بخشی از مقاله
چکیده
بادام یکی از مهمترین میوه های خشک وآجیلی در دنیا است. اکثر ارقام بادام به دلیل خودناسازگاری ،همواره مشکلاتی را از نظر تلقیح و میوه دهی به همراه داشته اند لذا برای تولید میوه تجارتی نیاز به گرده دهنده مناسب و سازگار دارند.در این آزمایش گرده ژنوتیپ های انتخابی تحت شماره ALC 1401 و AL322 به عنوان ژنوتیپ های امید بخش بر روی همدیگر و بر روی خود شان مورد بر اساس بلوک های کامل تصادفی در تبریز و در سال 1391 مورد بررسی قرار گرفتند.
نتایج حاصل نشان داد که ژنوتیپ های انتخابی تحت شماره ALC 1401 و AL322، ژنوتیپ های مناسبی به عنوان گرده دهنده برای یکدیگر می باشند و همچنین ژنوتیپ AL322یک ژنوتیپ خود بارور می باشد که بیشترین میوه را در زمان خودگرده افشانی تولید کرد و مناسب برای احداث باغ می باشد.از طرفی ژنوتیپ ALC 1401 یک ژنوتیپ خود ناساز گار مشخص گردید که باید برای احداث باغ با ارقام مناسب گرده دهنده کاشت نمود.
مقدمه
بادام با نام علمی - Prunus dulcis - متعلق به خانواده Rosaceae، زیر خانواده Pronoideae، جنس Prunus و زیر جنس Amygdalus است وتعداد کرومزوم های پایه در سلول های غیر جنسی بادام هشت است که دیپلوئید آن برابر x=8 - ، - 2n=16 است . - Gradzel, 2009 - بادام یکی از درختان مناطق معتدله است که با توجه به ارزش غذایی آن در کشورهای مختلف به عنوان یک محصول مهم و اقتصادی کشت و کار م یشود .افزایش کمی و کیفی محصول بادام از اهداف تحقیقاتی بسیاری از کشورهای تولیدکننده آن می باشد .
یکی از مشکلات تولید بادام مسأله تضمین گرده افشانی آن به علت خودناسازگاری است که موجب کاهش شدید تشکیل میوه میگردد. خود ناسازگاری در بادام یک پدیده ژنتیکی تلقی شده و از نوع گامتوفیتیک می باشد در این نوع ناسازگاری رشد لوله گرده در قسمت میانی خامه و یا قبل از آن متوقف می شود . - Dicenta et al.,2002a - علت این توقف به دلیل وجود ریبو نوکلئازهایی از جنس گلیکو پروتئین بوده که اس -آر - ناز نامیده می شوند از آنجا که قسمت قابل استفاده میوه در بادام بذر آن است که در نتیجه تلقیح کامل تخمک بدست می آید .
بنابراین جهت تولید میوه بادام به صورت اقتصادی , گرده افشانی و به دنبال آن تلقیح تخمک دارای اهمیت بیشتری است . لذا نیازمند کشت توام حداقل دو رقم سازگار با یکدیگر که همزمان گل می دهند مورد نیاز می باشد زیرا هر کاهش در تعداد گلهای دگر گشن شده می تواند تولید را کاهش دهدهمچنین شرایط جوی مطلوب در زمان گلدهی برای به حداکثر رسیدن فعالیت زنبور و توزیع گرده ضروری است . به همین دلیل در اغلب برنامه های اصلاحی بادام , پرورش ارقام خود سازگار برای حل مشکلات در مدیریت و گرده افشانی در باغات بادام ترغیب شده است و این امر منجر به تولید و احداث باغات تک رقمی خواهد گردید
خود ناسازگاری در بعضی از گونه های بادام تائید شده است . در حدود 30 رقم محلی بادام شیرین و تلخ آپولیا - ایتالیای جنوبی - به عنوان ارقام خود سازگار تعیین شده اند . تشکیل میوه آنها پس از خود گشنی طبیعی بطور متوسط کمتر از 15 درصد بود . و هرگز از 26 درصد تجاوز نمی کرد - Socias . - i Company and Alonso, 2004 از آنجایی که بطور اپتیمم تشکیل میوه بین 25 تا 40 درصد بسته به تراکم گل و رقم در بادام مورد انتظار است . میوه دهی بادام های خود سازگار آپولیایی از طریق خود گشنی بطور بیولوژیکی جالب توجه است
اما از لحاظ باغبانی کافی نیست . لذا یافتن مدارک بیشتر مشتمل بر طیف وسیع تری از ارقام بادام خود سازگار ضروری به نظر می رسد. مطالعاتی در رابطه با تعیین امکان تشکیل میوه اپتیمم بدنبال خود گرده افشانی در 8 رقم بادام خود سازگار در آپولیا - ایتالیای جنوبی - انجام گردیده است . متوسط تشکیل میوه از طریق خود گشنی دستی در مقایسه با مواردی که بدون مساعدت انجام گردیده بود
بادام به عنوان یکی از مهمترین درختان میوه معتدله در ایران از سابقه کشت دیرینه برخوردار بوده و تکثیر آن اغلب از طریق بذر طی سالیان متمادی دارای تنوع ژنتیکی بسیار بالایی است.جوانه های گل بادام در اکثر سالها به دلیل زودگل بودن تحت تاثیر سرمای دیررس بهاره آسیب دیده و محصول از 50 تا صد درصد از بین می رود. از طرف دیگراکثر ارقام بادام به جهت خود ناسازگاری دگر گرده افشان بوده نیاز به گرده دهنده مناسب دارند. بنابراین برای هر رقم تجارتی بادام لازم است - به استثناء برخی ارقام خود بارور خارجی همانند تونو و ژنکو - بهترین گرده دهنده در زمان احداث باغ انتخاب شود. البته بررسی تاثیر دانه گرده آن بر روی رقم اصلی ضروری است
در این بررسی سعی شده علاوه بر بررسی دگرگردافشانی ،خود ناسازگاری،گرده دهنده در بادام مورد بازنگری قرار گیردچون اکثر ارقام بادام دارای سیستم خود ناسازگاری می باشد. ناسازگاری در بادام در 99 درصد حالات از نوع گامتوفیتی تک ژنی است وگیاه دگرگشنی است و در نتیجه نیاز به درختان گرده زا دارد. بدست آوردن ارقام جدید خودسازگار در برنامه های اصلاحی می تواند معایب موجود در باغ های کشت تک رقمی را که در سایر باغهای میوه رخ می دهد را کاهش دهد.
مواد و روش ها
در این تحقیق به منظور تعیین بهترین ارقام گرده زا برای گرده افشانی دو ژنوتیپ امید بخش انتخابی تحت شماره ALC 1401 و AL322 به عنوان والد مادری و پدری استفاده و میزان درصد آلوگامی و سازگاری آنها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در سال 91و92 در ایستگاه تحقیقاتی باغبانی سهند تبریز مورد بررسی قرار گرفت. برای این کارارقام در مرحله اول پس از بازدید از باغ و انتخاب درختان والد مادری، در مرحله متورم شدن جوانه ها و قبل از باز شدن گل ها، برای دورگ گیری و تعیین درصد آلوگامی، شاخه هایی را که دارای بیشترین گل بودند در 4 جهت اصلی و به صورت تصادفی برای گرده افشانی کنترل شده انتخاب و اتیکت گذاری گردید.
برای جلوگیری از گرده افشانی ناخواسته ، شاخه های مورد نظر قبل از باز شدن گل ها بوسیله کیسه های ململ به ابعاد90×50 سانتی مترکه قبلا طراحی و آماده گردیده، پوشانده شد. عمل ایزوله سازی برای پایه در مرحله پاب کورن انجام شد و برای دگر گرده افشانی کنترل شده در شاخه های انتخابی، از زمان باز شدن گل ها تا تمام گل که چند روز طول می کشد با دانه های گرده مورد نظر به محض مشاهده ترشحات کلاله ای گرده افشانی شد. جهت اطمینان از قدرت جوانه زنی دانه گرده جمع آوری شده و نشان دادن قوه نامیه کشت درون شیشه ای دانه گرده اقدام گردید.
گرده افشانی دستی توسط قلم مو انجام شد به این ترتیب که برای هر نوع گرده قلم مو و ظروف جداگانه ای تهیه و تا پایان کار برای هر نوع گرده تنها از قلم مو و ظروف مربوطه استفاده گردید تا از اختلاط گرده ها جلوگیری شود. در موقع تعویض گرده دست ها به خوبی شسته شده و برای استریل کردن وسایل و دست ها از اتانول %70 استفاده شد. برای اطمینان از گرده افشانی موفقیت آمیز و تاثیر آن در تشکیل میوه، 24 و48 ساعت بعد از گرده افشانی اول دوباره عمل گرده افشانی تکرار شد و 15روز پس از تکمیل گرده افشانی، تعداد گل ها شمارش و تاریخ گرده افشانی و تعداد گلهای گرده افشانی ثبت می شد.
با توجه به تعداد گل های گرده افشانی در هر شاخه در هر شمارش، درصد میوه های تشکیل شده ملاک تجزیه آماری قرار گرفت. برای والد مادری شمارش اول 20 روز بعد ازگرده افشانی ، شمارش بعدی در زمان برداشت میوه یعنی اواخر شهریور ماه انجام شد اطلاعات جمع آوری شده در این آزمایش از نظر تعداد و درصد میوه های هر واحد آزمایشی با استفاده از نرم افزار SAS و MSTATC مورد تجزیه آماری قرار گرفت و مقایسه میانگین آنها با استفاده از روش دانکن انجام گرفت.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تحقیق حاضر در رایطه با تاثیرنوع منبع گرده بر میزان تشکیل میوه در شمارش اول و دوم در دو ژنوتیپ امید بخش انتخابی بادام نشان داد که تاثیر منبع گرده مختلف در شمارش اول و دوم در ژنوتیپ های امید بخش متفاوت بود - شکل1 الی . - - 4 به طوری که میانگین درصد تشکیل میوه در شمارش اول در شکل های 1 و 3 مشخص است که درصد تشکیل میوه تحت تاثیر نوع منبع گرده - گرده زا - بوده به طوری تشکیل میوه در ژنوتیپ امید بخش ALC 1401 در اثر گرده افشانی آزاد با %85/91 بالاترین میزان درمقایسه با تاثیر سایر گرده زاها داشته و این درحالی است که کمترین تاثیراز آن گرده زای ALC 1401 بامیزان %60/64 داشت.
شکل 1اثر منبع گرده بر درصد تشکیل میوه در شمارش اول در ژنوتیپ امید بخش ALC 1401
شکل2اثر منبع گرده بر درصد تشکیل میوه در شمارش نهایی در ژنوتیپ امید بخش ALC 1401
همچنین مقایسه میانگین تاثیرنوع منبع گرده برمیزان که گرده زای ALC 1401 روی رقم مادری همان تشکیل میوه درارقام مختلف گرده گیرنده در شمارش رقم - - ALC 1401 در حالت خود گرده افشانی کمترین نهایی متفاوت است و با توجه به نتایج تاثیر منبع گرده زا درصد تشکیل میوه - - %30 را به دنبال داشت را دارد
بر گرده گیرنده ها در شمارش نهایی مشاهده گردیدکه همچنین گرده زای ALC 1401 روی پایه مادری AL 322 تاثیرگرده زای ALC 1401 بیشترین میزان درصد تشکیل بیشترین میزان و در خود گرده افشانی کمترین درصد
میوه - - %47 را برروی رقم مادری همان رقم - - ALC 1401 تشکیل میوه یعنی صفر درصد حاصل شد که نشان دهنده
در حالت گرده افشانی دستی داشت و این در حالی است تفاوت معنی دار بین منابع مختلف گرده می باشد.
شکل3 اثر منبع گرده بر درصد تشکیل میوه در شمارش اول در ژنوتیپ امید بخش AL 322
شکل4 اثر منبع گرده بر درصد تشکیل میوه در شمارش نهایی در ژنوتیپ امید بخش AL 322
