بخشی از مقاله
چکیده
خطوط انتقال انرژی به هند و پاکستان - خط لوله صلح - ، حکایت از یک پیوند سیاسی، امنیتی و اقتصادی ب ین ایران و کشورهای نامبرده دارد که ایران در آن نقش محوری دارد. به نحوی که ایران با اجرای موفق این پروژه، علاوه بر توسعه اقتصادی جنوب شرق، قادر خواهد بود روابط سیاسی کشورهای عضو این طرح را بهبود بخشد. این طرح، در سال 1990مطرح شد اما گفتگوها بر سرآن از ده سال پیش آغاز شده است. خط لوله صلح قرار است گاز ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل کند.
هدف از انجام این پژوهش بررسی نقش این خطوط انتقالی در بهبود روابط با هند و پاکستان میباشد. روش بکارگرفته شده برای پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات بکار برده شده به روش کتابخانهای فراهم گردیدهاند. یافته های تحقیق نشان دهنده آن است که کشورهای عضو خط لوله صلح - ایران، هند و پاکستان - دارای منازعاتی تاریخی و قومی-قبیله ای و ایدئولوژیکی هستند که در صورت اجرای موفق این پروژه، می تواند همکاری بهتر و روابط پویاتری را برای کشورهای مزبور؛ علیالخصوص روابط مابین هند و پاکستان، به همراه داشته باشد.
-مقدمه
اندیشمندان حوزه اقتصاد سیاسی و روابط بین المللی با استناد به روندهای جاری در نظام بینالملل، قرن بیست و یکم را قرن - ژئواکونومیک - 1 نامیدهاند؛ چرا که بر این باورند یکی از مهمترین چالشهای جهانی در این قرن، چالش بر سر انرژی است و مسئله امنیت انرژی یکی از مهمترین جلوههای پارادایم اقتصاد سیاسی این قرن خواهد بود - صادقی، . - 155 : 1392 منابع انرژی به عنوان یکی از مهمترین متغیرهای ژئوپلیتیکی در نظام سیاسی کنونی جهان و در تعاملات بینالمللی میان کشورها به حساب میآید.
از این رو انتقال انرژی از مکانهای دارای انرژی به فضاهای نیازمند انرژی و مسیرهای انتقال آن برای حفظ سیادت منطقهای و جهانی و به چالش کشیدن رقبا در عرصه بینالمللی دارای ابعاد مکانی و جغرافیایی است و به همین دلیل انرژی به موضوع ژئوپلیتیکی مهم تبدیل شده است. روند موجود در ساختار نوین اقتصاد سیاسی بینالمللی حکایت ازنآ دارد که بنیان قدرت از وجه نظامی به وجه اقتصادی و فناوری انتقال یافته است و محور دیپلماسی، نه صرفاً متمرکز بر مسائل سیاسی و نظامی، بلکه متمرکز بر روی مراودات اقتصادی است.
امروزه انرژی نیاز مبرم جهان بوده و رقابت برای تمامی منابع انرژی هیدروکربنی به وجود خواهد آمد - خرمی،. - 2 :1392 در چنین شرایطی، انرژی و خطوط لوله انتقال آن سبب فراهم کردن بستری مناسب برای افزایش نفوذ و نیز نقش سیاسی کشورها در معادلات قدرت منطقهای شده و در پیشبرد اهداف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشورها نیز مؤثر واقع میشود. - خرمی، . - 2 :1392 هم اکنون یکی از مهمترین متغیرهای ژئوپلیتیک مؤثر بر سرنوشت کشور، متغیر انرژی میباشد و یکی از راههایی که ایران میتواند ضریب امنیتی ملی خود را افزایش دهد، توجه به سیاست خارجی مبتنی بر امنیت انرژی است - محرابی و همکاران، . - 32 :1392 سرنوشت سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران، به تدریج از سال 1908 میلادی که اولین چاه نفت منطقه خلیج فارس در مسجد سلیمان کشف شده تا کنون، بیتأثیر از ژئوپلیتیک انرژی نبوده است.
بر طبق نظریه جفری کمپ ایران علاوه بر در دست داشتن دومین منابع انرژی فسیلی - نفت و گاز - جهان، در مرکز هارتلند استراتژیک انرژی جهان نیز واقع شده است و میبایستی به صورت طبیعی از مزایای استراتژیک چنین امری در راستای منافع و امنیت ملی خود بهرهمند باشد - محرابی و همکاران، . - 33 :1392 ایران میتواند با استفاده از قابلیتهای بالقوه ژئوپلیتیک انرژی خود، ضمن کسب درآمد، از افزایش قدرت اقتصادی خود در راستای توسعه و افزایش قدرت ملی خود در همه ابعاد استفاده نماید.
ایران با دارا بودن موقعیت ارزندهاش در ژئوپلیتیک انرژی، میتواند با ایفای نقش مؤثری در امنیت انرژی منطقهای و جهانی و پیوند زدن منافع و امنیت ملی خود به امنیت انرژی مصرف کنندگان بزرگ انرژی جهان، منافع و امنیت ملی خود را نیز تأمین کند. - صفوی و مهدیان، . - 7 :1389 کشور ایران از نظر حجم منابع انرژی - سوختهای فسیلی - ، با ذخایر گازی اثبات شده 26/5 تریلیارد مترمکعبی 1000 - تریلیون فوت مکعب - و یا 15/8 درصد کل دخیره گاز جهان، دومین دارنده ذخایر گاز جهان بعد از روسیه است - صادقی، . - 152 : 1392 ایران با قرار گرفتن در مرکز بازار تولید و مصرف در قیاس با دیگر کشورهای دارنده گاز طبیعی، اقتصادیترین، ایمنترین و نزدیکترین پل ارتباطی برای صادرات گاز این کشورها به بازارهای مصرف جهانی است.
- شفائی و همکاران، - 162 : 1393 از زمان کشف نفت در تاریخ 26 مه - 1908پنجم خرداد - 1287 در عمق 360 متری منطقهی نفتون مسجد سلیمان، یکی از اصلیترین عوامل تعیین و تنظیم روابط ایران با قدرتهای بزرگ، این کالای استراتژیک بوده است. مداخلهی کانونها و قطبهای جهانی در ایران برای تأمین منافع نفتی و سپس گاز در طول 106 سال گذشته، همچنین اقتصاد رانتیر وابسته به فروش نفت و گاز الگوی خاصی از تعاملات خارجی را ایجاد کرد، که در آن نوعی وابستگی متقابل بر پایه نقش ژئوپلیتیک انرژی به وجود آورد که بر امنیت ایران تأثیرگذار است - گل افروز، . - 200 : 1394
در میانه دهه 90 میلادی شرکت آمریکایی یونوکال1 با همکاری عربستان سعودی و ترکمنستان احداث خط لوله گاز را از مسیر افغانستان در دستور کار قرار داد، اما با یه قدرت رسیدن طالبان و تداوم نا امنی در افغانستان شرمت یونوکال از این طرح عقب نشینی کرد، اما در شرایط فعلی با به تعویق افتادن مجدد خط لوله صلح، زمینه برای اجرای آن مهیا شده است و - شرکت نفتی آمریکایی است که دفتر مرکزی آن در ال سگوندو، کالیفرنیا قرار دارد.
.Unocal - به انگلیسی: 1 بردی محمداف، رئیس جمهور سابق این کشور را برای ایجاد خط لوله از طریق افغانستان به پاکستان و هند احیاء کرده است. ذخایر سرشار گاز ایران می تواند نیازهای گازی هند و پاکستان را در سالهای آینده تأمین کند. میدان گازی پارس جنوبی که یکی از بزرگترین میادین گازی جهان است و در مرکز خلیج فارس واقع شده از نظر جغرافیایی نزدیکترین میدان گازی قابل توجه به شبه قاره هند است.
با وجود ظرفیت قابل توجه ایران در رابطه با انرژی و مسیرهای انتقال آن، عملیاتی شدن و به حالت بالفعل تبدیل شدن این ظرفیتها با چالشهای زیادی رو به رو است، نمونه موردی این مسئله به تعویق افتادن فرایند عملیاتی شدن طرح خط لوله صلح است. - شفائی و همکاران، . - 162 :1393 چیزی که در عمل مشاهده شده، بسیار کمتر از ظرفیت بالقوه کشور است و حتی تاکنون بسیاری از موقعیتهای بالقوه انرژی کشور با کمترین استفاده از دست رفته است و با نصیب رقیبان منطقهای ایران گردیده است. - صفوی و مهدیان، . - 9 :1389
-1 روش تحقیق
با توجه به هدف در این پژوهش، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی میباشد. اطلاعات بدست آمده به شیوهی کتابخانهای گردآوری شده است و همچنین از کتابها و دستاوردهای دیگر اندیشمندان در این حوزه، مورد استفاده قرار گرفته است.
3 -مبانی نظری
امنیت
واژه امنیت به عنوان یک مفهوم عام تمامی شئونات و ابعاد زندگی انسان را در برمی گیرد و با بقای نفس و صیانت از حیات و موجودیت انسان پیوند می خورد. در واقع امنیت تضمین کننده حیات و بقای انسان و موجود زنده میباشد - حافظ نیا، :1384 . - 327 امروزه انرژی یکی از کلیدهای راندن اقتصاد جهانی است. هر گونه اختلال فیزیکی در عرصه و یا تغییر عمده در قیمتها، به طور جدی فعالیتهای اقتصادی جهان را تحت تأثیر قرار میدهد و برای توسعه پایدار اقتصاد جهانی یک تعادل مناسب بین عرضه و تقاضای انرژی، امنیت انرژی جهانی را با مشکل مواجه مینماید - کرمی ناوه کش، - 6 :1391 امنیت در لغت فارسی به معنی ایمن شدن، در امان بودن، بی خوفی، بی بیمی، ایمنی و جای امن آمده است - دهخدا،. - 3377 :1373 معنای اصطلاحی آن در دانشنامهی سیاسی - حالت فراغت از هرگونه تهدید یا حمله و یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله است.
در این معنا امنیت در چهار سطح: فردی، اجتماعی، ملی و بینالمللی مفهوم متفاوتی پیدا میکند - آشوری، 39 :1382 - .از طرفی امنیت موضوعی استنباطی است که واقعیت یافتنش در محیط، مستلزم اقدامات و برنامهریزی ویژهای است. در حالی که مفهوم امنیت ثابت است، محتوای جغرافیایی- سیاسی امنیت تابع شرایط زمان و مکان تغییر میکند به طور کلی امنیت برای یک کشور عبارت است از داشتن یا به دست آوردن اطمینان نسبت به سلامت "موجودیت" و "مایملک" نسبت به "اعتبار و موقعیت" و نسبت به همه آنچه زیر چتر "منافع ملی" قرار میگیرد. و یا میتوان گفت " امنیت ملی" عبارت است از شرایطی که در آن منافع ملی و ارزشهای داخلی یک ملت از گزند خطرها و تهدیدهای داخلی و خارجی دور نگاه داشته شود. به گفته دیگر، توان جامعه در حفظ و پیگیری منافع ملی و بهرهگیری از ارزشهای داخلی به دور از تهدیدهای داخلی و خارجی را "امنیت ملی" میگویند - اطاع و موسوی، - 73 :1390
