بخشی از مقاله
چکیده
آب یکی از چالشهای قرن حاضر است که میتواند سر منشأ بسیاری از تحولات مثبت و منفی جهان قرار گیرد. استان فارس و با توجه به نقش مهمی که در تولید محصولات کشاورزی که دارند و جزء استانهای کشور هستند که به دلیل نازل بودن ریزشهای جوی و برداشتهای بیرویه و غیر اصولی در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهد بود.در این تحقیق بهرهوری آب کشاورزی در محدوده شبکه آبیاری و زهکشی سد درودزن در فارس را با استفاده از شاخصهای CPD,BPD,NBPD مورد بررسی قرار داده است.
جهت تعیین این شاخصها نیاز به محاسبه هزینه و درآمد محصولات اصلی کشت شده در این دو شبکه میباشد. نتایج حاصله نشان می دهد که کشتهایی با مصرف آب بالا و بازده اقتصادی پائین باید از الگوی کشت منطقه حذف و به جای آنها کشتهایی که هم باعث کاهش مصرف، استحصال آب و هم متضمن منافع اقتصادی بالا برای کشاورزان و بهرهبرداران کشاورزی میباشد، جایگزین شود.
مقدمه :
کشور پهناور ایران به علت دارا بودن موقعیت خاص آب و هوایی جزء مناطق خشک و نیمه خشک می باشد که میزان متوسط بارندگی آن سالانه حدود یک سوم بارندگی جهان است و منابع آبی یکی از عوامل محدود کننده در بخش کشاورزی می باشد.
آب یکی از چالشهای فرن حاضر است که می تواند سر منشأ بسیاری از تحولات مثبت و منفی جهان قرار گیرد. بین توان تأمین آب و شرب تقاضا خلایی وجود دارد که بحران آفرین است بخش عمده ای از عدم تعادل در منابع آب ناشی از محدودیت طبیعی آب بوده و بخش دیگر تأثیرگذاری اقدامات و فعالیتهای انسان بر روی منابع آب است که محدودیت ذاتی منابع آب، خشکسالی، افزایش جمعیت، بهره برداری بی رویه از منابع و ذخائر موجود و در نتیجه افت منابع آب و اثرات تخریبی فعالیت انسان بر محیط زیست جملگی زمینه ساز چالشهای سنگینی در امر بهره گیری از منابع آب شیرین است.
سابقه تحقیق:
در خصوص مسائل مختلف بهره وری آب مطالعاتی انجام گردیده که در ذیل به چند مورد از آنها اشاره شده است.
در مطالعه بحران آب و لزوم توجه به بهره وری آب کشاورزی در دشت بیرجند به این نتایج دست یافتند که کمبود آب و تکیه ی صرف بر ذخیره ی آبخوان ها که به علت وجود خشکسالی ها و گسترش نیازهای بخش های اقتصادی-اجتماعی مناطق خشک کشور همانند خراسان جنوبی را با بحران جدی در تامین آب مواجه ساخته؛ باید دیدگاه های گوناگون مدیریت آب در بخش کشاورزی این مناطق با الویت نگرش اقتصاد زیست محیطی،شاخصهای بهره وری آب کشاورزی را در کنار سایر روش ها مدیریت آب در این بخش مورد توجه جدی قرار گیرد.
در مطالعه خود پیش بینی تغییرات سطح آب زیرزمینی دشت سیدان فاروق شهرستان مرودشت پرداختند و با توجه به تغییرات سطح ایستابی آب منطقه و افت مداوم آنها طی سالهای گذشته و کاهش ذخائر مخازن آب زیرزمینی دشت مورد مطالعه به این نتیجه رسیدند که با ثابت بودن الگوی مصرف و عدم تغییر در روند تغذیه سفره سطح آب در شهریور 1400 نسبت به سال 1387، 8/25 با کاهش مواجه خواهیم بود
بررسی بهره وری آب و تابع تقاضای آب در تولید چغندر در منطقه اقلید پرداختند. آنها عنوان نمودند که افزایش بهره وری، آنکه به مثابه افزایش آب در دسترس تلقی می شود می تواند اثر محسوسی بر سطح تولید داشته باشد.
طرح مسئاله تحقیق:
کمبود آب و تأمین آب میزان آب قابل استحصال و عدم تعریف درست مسأله کمبود آب نبود دیدگاه بلند در نزد مصرف کننده به علت ضعف در اصول ترویجی و آموزشی باعث گردیده در کشور با مشکلات زیادی روبرو هستیم. اثرات منفی ناشی از عدم بهره برداری مناسب از منابع آب، کاهش انگیزه کشاورزان و کاهش درآمد آنها گردیده بلکه اقتصاد کشور را نیز با مشکل مواجه نموده است.
فرض اساسی آن تحقیق نیز بر این پایه استوار است که با استفاده از نتایج حاصله از شاخصهای بهره وری آب کشاورزی راهکارهای مناسبی جهت تهدید مصرف آب در کشت های زراعی منطقه دنبال نموده و با محدود کردن استحصال آب کشاورزی به عنوان یکی از سیاستگذاری های مقابله با بحران آب دست یافت.
اهداف :
-1 بررسی بهره وری آب کشاورزی در اراضی زیر دست سدها
-2 بررسی وضعیت منابع آب محدوده سد درودزن
-3 تعیین الگوی کشت مناسب در محدوده شبکه آبیاری و زهکشی درودزن
-4 اتخاذ سیاست های مناسب جهت حفظ منابع آب منطقه مورد مطالعه
-5 ارائه راهکارهایی در جهت سازماندهی الگوی زراعی در راستای تجدید مصرف آب
وضعیت شبکه آبیاری و زهکشی سد درودزن :
سد درودزن در سال 1345 با هدف جلوگیری از سیلاب ،تامین آب کشاورزی صنعت و شرب و همینطور تولید برق شروع گردید و در سال 1351 به بهر ه برداری رسید با حجم 993 میلیون متر مکعب و 860 میلیون حجم آب قابل تنظیم ، میزان اراضی تحت شرب 42 هزار هکتار که پس از توسعه به 112 هزار هکتار در سال نرمال می باشد . و میزان 60 میلیون متر مکعب آب صنعت، شرب شهر شیراز ، مرودشت و روستاهای بین راهی را تامین می نماید.
روش تحقیق:
جهت تعیین شاخص های بهره وری آب کشاورزی نیاز به محاسبه ی هزینه و درآمد محصولات اصلی کشت شده می باشد که بعد از بررسی همه جانبه ابعاد مسأله، بعضی از محصولات را انتخاب نموده و آنها را مورد بررسی قرار دادیم. به منظور هزینه سنجی محصولات کشاورزی داده ها توسط وزارت کشاورزی تهیه و اقدام به تجزیه و تحلیل داده ها شده است. همچنین به کمک نرم افزارهای Excel و Spss جداول تهیه گردید.
مفهوم و تحلیل شاخصهای بهره وری آب کشاورزی:
شاخصهای بهره وری مصرف آب کشاورزی در این بررسی شامل CPD - crop per drop - ، BPD - benefit per drop - ، NBPD - net benefit per drop - می باشد. شاخص CPD مقدار محصول تولید شده را نسبت به حجم آب مصرف شده می سنجد. مسلما هر چه این نسبت بالاتر باشد نشان دهنده ی مصرف صحیح تر آب است، اما نشانگر سود اقتصادی بیشتر نمی تواند باشد.
شاخص BPD میزان سود ناخالص را به ازای واحد حجم آب مصرف شده می سنجد. اما در این روش هزینه ی تولید محصول در نظر گرفته نشده است. از این رو بهترین شاخص برای سنجش بهره وری آب استفاده از شاخص NBPD می باشد که نه تنها میزان سود خالص را به ازای واحد حجم آب مصرف شده تعیین می نماید، بلکه این شاخص اهمیت زیادی در برنامه ریزی الگو و ترکیب کشت در مناطق خشک مواجه با محدودیت آب دارد.
= A حجم آب مصرف شده در هکتار بدون در نظر گرفتن بارندگی - مترمکعب - CPD = P / A
= P مقدار محصول تولید شده یا میزان عملکرد محصول - کیلوگرم در هکتار -
=V میزان ارزش کل فروش محصول - اصلی و فرعی - در هکتار - ریال - BPD = V/A
= B میزان سود ناخالص در هکتار - ریال - NBPD = D/A
نتایج تحقیق :
برای محاسبه ی شاخص های بهره وری آب کشاورزی ابتدا هزینه ی تولید محصولات عمده ی زراعی درچهار مرحله ی جداگانه شامل هزینه های مرحله ی آماده سازی زمین، مرحله کاشت، مرحله داشت،ومرحله برداشت و بر اساس شاخصهای مربوط در جدول زیر درج و گنجانده شده است.
جدول - : - 1 هزینه تولید محصولات کشاورزی در اراضی شبکه سد درودزن سال88-87 - ریال -
جدول - : - 2 ارزش ناخالص محصول در هکتار تولیدات کشاورزی در اراضی شبکه سد درودزن در سال زراعی88-87 - ریال - *
