بخشی از مقاله
چکیده
مذهب با توجه به اینکه نقش مهمی در زندگی انسانها ایفا میکند و به صورتهای مختلف بر هویت آنها تأثیرگذار است و از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. فراگیری و انتقال آن از طرق مختلف از سوی خانوادهها، گروهها و حتی حکومتها صورت میگیرد. با توجه به اینکه آموزش سبب شکلدهی به هویت مذهبی افراد شده است بررسی آموزشهای مذهبی یک ضرورت میباشد. در این میان، آموزشهای مذهبی در بین مردم کشور پاکستان از اهمیت بسزایی برخوردار است، به گونهای که در دوران حکومت ضیاءالحق برای اولین بار در تاریخ پاکستان، حکومت به حمایت مالی از توسعه آموزش های مذهبی دست زد. هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیر آموزش بر بحران مذهبی در فضای کشور پاکستان میباشد. مسئله اصلی این پژوهش بررسی تاثیر آموزشهای مذهبی غیررسمی در فضای کشور پاکستان میباشد. بر این مبنا، مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانهای انجامشده است. در این پژوهش نتیجهگیری شده است که آموزشهای مذهبی که توسط خانواده که به عنوان واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان، و رسانه که بخش جدایی ناپذیر از زندگی مخاطبان است، موجب شکلگیری بحران مذهبی در کشور پاکستان شده است و عواملی مانند افراطگرایی فرقهای و گروه طالبان هم در شکلگیری بحران مذهبی تاثیرگذار بودهاند.
واژگان کلیدی: آموزش، بحران، مذهب، جهان اسلام، پاکستان
-1 مقدمه
جهان اسلام سرزمینی با ترکیبی متنوع از نظر انسانی و طبیعی را شامل میشود و با توجه به توانمندیهای مهم ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی آن، دارای قابلیتهای فراوانی برای تبدیل شدن به یک قدرت در عرصه نظام ژئوپلیتیک جهانی است. جهان اسلام در بر دارنده مذاهب و فرقههای مختلف است که به لحاظ هم مرز بودن با تمدنهای دیگر در طول تاریخ شاهد منازعات و کشمشهای مختلف مذهبی و یا درونی بوده است. امروزه نیز توجه به برخی آرا و افکار به خصوص نظریه برخورد تمدنهای هانتینگتون که برخی از مرزها جهان اسلام را خونین میپندارد، تحولات جاری جهان را تا حدودی مبین این نظریه میتوان دانست. جنگ مذهبی در پاکستان- درگیری دولت در ایالت مسلماننشین سینک کیانگ چین، ادامه برخوردها در سرزمینهای اشغالی و احتمال از سر گیری تشنجات و درگیریها در مرزهای جنوبی لبنان- آشفتگی افغانستان و عراق- جنگ دولت عربستان در صعده یمن- درگیریهای سودان- سومالی- تشنج دوباره آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ و ... از جمله بحرانهایی است که جهان اسلام با آن مواجه است.
اگر چه اغلب مسلمانان به لحاظ ایدئولوژیک خواهان ایجاد همبستگی و اتحاد جهانی کشورهای مسلمان هستند اما در واقع چنین امری با چالشهای متفاوتی روبرو است. از دیر باز، دین و مذهب از عوامل مهم چالش در شبهقاره هند و مورد توجه قدرتهای سلطهطلب بوده است. تولید و تبلیغ مذاهب و عقاید خودساخته و ترویج آن در بین مسلمانان سیاستی بود که میتوانست از شکلگیری اتحاد در بین مسلمانان جلوگیری نماید، به گونهای که هر فرقه خود را مسلمان ناب دانسته و دیگران را مرتد، کافر و واجب القتل پندارد. جمهوری اسلامی پاکستان، از لحاظ نقش سیاسی و استراتژیک و موقعیت مذهبی و فرهنگی خود در جهان کنونی، یکی از مهمترین کشورهای اسلامی به شمار میرود. افراطگرایی فرقهای در پاکستان به تهدیدی جدی علیه امنیت ملی این کشور تبدیل شده است. پاکستانیها سالها بر خشونتهای فرقهای چشم بستند، چرا که قربانیان آنعمدتاً از اقلیتهای مذهبی - شیعیان، احمدیها، هندوها،بوداییها و سیکها - بودند. افراط- گرایان فرقهای، بی توجهی اکثریت را حمل بر تائید اعمالشان تلقی و دایره اهداف خود را آنقدر گسترده کردند که حتی اکثریت سنی را هم که با دیدگاههای مطلقگرای آنان درباره ایمان، جامعه و دولت موافق نبودند، هدف قرار دادند.
آرمان بنیانگذاران پاکستان، تأسیس کشوری بود که مسلمانان و سایر اقلیتهای مذهبی شبهقاره بتوانند در آن آزادانه به دین خود و در صلح و صفا با یکدیگر زندگی کنند. اما وضعیت خشونتبار روابط میان فرقهای، پس از گذشت شش دهه از استقلال این کشور، حاکی از عدم تحقق کامل چنین آرمانی است. کشور پاکستان به نام دین اسلام و کشور خاص مسلمانان شبهقاره هند اعلام استقلال نمود، نقش بسزایی در این کشور ایفا میکند. با این حال پاکستان از معدود کشورهایی است که جز دین مشترک آن، هیچ یک از عناصر تشکیلدهنده"دولت- ملت" را در محدوده سرزمینی دارا نبوده و سعی دولت پاکستان برای استفاده از عامل مذهب به منظور همگرایی گروهها و فرقههای مختلف مذهبی بی نتیجه مانده و تاریخ این کشور با درگیریهای قومی و مذهبی پیوند خورده است. آموزش مذهبی در پاکستان از اهمیت بسزایی برخوردار است به گونهای که در دوران ضیاءالحق برای اولین بار در تاریخ پاکستان، حکومت به حمایت مالی از توسعه آموزشهای مذهبی دست زد و پرداخت زکات در طول دوران حکومت ضیاءالحق برای تامین هزینه مدارس مذهبی برای شهروندان پاکستانی اجباری شد - عطایی و شهوند، . - 91 :1391 هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیر آموزشهای غیررسمی بر شکلگیری بحران مذهبی در کشور پاکستان است و در این راستا به بررسی تأثیر اهمیت آموزش مذهبی در خانواده، اهمیت آموزش با استفاده از رسانه و به بررسی شکل گیری گروه طالبان و افراطگرایی فرقهای در پاکستان پرداخته شده است.
-2 روش تحقیق
مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانهای انجام شده است. مقاله حاضر به بررسی تاثیر آموزش غیررسمی بر شکلگیری بحران مذهبی در کشور پاکستان میپردازد.
-3 مباحث نظری
-1-3 آموزش
آموزش کلیهی مساعی و کوششهایی است که جهت ارتقاء سطح دانش و آگاهی، مهارتهای فنی و حرفهای و شغلی و همچنین ایجاد رفتار مطلوب در کارکنان یک سازمان جهت آماده کردن آنان برای انجام وظایف و مسئولیتهای شغلی صورت میگیرد. بی تردید، آموزش در زندگی بشر از اهمیت ویژه برخوردار است چرا که آموزش، سازندگی، بهبود و تعالی انسان را به همراه دارد. مقام شامخ انسان در پرتو آموزش صحیح، متجلی میشود و در مقابله با آفات عظیم اجتماعی از قبیل خرافات و نیز وابستگی در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مصونیت مییابد و استعدادهای او از این طریق شکوفا میگردد. با وجود این، آموزش یکی از پیچیدهترین وظایف در ادارهی امور هر سازمان است - بهروزی، . - 1 :1384
1؛1؛-3 انواع آموزش
»آموزشهای رسمی«، با اهداف و محتوای مشخص از قبل تدوین شده، آموزش کودکان، نوجوانان و جوانان را به عهده دارند. این آموزشها در قالب فعالیت نهادها و سازمانهای رسمی آموزشی همچون مدرسه و دانشگاه قابل شناسایی است. در این راستا، وجود کتابهای درسی مصوب و برنامههای درسی مشخص و از قبل تدوین شده، و نیز وجود معلم و متعلم در فضاهای آموزشی، از جمله مهمترین شاخصها و ملاکهای شناسایی آموزش رسمی تلقی میشود.
»آموزشهای غیررسمی« بر خلاف آموزشهای رسمی،الزاماً با کتابهای درسی مصوب و سرفصلها و برنامههای درسی مشخص و معین همراه نیستند و در این آموزشها، کار انتقال پیامهای آموزشی و تربیتی، از طریق رسانههای ارتباطی و مراکز غیررسمی در امر آموزش به انجام میرسد. آموزش غیررسمی در سطح بسیار وسیعی در ایران ارائه میشود و از عمدهترین آنها میتوان به برنامهها و فعالیتهای هنری صداوسیما جمهوری اسلامی، مساجد کشور، شهرداریها، نهضت سوادآموزی و... اشاره کرد - باقری، . - 3 :1387
2؛-3 بحران
شاید کمتر واژهای همچون »بحران«، ادبیات معاصر و از جمله ادبیات علوم اجتماعی را به خود مشغول داشته و رشتههای علمی مختلف را درگیر ساخته است. دانشمندان روابط بینالملل، دلمشغولی جلوگیری از بروز جنگ بین کشورها، سیاست شناسان نگران بروز ناآرامیها و بی ثباتیهای سیاسی، صاحبنظران علم مدیریت که با ورشکستگی و فروپاشی شرکتها و کسب و کارها مواجه هستند، مهندسان و متخصصان فنی که روشهای کاهش خسارتها و خرابیهای ناشی از بلایای طبیعی یا سوانح صنعتی را جستجو میکنند، اقتصاددانانی که تلاطمها و نوسانات شدید بازارهای پولی و مالی را تجزیه و تحلیل مینمایند، روانشناسانی که با نابسامانیهای روحی بیماران سروکار دارند و سایر صاحبنظران و محققان رشتههای مختلف علمی، هر یک به گونهای، واژهی بحران را بکار گرفته و از آن برای توصیف پدیدهی مورد نظر خود استفاده کردهاند.
از نظر مورخان، بحران فقط تغییری بسیار سریع در محدودهی اندکی از زمان است که بر جنبههای بسیار اساسی نهادها، نگرشهای اخلاقی، انواع اندیشه و احساس، ساختارهای قدرت و تشکیلات اقتصادی تأثیر میگذارد. بحران وضعیتی است که در آن، یک سیستم یا بخشهایی از آن، مختل - تهدید به اختلال - شده و تغییرات ناگهانی یا مخرب در یک یا چند متغیر سیستمی اساسی - برای مثال، تغییر ناگهانی در قدرت بازدارندگی یک ابر قدرت در برابر ابرقدرت دیگر - باعث بیثباتی کل سیستم میگردد. هر چند این تعریف بیشتر معطوف به بحرانهای بینالمللی است، با اطلاق عنوان سیستم به هر مجموعهای متشکل از متغیرهای متعامل با هم، مانند کل یک کشور، یک منطقه از کشور، یک شهر و یا حتی گروههای کوچکتری مانند مدارس یا شرکتهای تجاری میتوان تعریف را به همهی مجموعههای این چنینی تعمیم داد و مدعی شد که هر کدام از این سیستمها با پیدایش اختلال جدی در کل یا بخشی از حوزه خود دچار بحران میشوند - حسینی، . - 8-12 :1385
3؛-3 مذهب
