی که با وجود ریزش های اندک آسمانی، تبخیر بسیار زیاد، بادهای گرم و طولانی اش و محدودیت های شدید در آبخوان های ناچیزش، انتظار می رود که دارای سختترین شرایط بالقوه طبیعی برای زیستن باشد؛ اما آب فراوانی که در طول سده های گذشته از ارتفاعات هندوکش و از طریق هیرمند به آن سرریز می کرده ، نه تنها چهره ای متفاوت به محدوده مورد مطالعه بخشیده که توان تولیدی قابل توجهی نیز برای آن آفریده است. هر چند بدلیل ضریب تغییرات اقلیمی قابل توجه منطقه و نوسانات غیر قابل پیش بینی حاکم بر آن ، این توان تولیدی در اغلب مواقع غیرقابل دسترس یا مهار بوده است؛ به نحوی که به راحتی می توان سیستان را در شمار یکی از محروم ترین و فقیرترین زیست بوم های کشور از منظر مواهب طبیعی قلمداد کرد. تصاویر شماره 1 و 2 آشکارا وسعت و شدت قهر طبیعت را در زمانی کمتر از 25 سال در منطقه نشان می دهد - بی نام، . - 1386با توجه به ویژگیهای دشت سیستان و با شناخت مشکلات و پتانسیل های منطقه می توان برنامه های توسعه در بخش آب را ارائه نمود .
