بخشی از مقاله
چکیده:
تحولات ساختاري- تکنولوژیک در اقتصاد جهانی و در بخش انرژي از جمله ضرورت تنوع بخشیدن به منابع تامین انرژي، امنیت عرضه، رشد فزاینده مصرف انرژي در افق هاي بلند مدت و در آشورهاي نوخاسته صنعتی ودرحال توسعه، نگرانی نسبت به آلودگی هاي محیط زیست، افزایش سریع مصارف محصولات گوناگون پتروشیمیایی و... گاز را به منزله یک منبع انرژي ونهاده صنعتی ممتاز در عرصه اقتصاد جهانی مطرح آرده است. در وراي این اصل ایران درآینده با ملاحظه گستردگی بازار گاز در سطح بین المللی می تواند در فرآیند باز آرایی اقتصاد ملی و بخش انرژي آشور به عرصه مبادلات جهانی گاز وارد شود.در این مطلب ، در ابتدا به بیان دیدگاه مدیریتی بر نحوه استفاده از گاز طبیعی به عنوان یک انرژي نوین پرداخته و سپس از دیدگاه فنی نیز این موضوع بررسی می گردد.
دیدگاه مدیریتی
مقدمه ای بر گاز طبیعی
تحقق هدف هاي سه گانه تامین گسترده تر گاز در مصارف انرژي داخلی، اجراي طرح هاي صیانتی تزریق گاز در میدان هاي نفتی و عهده دار شدن نقش و سهم منطقی در بازارهاي صادراتی گاز مستلزم برنامه ریزي هاي بلندمدت و مطالعات جامع است آه بتواند جهت گیري هاي توسعه منابع گازي و بهره برداري مؤثر از ذخایر ارزشمند گاز آشور را تبیین نماید.پروژه مطالعات جامع گاز آشور با بهره گیري ازاطلاعات مربوط به عملکرد صنعت گاز آشور در بیست سال گذشته وبراساس طراحی وتدوین مدل هاي ریاضی به طرح چشم اندازي از آینده پرداخته است ودر قالب آن عرضه وتقاضاي حامل هاي مختلف انرژي وسهم هریک از آنها دربخش هاي مختلف خانگی- تجاري، صنعت، آشاورزي وحمل ونقل در افق بیست سال آینده ارائه شده است.
توسعه منابع گازي آشور و تبدیل ذخایر گازي به منابع قابل بهره برداري و در دسترس با آمیات پیش بینی شده مستلزم سرمایه گذاري عظیم در این بخش وتحول بنیادي تکنولوژیک آن است و از همین روي گسترش و تعمیق همکاري هاي بین المللی منطقه اي از جمله شرایط اساسی توفیق در اجراي برنامه هاي طراحی شده و دگرگونی در مبانی فنی تولید و جلب سرمایه در بخش انرژي به طور عام وبخش گاز به طور خاص است. چنین فرآیندي ناگزیر مستلزم بازآرایی صنعت نفت وگاز آشور وانطباق آن با شرایط جدید فنی، اقتصادي وتجاري در سطح بین المللی است. مصرف سرانه گاز طبیعی در دو دهه گذشته با نوساناتی توأم بوده است و در دوقطب بزرگ مصرفی جهان یعنی آمریکاي شمالی وشوري سابق در جهت عکس یکدیگر حرآت آرده است.
مصرف سرانه آمریکاي شمالی در دهه هاي 70 و80 با آاهش توأم بود. درصورتی آه مصرف شوري سابق افزایش داشته است. این روند با فروپاشی اتحاد شوروي معکوس شده است. دراین دو دهه مصرف سرانه جهانی از رشد پیوسته اي برخوردار بود ودرسال 1990 به حدود 0/30 تن معادل نفت بالغ گردید وبعد ازآن با یک روند آاهش - محدود - روبه رو شد.روزنامه »آامرسانت« چاپ مسکو، روز پنجشنبه 4 بهمن 1386 به نقل از یک منبع نزدیک به دولت روسیه نوشت »اوپک گازی«، متشکل از آشورهای تولیدآننده گاز طبیعی ممکن است در آینده ای نزدیک تشکیل شود .به گزارش خبرگزاری فرانسه از مسکو، این روزنامه بدون اشاره به نام منبع خود افزود اساسنامه این سازمان جدید احتمالا در گردهمایی مجمع آشورهای تولیدآننده گاز آه قرار است در ماه ژوئن - خرداد - آینده در مسکو تشکیل جلسه دهد، ارائه خواهد شد.
این خبرگزاری به نقل از کامر سانت افزود: ایران اوایل سال گذشته میلادی پیش نویس اساسنامه این سازمان را پیشنهاد آرد و وزارت صنایع و انرژی روسیه آن را در ماه اآتبر گذشته مورد بررسی قرار داد .وی خاطرنشان آرد: بیشتر بندهای این اساسنامه تقریبا به طور آامل به اساسنامه سازمان آشورهای صادرآننده نفت »اوپک« شبیه است.آامرسانت در ادامه نوشت: آارشناسان انرژی معتقدند حتی اگر چنین سازمانی در سالهای آینده تشکیل شود، به دلیل مقاومت شدید آمریکا و اتحادیه اروپا، قدرتی برابر با اوپک نخواهد داشت .پیشتر »ولادیمیر پوتین« رییس جمهوری روسیه، پیشنهاد ایران برای تشکیل اوپک گازی را جالب توجه خوانده بود.
روسیه ٣٠ درصد منابع گازی شناخته شده جهان را در اختیار دارد و ٢٠ درصد گاز مصرفی جهان را تولید میآند. ایران پس از روسیه از نظر ذخایر گازی جهان در مقام دوم قرار دارد . در این رابطه به گزارش ایسنا، شرکت کنندگان در همایش کشورهاي صادر کننده گاز که روسیه نیز در آن حضور دارد، قصد دارند بر پایه این همایش سازمانی بینالمللی ایجاد کنند که اصول آن مشابه اوپک باشد. آییننامه ساختار جدید ممکن است در هفتمین همایش که ماه ژوئن در مسکو برگزار خواهد شد، ارائه شود، اما کارشناسان معتقدند که با وجود مخالفت آمریکا و اتحادیه اروپا، اوپک گازي نمیتواند در آیندهاي نزدیک اقتداري همانند سازمان نفتی مشابه داشته باشد.
مساله اصلی که اکنون کشورهاي صادر کننده گاز بررسی میکنند، مبدل آردن این باشگاه غیر رسمی که هیچ ارگان مرکزي مدیریتی و هماهنگی ندارد، به یک سازمان مهم بینالمللی صادرکننده گاز است و شرکتکنندگان در آن میتوانند نسبت به اوپک امکانات بسیار بیشتري براي اداره اوضاع در بازار گاز داشته باشند. یک فرد آگاه نزدیک به دولت روسیه توضیح داد که پیشنویس آیین نامه ساختار جدید را ایران سال گذشته براي بررسی ارائه داده بود و افزود که بخش بیشتر این سند، در رابطه با عضویت ارگان هاي اداري و مالی، تقریبا مطابق آیین نامه اوپک است.یک منبع آگاه در گازپروم نیز تایید کرد که پیشنویس ارائه شده از سوي ایران براي این سازمان بینالمللی جدید از بسیاري لحاظ شبیه اوپک است.
وي گفت: این ویرایش نهایی نیست، زیرا لازم است که ویژگیهاي تجارت گاز نیز در نظر گرفته شوند. به گزارش نووستی، قرار است توافق نهایی درباره مواضع شرکت کنندگان در همایش گازي پیرامون آییننامه سازمان بینالمللی جدید، در ماه ژوئن طی نشست آتی کمیته بلندپایه این همایش حاصل شود که باید در مسکو یک روز پیش از هفتمین همایش برگزار شود. تاریخ دقیق هنوز اطلاع داده نشده است. کارشناسان معتقدند که در سالهاي آینده، سازمان بینالمللی کشورهاي صادرکننده گاز ایجاد خواهد شد، اما کارکردهاي اوپک را دوبله نخواهد کرد. ماکسیم شئین کارشناس اقتصادي روسیه میگوید که اگر آیین نامه اوپک گازي در مسکو بررسی شود، منجر به ایجاد وخامت جدید در روابط بین آمریکا و روسیه خواهد بود.
والري نستروف - کارشناس اقتصادي - معتقد است که سازمان کشورهاي صادرکننده گاز در آینده نزدیک ایجاد خواهد شد، اما به علت مقاومت فعالانه اتحادیه اروپا و آمریکا، نفوذ چندانی بر بازار جهانی گاز همانند نفوذ اوپک بر بازار نفت نخواهد داشت. به عقیده این کارشناس، صادرکنندگان گاز باید راهی تکاملی و نه انقلابی را براي اتحاد مساعی طی کنند. این در حالی است آه والري دراگانوف معاون اول رییس کمیته امور انرژي مجلس دوماي روسیه احتمال داد که در تابستان سال 2008 اوپک گازي ایجاد شود و تاکید کرد که تاسیس آن به نفع روسیه خواهد بود. دراگانوف گفت: ایجاد چنین سازمان بینالمللی به نفع روسیه به عنوان صادر کننده اصلی گاز است، چرا که روسیه به نظم در بازار جهانی و به تنظیم آن همراه با مواضع دیگر بازیگران تمایل دارد. به اعتقاد وي ایجاد اپک گازي روسیه را به بازیگري قوي تبدیل خواهد کرد.
پراآندگی و عمر ذخایر گاز طبیعی در جهان
حجم ذخایر تثبیت شده گاز طبیعی درجهان در سه دهه اخیر تقریباً 3 برابرشده است و بررسی عمر ذخایر جهانی گاز دراین دوره حاآی از افزایش عمر این ذخایر است. پراآندگی جغرافیایی ذخایر عبارتند از: شوروي سابق با میزان ذخایر تثبیت شده 56 تریلیون مترمکعب با حدود 40 درصد میزان ذخایر جهان، خاورمیانه با میزان ذخیره اي 45/2 تریلیون متر مکعب با حدود 32/4 درصد حجمی گاز جهان، خاورمیانه با میزان ذخیره اي 45/2 تریلیون مترمکعب با حدود32/4 درصد حجمی گاز جهان، آسیا و اقیانوسیه، با حجم ذخایر 9/5 تریلیون مترمکعب با حدود6/7 درصد میزان جهانی گاز، قاره آفریقا با 9/4 تریلیون مترمکعب با حدود 6/7 درصد حجم جهانی ذخایر گاز الجزایر، هند ونروژ سایر میدان هاي عظیم را دراختیار دارند.
پتانسیل تولید و عرضه گاز طبیعی در جهان
تولید و عرضه گاز طبیعی در دهه گذشته در مقایسه با سایر حامل هاي انرژي مخصوصاً درمناطق خاورمیانه آفریقا، آمریکاي مرآزي از افزایش قابل توجه اي برخوردار بوده است، به طور آلی میزان تولید این نواحی در این دوره حدود 100 درصد رشد داشته لکن این میزان تولید با در نظر گرفتن ذخایر عظیم گازي مناطق فوق آه داراي عمر متوسط بیش از - 100صد - سال هستند هنوز بسیار ناچیز بوده که نشان دهنده توان بالقوه اي است آه در صورت به فعل درآمدن قادر به تامین مصارف بلند مدت انرژي جهانی خواهد بود. از جمله نکات مهم در ارتباط با ذخایر گازي، تمرآز بیش از 70 درصد این منابع در دومنطقه خاورمیانه وشوروي سابق - - FSV با ذخایر معادل 100 تریلیون مترمکعب است آه از دیدگاه برنامه ریزي آتی انرژي جهانی بسیار حائز اهمیت است.
رشد مصرف گاز در مقایسه با سایر حامل هاي انرژي و همچنین تجارت جهانی آن چه به طریق خط لوله - گاز طبیعی - NG= ویا حمل با آشتی - LNG - در دهه اخیر قابل بررسی است. رشد تقاضاي گاز در آشورهاي جهان آه تا پایان دهه 80 با نرخ فزاینده اي ادامه داشت با آاهش مصرف شوروي سابق به دلیل مسائل مرتبط با فروپاشی نظام حاآم برآن سیر نزولی پیدا آرده تاآنون نیز باشتاب آاهنده اي ادامه دارد که این روند به مرور بر طرف خواهدشد. میزان مطلق مصرف گازطبیعی در دهه گذشته همیشه صعودي بوده است. عمرذخایرگاز به میزان 22 سال - 50 درصد - بیشتر از عمر ذخایر نفتی است؛ ازاین رو جهان جهت تامین نیازهاي آتی انرژي خود بیشتر از نفت می تواند برروي گاز تکیه داشته باشد.
میزان ذخایر گاز طبیعی شوروي سابق 40 درصد کل ذخایر جهان است که روسیه به تنهایی 34/5 درصد از ذخایر جهان را داراست و خاورمیانه 32/4 درصد یعنی تقریباً یک سوم ذخایر گاز جهان را دراختیار دارد آه سهم ایران به تنهایی 15 درصد است، دو منطقه در جهان یعنی شوروي سابق - روسیه، ترآمنستان، قزاقستان و ازبکستان - و خاورمیانه - ایران، قطر، امارات عربی متحد، عراق، آویت و عربستان - جمعاً حدود 75 درصد از ذخایر را دراختیار دارند، این ارقام به تنهایی گویاي اهمیت استراتژیک ایران از لحاظ منابع گازجهان است زیرا علاوه براین آه ایران دومین آشور عمده جهان از لحاظ میزان ذخایر است، در عین حال بین دو قطب مهم گازي جهان قرار دارد واین مطلب بر اهمیت استراتژیک آشور می افزاید.
عمر ذخایر گاز ایران با روند تولید فعلی بیش از 200 سال برآورد می شود آه این امرمسئله صادرات گاز را مورد توجه قرار می دهد ونیز با انجام اآتشاف هاي جدید احتمالاً برمیزان این ذخایر ثابت شده در سال هاي آینده افزوده، خواهد شد. که نیاز به برنامه ریزي درازمدت دارد. ده میدان عظیم گازي جهان به ترتیب بزرگی عبارتند از: میدان گاز گنبد شمالی - پارس جنوبی - آه عظیم ترین میدان گاز جهان است و روسیه پنج میدان در اختیار دارد. ایران نیز؛ در با اختیار داشتن پارس شمالی و جنوبی دو میدان عظیم جهان را داراست، قطر - مشترك با ایران - .
ذخایر گاز طبیعی در جهان
به طور آلی ذخایر گاز نیز همچون ذخایر نفتی به سه دسته تقسیم می شوند: ذخایر ثابت شده - Reserves Proved - ، ذخایر احتمالی - - Probable وذخایر ممکن . - Possible - ذخایر ثابت شده آن دسته از ذخایري هستند آه اآتشاف درآنها به پایان رسیده ودر حال حاضر در مرحله تولید ویا توسعه قرار دارند. ذخایر احتمالی به آن دسته اطلاق می شود آه اآتشاف در آنها به پایان رسیده و به احتمال زیاد تحت شرایط فنی و اقتصادي فعلی قابلیت تولید را خواهند داشت. ذخایر ممکن نیز ذخایري هستند آه شناخت زمین شناسی برروي آنها صورت گرفته ومعمولاً در جنب ذخایر ثابت شده یا احتمالی قرار دارند وارقام ارائه شده صرفاً تخمین هاي آارشناسان زمین شناسی نفت وگاز است.
ذخایر گاز جهان در بیست سال گذشته از روند پایدار افزایشی برخوردار بوده است. آشف میدان هاي عظیم گازي مستقل در روسیه مانند اورنگري - - Urengoy، یامبرگ - Yamburg - و بواننکوسکوي - - Bovanakovskoye وهمچنین میدان عظیم گازي پارس جنوبی درایران. به طور آلی ذخایر گاز جهان در پایان سال 1995 نسبت به سال 1975 به میزان 121 درصد و نسبت به سال 1985، 41 درصد افزایش نشان می دهد. درسال هاي 1994و 1995 روند اآتشاف میدان هاي عظیم به انتها رسید و در نتیجه ذخایر گاز جهان اندآی روبه نقصان نهاد، است. یکی دیگر از علل آاهش ذخایر، افزایش روند تولید گاز در جهان می باشد.
چنانچه رشد ذخایر گاز در جهان به میزان 30 درصد در 10 سال آینده تصور نماییم، دراین صورت میزان ذخایر گاز جهان در حد 180 تریلیون متر مکعب درسال 2005 خواهد بود آه این افزایش درحقیقت ادامه روند گذشته لیکن با شتاب نسبتاً آمتري می باشد.در مجموع، عمر ذخایر گاز جهان با نرخ تولید فعلی حدود 65 سال برآورد می شود و درمقایسه با عمر ذخایر نفتی آه حدود 43 سال است از وضعیت مطلوب تري برخوردار است، بدین ترتیب قاره آمریکا با 8/4 تریلیون مترمکعب حدود 6/1 درصد، امریکاي جنوبی و مرکزي با ذخایر 5/7 تریلیون مترمکعب حدود4/1 درصد قاره اروپا با 5/5 تریلیون متر مکعب 4
