بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله اطلاعات ژئوشیمیایی جدیدی برای ترکیبات آداکیتی داسیتی و ریولیتی سهند واقع در جنوب تبریز آشکار می گردد که در زمان الیگو- میوسن طی برخورد صفحات عربی و اوراسیا به دنبال فرورانش سنوزئیک اقیانوس نئوتتیس به وجود آمده اند . توده های مورد بررسی در داخل سنگهای ولکانیکی و رسوبی کرتاسه و ائوسن نفوذ کرده اند .
ترکیبات داسیتی و ریولیتی به صورت تمرکزات پایین Y، محتوای بالای Sr و الگوهای به شدت تفریق یافته عناصرنادرخاکی ،که از مشخصات آداکیت های در ارتباط با ذوب ورقه می باشند، مشخص می شوند . در دیاگرام روابط عناصر اصلی و فرعی نمونه های مورد بررسی، مشخصات آداکیتهای سیلیس- بالا را نشان دادند . همچنین این نمونه ها مقادیر بالاتر MgO و , - Mg#=MgO/[MgO+FeOt] molar - Mg# نسبت به محدوده MgO و Mg# مذاب ورقه آزمایشگاهی ایجاد شده توسط رپ و همکاران - 1991 - نشان می دهند که این ویژگی به عنوان تبادل و واکنش متقابل ماگمای آداکیتی با گوه گوشته رورانده تفسیر می گردد.
کلید واژه ها: آداکیت، سهند، فرورانش، نئوتتیس، گوه گوشته رورانده.
مقدمه :
گدازه های ترشیری در جزیره ADAK در قوس آلئوشین که توسط Kay - 1978 - بعنوان محصولات ذوب صفحه فرورونده تعریف شده بود و ویژگی های داسیت های با پتاسیم متوسط را نشان می داد، توسط Defant آداکیت نامیده شد. آداکیتها سنگهای پلوتونیکی یا ولکانیکی اسیدی- حدواسطی می باشند که ویژگی های ژئوشیمیایی مشخصی مانند؛ مقادیر بالای Sr، محتویات پایین Y ، الگوهای عناصرنادرخاکی تفریق یافته شیب دار - ارزش های بالای - La/Yb و بدون آنومالی منفی Eu را آشکار می سازند.
مطالعات در چند دهه اخیر نشان داده است منشأ این سنگها بسیار متنوع و حتی امروزه هم هنوز پتروژنز این ترکیبات یکی از موضوعات بسیار بحث انگیز می باشد، . - Jian- Wei Li et al., 2007 - از مهمترین مدلهای پتروژنزی که برای این سنگها پیشنهاد گردیده، می توان به موارد ذیل اشاره نمود ، - Nobutaka Tsuchiya et al., . - 2007
- مذاب حاصل از ذوب بخشی ورقه اقیانوسی جوان داغ و فرورونده
- مذاب حاصل از پوسته پائینی ضخیم شده
- تبلور بخشی ماگماهای بازالتی
- مذاب پریدوتیت اولیه که توسط ذوب ورقه متاسوماتیسم شده است.
شناسایی آداکیتها و پژوهش ژنز آنها از دو جنبه حائز اهمیت می باشد، یکی به دلیل رژیم های تکتونیکی وحرارتی ویژه ای که تحت آن، این ترکیبات ایجاد می شوند و دیگر به دلیل همراهی اکثر ترکیبات آداکیتی با کانسارهای مس مولیبدن- طلا در ارتباط با پورفیری یا بدون ارتباط با آن می باشد، - Jian-Wei Li et al., . - 2007 پژوهش اخیر به روشن شدن مشخصات ژئوشیمیایی این ترکیبات و بحث ژنز آنها در منطقه سهند اختصاص دارد.
زمین شناسی :
منطقه مورد مطالعه در شمال غرب ایران، 40 کیلومتری جنوب شهر تبریز و شرق دریاچه ارومیه مابین طول جغرافیایی شرقی'30 ،46° تا 40' ،46° و عرض جغرافیایی شمالی'30 ،37° تا 40' ،37° قرار دارد. آتشفشان سهند از آتشفشانهای جوان در قسمت شمالی کمربند ماگمایی ارومیه - دختر میباشد که از اواخر میوسن تا پلیستوسن بصورت متناوب دارای فعالیت های انفجاری و خروج گدازه بوده است - شکل - 1، - پیرمحمدی علیشاه، . 1390 -
در مراحل اولیه فعالیت آتشفشانی در سهند، گدازه های حدواسط با ترکیبات مختلف فوران کرده و در انتهای میوسن، انتشار وسیع پامیس و خاکستر آتشفشانی اتفاق افتاده است و در جدیدترین فعالیت آتشفشانی در پلیوسن و کواترنری، بعد از مراحل آرامش و خاموشی گدازه های اسیدی مانند داسیت و ریوداسیت فوران کرده اند که هم سن با سایر گنبدهای ساب ولکان در منطقه آذربایجان بوده و مربوط به مرحله آخر فعالیت آتشفشانی می باشند.
شکل های گنبدی در در منطقه سهند به دو صورت دیده می شوند: - 1 گنبدهای آتشفشانی منفرد و بزرگ - 2 توده های گنبدی شکل با اندازه های کوچک تر و متعدد. گنبد های آتشفشانی موجود در این منطقه، همگی واحد های رسوبی سازند سرخ بالایی را قطع کرده و سبب خردشدگی و شیب دار سنگ های مجاور شده اند، - پیرمحمدی علیشاه، .1390 -
همه این مجموعه آتشفشانی توسط رسوبات جوانتر آبرفتی و اپی کلاستیک با سن پلیوسن پوشیده شده اند. آرایش و جایگیری خطی گنبدهای آتشفشانی سهند و ارتباط آنها با سایر مجموعه های آتشفشانی در آذربایجان، نشان می دهد که فوران های آتشفشانی شکافی بوده و در اثر حرکات گسل های امتدادلغز و عمدتاً از محل برخورد گسل های متقاطع با روندهای NE-SW و NW-SE صورت گرفته و پیروی فعالیت های آتشفشانی از ساختارهای زمین ساختی منطقه را نشان می دهد.
ژئوشیمی :
سنگ های منطقه مورد مطالعه توسط محتویات SiO2 از محدوده 69/7 wt% تا 58/2 و مقادیر MgO و - molar,Mg≠= MgO/[MgO+FeOt] - Mg≠ به ترتیب از محدوده های 2/63 wt%تا ./16 و ./13 تا ./38 مشخص می شوند. مقادیر A/CNK - Al2O3/CaO+Na2O+K2O molar - ، ./81 تا 1/71 دلالت بر ترکیبات متاآلومینیوم تا کمی پرآلومینیوم دارد. الگوی REE نرمالیزه شده نسبت به کندریت به صورت نیمه موازی، با تفکیک قوی REE سبک و REE سنگین، و بدون آنومالی منفی Eu مشخص می شوند.
نمونه ها غنی در عناصر لیتوفیل درشت یون - LILE - و عناصر نادر خاکی سبک - LREE - ، اما تهی شده در عناصر با میدان پایداری بالا - HFSE - و عناصر نادر خاکی سنگین - HREE - ، آشکار شده اند، - شکل . - 4 غنی شدگی در LREE و تهی شدگی در HREE آنها توسط نسبت های 11/67 - - La/Yb - n تا - 118/12 و 1/99 - - Gd/Yb - n تا - 6/1 انعکاس می یابد.
علاوه بر این، آنها دارای مقادیر بالای 804 ppm - Sr تا - 391، محتویات پایین ppm - Y 20/8 تا - 3/6 و 2/27 - Yb تا - ./7 در مقایسه با ترکیبات کالک-آلکالن تیپیک می باشند. مشخصه ایی که معمولاً برای شناسایی آداکیت ها به کار می رود، ماهیت سدیک آنها می باشد که در این خصوص استثنائاتی نیز وجود دارد. در هر حال نمونه های مورد مطالعه دارای مقادیر بالای 3/11 - Na2O تا - 4/88 و نسبت های به طور نسبی بالای 1/24 - Na2O/K2O تا - 2/60 می باشند.
