بخشی از مقاله
چکیده
در تاریخ هند، تشیع، دارای سابقهای درخشان است، بهگونهای که میتوان گفت: هند، بخشی از میراث تمدنی خود را مدیون شیعیان است. بالندگی فرهنگی آنها طی قرون نهم تا اوایل سیزدهم هجری در اوج بود، اما طی قرون اخیر رو به افول بودهاند. این مقاله ابتدا علل تاریخی مساله را ریشهیابی میکند. .1دسیسهچینی انگلیسیها پس از اشغال هند علیه مسلمانان، .2فشار اهل سنت هند به تشیع به عنوان بدعتی در دین، .3تجزیهی پاکستان از هند و بالاخره .4نهضتهای استقلال طلبانهی هندوها علیه انگلیسیها از مهمترین دلایل انحطاط شیعهی هند است.
اما در چند سال اخیر سلسلهای از عوامل در هند دست به دست هم داده تا شیعیان بتوانند با عملکردی درست، موقعیت خود را بازسازی کنند. فاکتورهایی همچون .1نگرانی حاکمیت هند از اهل سنت افراطی، .2توسعهی سریع این کشور و نیازش به نیروی انساتی، امنیت و ثبات، .3رابطهی ایران با هند و تاثیرپذیری شیعیان آنجا از ایران، .4فهم صحیح از خصوصیات مردم هند و بالاخره .5نگاه بلند مدت به مسالهی ارتقای شیعیان آنجا از مهمترین این عواملند.
این نگارش درصدد است، ضمن اشارهای مختصر به تاریخ افتخارآمیز شیعیان آن دیار، با نگاه تحلیلی به عوامل افول آنان در دو قرن اخیر، راهکارهایی برای خروج از این وضعیت ارائه کند. این، ضروری مینماید تا درمورد ژئوپلیتیک شیعه در هند، و راهکارهای ارتقای آن، پژوهشی علیحده داشته باشیم. در واقع، بررسی راهکارهای ارتقای وضعیت و ژئوپلیتیک شیعیان هند، فرضیهی پژوهش حاضر است که بخشی از آن به روش کتابخانهای و بخشی به روش پیمایشی صورت گرفته است.
.1 مقدمه
شیعیان درحال حاضر، در اقصا نقاط جهان پراکندهاند و جمعیتی حدود سیصد میلیون نفر دارند. پراکندگی آنها در بیشتر کشورهای جهان بهگونهای نیست که بتوان برای هر تجمعشان، قائل به یک ژئوپلیتیک شد. اما در برخی کشورها پراکندگی شیعه اندازهایست که میتوان برای آنها به لحاظ تاریخ حضورشان، جمعیت و میزان تأثیرگذاریشان در امور سیاسی و اجتماعی آن کشور، ژئوپلیتیک فرض کرد. جمعیت، یکی از عوامل مهم در این بین است، اما همیشه عامل انحصاری نبوده است. مثلا در کشوری مانند سوریه، شیعیان علوی از لحاظ جمعیتی در اقلیتند، اما به لحاظ تاثیرگذاری بهگونهایاند که میتوان برای آنها ژئوپلیتیک فرض نمود. 1
در هند اما، ماجرا اینچنین نیست. بدین معنا که اکنون شیعیان هندی، نه سوار بر اریکهی حکمرانی هستند و نه از نعمتِ در اکثریت بودن برخوردارند، ولی با تمام این لحاظها دارای ژئوپلیتیکند. و این، به تاریخچهی حضور شیعیان در هند برمیگردد، زیرا آنها پس از چند قرن بعد از ورود خود به هند تاکنون، غالبا تأثیر بهسزایی در جامعهی بزرگ هند داشتهاند و موجودیت ژئوپلیتیکی شیعهی آنجا را تشکیل دادهاند.
به دیگر سخن، پس از ورود، طی چند قرن، حضور شیعه سیر صعودی را پیمود؛ تا اینکه در قرون انتهایی هزارهی اول، به عنوان یک قدرت ژئوپلیتیکی خودنمایی کرد، لذا میتوان ژئوپلیتیک شیعه در هند را نامی درست دانست. اهمیت مسأله در این است که تأثیرگذاری ژئوپلیتیکی شیعیان در دوران اخیر دچار افول شده است. این پژوهش به ریشهیابی عوامل آن خواهد پرداخت و راهکارهایی برای خروج شیعیان از انزوا و بالا بردن سطح تأثیرگذاری آنان ارائه میدهد. پژوهش مذکور، کاربردی است و محقق، آن را اسنادی و کتابخانهای نگاشته است.
.2 مفهومشناسی و مبانی نظری
.2,1 ژئوپلیتیک
این واژه از لحاظ لغوی، متشکل از دو کلمه است: ژئو و پلیتیک. در نتیجه معنای لغویش زمین، سیاست بوده، ژئوپلیتیک، سیاست بر مبنای جغرافیا است. 1 درحال حاضر هر آن کس که مسلمان باشد و سنی نباشد، از نگاه سیاسی در جهان به عنوان شیعه بهشمار میآید. لذا اگرچه تا چند دههی پیش، علویها را شیعه به حساب نمیآوردند، اما اکنون آنها را از شیعیان میدانند؛ بهخصوص در افکار عمومی اهل سنت. - مسجدجامعی, - 1394 از لحاظ اصطلاحی، آن را به گونههای مختلفی تعریف کردهاند. برخی از اساتید فن نزدیک به بیست تعریف از این واژه ارائه کردهاند.1 از دیدگاه نگارنده، تعریف ذیل تعریفی جامع و مانع میباشد. »ژئوپلیتی عبارتست از مطالعهی روابط متقابل جفرافیا، قدرت و سیاست.« - حافظنیا, ,1393 ص. - 85
.2,1,1 رویکردها در ژئوپلیتیک
در مباحث ژئوپلیتیکی، دو رویکرد به مسأله وجود دارد:
رویکرد اوّل، به ژئوپلیتیک از دید جهانی نگاه میکند و ژئوپلیتیک را در مقیاسی جهانی مورد توجه قرار میدهد. این نگاه را بیشتر ژئوپلیتیسینهای آمریکایی در چند دههی اخیر ارائه کردهاند. استراتژیستهایی چون هنری کسینجر2 این رویکرد را در دههی 1980 تبدیل به گفتمان غالب در آمریکا کردند و افرادی چون سائول کوهن3، ساموئل هانتینگتون4، فرانسیس فوکویاما5، زیبیگینو برژینسکی6، و ادوارد لوتواک7 این گفتمان را ادامه دادند.
رویکرد دوم، ژئوپلیتیک را در مقیاس کشوری یا منطقهای بررسی میکند. این رویکرد توسط فرانسویها در اواسط دههی 1970 ارائه شد. - ر.ک: میرحیدر، 1393، ص. - 20-17و نیز - حافظنیا, ,1393 ص. - 76 نگارنده با رویکرد دوم ژئوپلیتیک تشیع در هند را مدنظر قرار میدهد؛ زیرا تشیع در این کشورها با نگاه به همان کشور و یا منطقه مطمح نظر است و نه با دید جهانی. در این صورت، فرض ژئوپلیتیک برای شیعه در مناطق و کشورهایی که شیعیان به عنوان قدرتی با حداقل تأثیر متصوﱠر، حضور فعال دارند، صحیح خواهد بود.
.2,2 شیعه
صحاح در معنای لغوی شیعه مینویسد: »شیعهی فردی بودن، یعنی از اتباع و یاران او بودن. - 8«جوهری, 1410 ق, ص. - 1240 و همچنین در مفردات، شیعه به کسی گویند که بواسطهی آن، انسان تقویت میشود و میتواند ]افکار[ خود را منتشر کند. - ر.ک: راغب اصفهانی، 1412، ص. - 470 اما از لحاظ اصطلاحی - با نگاه علوم سیاسی و نیز علم کلام - شیعه به افرادی اطلاق میشود که معتقد به امامت و خلافت بلافصل حضرت امیر – علیه السلام- هستند.
