بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله اطلاعات ژئوشیمیایی جدیدي براي ترکیبات آداکیتی داسیتی و ریولیتی سهند واقع در جنوب تبریز آشکار می گردد که در زمان الیگو- میوسن طی برخورد صفحات عربی و اوراسیا به دنبال فرورانش سنوزئیک اقیانوس نئوتتیس به وجود آمده اند . توده هاي مورد بررسی در داخل سنگهاي ولکانیکی و رسوبی کرتاسه و ائوسن نفوذ کرده اند . ترکیبات داسیتی و ریولیتی به صورت تمرکزات پایین Y، محتواي بالاي Sr و الگوهاي به شدت تفریق یافته عناصرنادرخاکی ،که از مشخصات آداکیتهاي در ارتباط با ذوب ورقه می باشند، مشخص می شوند.
در دیاگرام روابط عناصر اصلی و فرعی نمونه هاي مورد بررسی، مشخصات آداکیتهاي سیلیس- بالا را نشان دادند . همچنین این نمونه ها مقادیر بالاتر MgO و - Mg#=MgO/[MgO+FeOt] , molar - Mg# نسبت به محدوده MgO و Mg# مذاب ورقه آزمایشگاهی ایجاد شده توسط رپ و همکاران - 1991 - نشان می دهند که این ویژگی به عنوان تبادل و واکنش متقابل ماگماي آداکیتی با گوه گوشته رورانده تفسیر می گردد.
مقدمه
گدازه هاي ترشیري در جزیرة ADAK در قوس آلئوشین که توسط Kay - 1978 - بعنوان محصولات ذوب صفحه فرورونده تعریف شده بود و ویژگی هاي داسیت هاي با پتاسیم متوسط را نشان می داد، توسط Defant & Drummond - 1990 - آداکیت نامیده شد. آداکیتها سنگهاي پلوتونیکی یا ولکانیکی اسیدي- حدواسطی می باشند که ویژگی هاي ژئوشیمیایی مشخصی مانند؛ مقادیر بالاي Sr، محتویات پایین Y ، الگوهاي عناصرنادرخاکی تفریق یافته شیب دار - ارزش هاي بالاي - La/Yb و بدون آنومالی منفی Eu را آشکار می سازند. مطالعات در چند دهه اخیر نشان داده است منشأ این سنگها بسیار متنوع و حتی امروزه هم هنوز پتروژنز این ترکیبات یکی از موضوعات بسیار بحث انگیز می باشد، . - Jian- Wei Li et al., 2007 - از مهمترین مدلهاي پتروژنزي که براي این سنگها پیشنهاد گردیده، می توان به موارد ذیل اشاره نمود.
- مذاب حاصل از ذوب بخشی ورقه اقیانوسی جوان داغ و فرورونده
- مذاب حاصل از پوسته پائینی ضخیم شده
- تبلور بخشی ماگماهاي بازالتی
- مذاب پریدوتیت اولیه که توسط ذوب ورقه متاسوماتیسم شده است.
شناسایی آداکیتها و پژوهش ژنز آنها از دو جنبه حائز اهمیت می باشد، یکی به دلیل رژیم هاي تکتونیکی وحرارتی ویژه اي که تحت آن، این ترکیبات ایجاد می شوند و دیگر به دلیل همراهی اکثر ترکیبات آداکیتی با کانسارهاي مس مولیبدن- طلا در ارتباط با پورفیري یا بدون ارتباط با آن می باشد، - . - Jian-Wei Li et al., 2007 پژوهش اخیر به روشن شدن مشخصات ژئوشیمیایی این ترکیبات و بحث ژنز آنها در منطقه سهند اختصاص دارد.
روش مطالعه
پس از جمع آوري اطلاعات موجود از منطقه مورد مطالعه، بررسی هاي مقدماتی از کل منطقه و تعیین مسیرهاي پیمایش و نمونه برداري انجام و سپس 150 نمونه که معرف کل منطقه باشند انتخاب شد. بیش از 100 مقطع نازك میکروسکوپی تهیه و مطالعات سنگ نگاري آنها انجام شد و سپس 28 نمونه به منظور بررسی خاستگاه و تعیین جایگاه زمین ساختی سنگ هاي آتشفشانی براي تجزیه شیمی سنگ به آزمایشگاه AlS-Chemexکانادا ارسال شدند.
عناصر اصلی، عناصر نادر و REE در نمونه ها، به روش ICP و با استفاده از ذوب لیتیم بورات - Lithium Borate-Fusion - اندازه گیري شدند. این عناصر عبارتند از اکسیدهاي اصلی و 38 عنصر کمیاب و .REE عناصر فرعی و نادر و نادر خاکی کمیاب آنالیز شده شامل Ag، Ba، Ce، Co، Cr، Cs، Cu، Dy، Er، Eu، Ga، Gd، Hf، Ho، La، Lu، Mo، Nb، Nd، Ni، Pb، Pr، Rb، Sm، Sn، Sr، Ta، Tb، Th، Tl، Tm، U،V، W، Y،Yb، Zn و Zr هستند.
زمین شناسی
منطقه مورد مطالعه در شمال غرب ایران، 40 کیلومتري جنوب شهر تبریز و شرق دریاچه ارومیه مابین طول جغرافیایی شرقی'30 ،46° تا 40' ،46° و عرض جغرافیایی شمالی'30 ،37° تا 40' ،37° قرار دارد - شکل . - 1 آتشفشان سهند از آتشفشانهاي جوان در قسمت شمالی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر میباشد که از اواخر میوسن تا پلیستوسن بصورت متناوب داراي فعالیتهاي انفجاري و خروج گدازه بوده است، - پیرمحمدي علیشاه، . - 1390 در مراحل اولیه فعالیت آتشفشانی در سهند، گدازه هاي حدواسط با ترکیبات مختلف فوران کرده و در انتهاي میوسن، انتشار وسیع پامیس و خاکستر آتشفشانی اتفاق افتاده است و در جدیدترین فعالیت آتشفشانی در پلیوسن و کواترنري، بعد از مراحل آرامش و خاموشی گدازه هاي اسیدي مانند داسیت و ریوداسیت فوران کرده اند که هم سن با سایر گنبدهاي ساب ولکان در منطقه آذربایجان بوده و مربوط به مرحله آخر فعالیت آتشفشانی می باشند.
شکل هاي گنبدي در در منطقه سهند به دو صورت دیده می شوند: - 1 گنبدهاي آتشفشانی منفرد و بزرگ - 2 توده هاي گنبدي شکل با اندازه هاي کوچک تر و متعدد. گنبد هاي آتشفشانی موجود در این منطقه، همگی واحد هاي رسوبی سازند سرخ بالایی را قطع کرده و سبب خردشدگی و شیب دار سنگ هاي مجاور شده اند، - پیرمحمدي علیشاه، . - 1390 همه این مجموعه آتشفشانی توسط رسوبات جوانتر آبرفتی و اپی کلاستیک با سن پلیوسن پوشیده شده اند. آرایش و جایگیري خطی گنبدهاي آتشفشانی سهند و ارتباط آنها با سایر مجموعه هاي آتشفشانی در آذربایجان، نشان می دهد که فوران هاي آتشفشانی شکافی بوده و در اثر حرکات گسل هاي امتدادلغز و عمدتاً از محل برخورد گسل هاي متقاطع با روندهاي NE-SW و NW-SE صورت گرفته و پیروي فعالیت هاي آتشفشانی از ساختارهاي زمین ساختی منطقه را نشان می دهد - شکل . - 2
ژئوشیمی
سنگ هاي منطقه مورد مطالعه توسط محتویات SiO2 از محدوده 69/7 wt% تا 58/2 و مقادیر MgO و Mg≠ - molar,Mg≠= MgO/[MgO+FeOt] - به ترتیب از محدوده هاي 2/63 wt%تا ./16 و ./13 تا ./38 مشخص می شوند. مقادیر A/CNK - Al2O3/CaO+Na2O+K2O molar - ، ./81 تا 1/71 دلالت بر ترکیبات متاآلومینیوم تا کمی پرآلومینیوم دارد. الگوي REE نرمالیزه شده نسبت به کندریت به صورت نیمه موازي، با تفکیک قوي REE سبک و REE سنگین، و بدون آنومالی منفی Eu مشخص می شوند، - شکل . - 3 نمونه ها غنی در عناصر لیتوفیل درشت یون - LILE - و عناصر نادر خاکی سبک - LREE - ، اما تهی شده در عناصر با میدان پایداري بالا - HFSE - و عناصر نادر خاکی سنگین - HREE - ، آشکار شده اند، - شکل . - 4 غنی شدگی در LREE و تهی شدگی در HREE آنها توسط نسبت هاي 11/67 - - La/Yb - n تا - 118/12 و 1/99 - - Gd/Yb - n تا - 6/1 انعکاس می یابد.
