مقاله کارآفرینی در دانشگاه پیام نور ، عوامل مؤثر ، موانع و راهکارها

بخشی از مقاله

چکیده

از آنجا که دانشگاه پیام نور با دارا بودن بیش از 500 مرکز و واحد در سراسر کشور و به عنوان دومین دانشگاه در سطح آسیا و ششمین در سطح جهان در میان دانشگاههای باز و از راه دور میباشد و از آنجا که نقش و جایگاه نظام آموزشی و به خصوص دانشگاهها در توسعه کار آفرینی و بهبود آن محسوس می باشد.

پژوهش حاضر تحت عنوان، کارآفرینی در دانشگاه پیام نور، موانع و راهکارها با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است و هدف آن شناسایی نقاط قوت و ضعف این نهاد آموزشی در راستای تحقق کارآفرینی در میان فارغ التحصلان و دانشجویان این دانشگاه میباشد. نقاط قوتی همچون داشتن بالاترین جامعه هدف دانشجویی، داشتن سیستم متمرکز و موانعی همچون ارایه شدن دروس به صورت نظری، نداشتن دانش کارآفرینی توسط دانشجویان و غیره.

-1 مقدمه

کارآفرینی امری است که از گذشتههای دور تا کنون مورد توجه مردم و اندیشمندان بوده است. تنها نکته قابل توجه در این زمینه آن است که در هر دورهای از تاریخ به مقتضای شرایط، تعریف تازهای یافته است.[1] افرادی مانند شومپیتر شاخص نوآوری را ملاک کارآفرینی قرار داده اند و افرادی مانند کرزنر بیش تر بر شاخص فرصت در تعریف کارآفرینی تأکید کرده اند

بارتون کلارک معتقد است که دانشگاه های پویا در قرن 21 دانشگاه هایی کارآفرین هستند، این اهمیت تا جایی است که دانشگاهها شروع به تأسیس پارک های فناوری، شهرک های تحقیقاتی و انکوباتورها کرده اند.

پیتر شولت معتقد است دانشگاه کارآفرین دانشگاهی است با دو وظیفه :

-1 باید کارآفرینان را آموزش دهد وافرادی راتربیت کند که کسب وکاری را ایجاد کنند و روحیه کارآفرینانه را در دانشجویان در تمام حوزه ها توسعه دهد.

-2 خودش کارآفرینانه عمل کند، مراکز رشد را سازماندهی کند، پارک های فناوری و مواردی نظیر آن را ایجاد کند، دانشجویان را در این سازمان ها درگیر کند و از طریق آن ها به دانشجویان و فارغ التحصیلان در ایجاد کسب وکار کمک کند و بالاخره از لحاظ مالی استقلال پیدا کند.

در ایران بحث کارآفرینی از برنامه ی سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مورد توجه خاص قرار گرفته است و اعتبارات و بودجه های سالیانه برای توسعه آن توسط چند وزارتخانه و سازمان دولتی پیش بینی شده است.[5] در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری این طرح به سازمان سنجش آموزش کشور سپرده شده است و با عنوان طرح توسعه کارآفرینی در دانشگاه های کشور - کاراد - دنبال می شود[6] که دبیرخانه آن هم اکنون در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران قرار دارد.

اهمیت دانشگاه پیام نور به عنوان بزرگترین دانشگاه کشور با اشتغال به تحصیل بیش از 850 هزار دانشجو در سال 1393در این دانشگاه، پوشش حدود 30 درصدی از کل دانشجویان کشور، توسعه بیش از 500 مرکز و واحد دانشگاهی در اقصی نقاط کشور، کسب رتبه دوم آسیا و رتبه ششم جهان در میان دانشگاههای باز و از راه دور، ضروریت ترویج و بهرهگیری از کارآفرینی را در میان جامعه هدف خود داراست لذا باید زمینههای اساسی ترویج کارآفرینی در میان دانشجویان این دانشگاه افزایش یابدکه مسلماً در این بین با پتانسیلها و موانعی روبروست که در ادامه تحقیق جداگانه بررسی میشوند.

-2 کارآفرین و مشخصات آن

از نظر لیتونن2، توانایی ریسک پذیری، نوآوری دانش در زمینه فنون کار، بازار و بازاریابی، مهارت مدیریت کسب و کار، توانایی برای همکاری، برداشت خوب نسبت به کسب و کار و توانایی برای شکار فرصت، از جمله مشخصات یک کارآفرین است

در مطالعات انجام شده توسط انتریالگو و همکارانش - 2000 - 3 مرکز کنترل، توفیق طلبی و تحمل ابهام تعیین کننده زمینه های کارآفرینی هستند.[8] در مطالعات انجام شده توسط استوارت و همکاران - 1998 - 4 از طرف دیگر، توفیق طلبی، تمایل به ریسک پذیری و نوآوری به عنوان عوامل تعیین کننده در تشخیص کارآفرینان از مدیران شرکتی و صاحبان کسب و کارهای کوچک به حساب می آیند.[9] میشل هیت و همکارانش - 137 :2000 - 5 در تحقیقات خود به پنج عامل؛ نوآوری، ریسک پذیری، رفتار اثرگذار، استراتژی تهاجمی مبتنی بر رقابت و استقلال به عنوان عناصر کارآفرینی در سازمان اشاره کرده اند.

در یک جمعبندی می توان کارآفرینی را چنین تعریف کرد: کار آفرینی فرایندی پویا است که در آن فردی آرمان گرا و نوآور با شناسایی فرصت ها، بسیج منابع و قبول مخاطرات حساب شده، کسب و کاری جدید را برای عرضه ی محصولات و یا خدمات به بازار، با هدف کسب سود و یا منفعت راه اندازی و اداره می کند و یا کسب و کار موجود را توسعه می دهد.

-3 عوامل مؤثر - نقاط قوت - کارآفرینی در دانشگاه پیام نور

-1-3 آموزش

بعضی از محققان ارتباطی مستقیم بین آموزش کارآفرینی و طرز تلقی های کارآفرینانه و قصد کارآفرینانه پیشنهاد کرده اند، اما مدارک و شواهد آن ها اندک می باشد.[12] بطور کلی تحقیقات در مورد تأثیرات آموزش کارآفرینی در ابتدای راه می باشد

آموزش کارآفرینی سیاستی است که به طور مستقیم در کمیت و کیفیت عرضه ی کارآفرین در یک جامعه اثر میگذارد. به همین دلیل است که بسیاری از کشورها و دولت ها به شکوفا کردن توان بالقوه مردم پرداخته اند. از این رو فعالیت های آموزشی برای تربیت کارآفرینان در دستور کار بسیاری از مراکز آموزش کارآفرینی قرار گرفته، چرا که لازمه توسعه کارآفرینی،آموزش آن است 

درست از زمانی که علاقه به کارآفرینی از قرن 17 شروع به کار کرد، در حوزه های سیاست و دانشگاه، آموزش کارآفرینی رشد سریعی را در سراسر دنیا تجربه کرده است.[15] تئوری های رایج در زمینه توسعه اقتصادی و تنظیمات ساختاری در اقتصاد، در برگیرنده ترویج کارآفرینی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی می باشد.[16] از این نظر می توان به آموزش کارآفرینی به عنوان یک استراتژی مؤثر بالقوه اشاره کرد.. صاحب نظران بسیاری به اهمیت آموزش کارآفرینی و نقش آن در توسعه اقتصادی پرداخته اند

مک مولان و گیلان - - 1998 براساس مسیر تئوریکیکه قبلاً توسط مک ولان و لانگ - - 1987 انجام شده، شش عنصر متفاوت برای پروژه آموزش کارآفرینی قائل شدند: -1اهداف قابل پیگیری. -2کادر علمی که آن را پیاده سازی کند. -3 دانشجویان شرکت کننده. -4 محتوای دروس. -5 روش های تدریس. -6 فعالیت ها و حمایت های ویژه برای افراد شرکت کننده برای شروع فعالیت کارآفرینان.

تام - 2009 - 6 اثرآموزش کارآفرینی بر نگرش های کارآفرینانه دانشجویان را بررسی و نگرش کارآفرینانه را بعنوان متغیر عملیاتی در نظرگرفته است. نتایج حاکی از آن است که آموزش کارآفرینی بر افزایش نگرش کارآفرینانه موثر است و تغییر قابل توجهی در نگرش کارآفرینانه دانشجویان، قبل و بعد از دوره آموزش کارآفرینی مشاهده شد.

دیوی7 و همکاران - - 2011 طی تحقیقاتی نشان دادند که، آموزش کارآفرینی و مشارکت دانش آموزان در فعالیت های اقتصادی موجب می شود تا آن ها در آینده کارآفرینان موفق تری شده و نسبت به مشاغل آینده نگرش مثبتی داشته باشند.[20] لذا با توجه با اینکه حدود 30 درصد از جامعه دانشجویی کشور در این دانشگاه مشغول ادامه تحصیل میباشند، از این رو ضرورت آموزش کارآفرینی در این دانشگاه بیش از پیش احساس میگردد که میتواند به عنوان نقطه قوتی در ترویج کارآفرینی در میان قشر تحصیلکرده محسوب گردد.

-2-3 کتب درسی

کتاب درسی مهمترین رسانه آموزشی است که همه روزه اساتید و دانشجویان از آن استفاده می کنند.[21] ضمن اینکه رسانه های دیگر آموزشی نیز حول محورکتابهای درسی فعال هستند.[22] از مهم ترین عناصر آموزش کارآفرینی، برنامه های درسی می باشد و از موضوعات مهم در برنامه ریزی درسی اهمیت دادن به نوسازی و هماهنگ کردن محتوا و روش های تدریس با شرایط در حال تغییر و نامطمئن می باشد

محتوای برنامه درسی مشتمل بر مجموعه مفاهیم، مهارت ها و گرایش هایی است که برنامه ریزان درسی آن ها را انتخاب و سازماندهی خواهند کرد - .[24] محتوا می تواند شامل؛ دانش، اطلاعات، مهارت ها، گرایش ها و ارزش هایی باشد که برای تحقق اهداف مورد نظر، یادگیرنده باید آن ها را بیاموزد

-3-3 تعامل صنعت و دانشگاه

امروزه همه ساختار ها از جمله ساختار علم و فناوری و صنعت، بیشتر از هر زمان دیگر نیازمند ژرف نگری، واقع بینی، جامعیت و بلند نظری است و دست اندر کاران صنعت باید بپذیرند که در کنار دانشگاه قادر به هضم و جذب صحیح فناوری خواهند بود و دانشگاهیان باور کنند که نیازمند همکاری نزدیک با صنایع می باشند

ارتباط صنعت و دانشگاه فرآیندی است که در طول زمان شکل می گیرد و برگرفته از نیاز ها و ضرورت های ملی در دوره های تاریخی، جهت گیری و اهداف کاربردی مرتبط به آن می باشد. همچنین واضح است که خود اتکایی جامعه و توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران در گرو توسعه صنعتی پژوهش محور است که از طریق تعامل بین دانشگاه و صنعت دست یافتنی است

با توجه به تغییرات سریع صنعت و تکنولوژی و محصولات، صنایع برای کسب مزیت رقابتی و افزایش بهره وری نیازمند همکاری دوسویه و نزدیک با دانشگاه ها می باشند.[28] دانشگاه ها نیز برای شکوفایی و توسعه، نیازمند همکاری با صنعت می باشند

برقراری ارتباط مؤثر دانشگاه و صنعت، تعاملات و فعالیت ها ی مشترک میان این دو نهاد را بهبود بخشیده و کیفیت و تناسب دوره های آموزشی آکادمیک در دانشگاه با نیاز های صنعت و تبع آن قابلیت های علمی و عملی دانشجویان، افزایش یافته و بستر های نوآوری و پیشرفت در سازمانها و جامعه، ارتقاء می یابد؛ بنابراین اگر این ارتباط بر پایه روابط نادرست شکل گیرد، جامعه نخواهد تنوانست به خواسته های خود در جهت توسعه و پیشرفت دست پیدا کند

نگاهی به تاریحچه ارتباط صنعت و دانشگاه در ایران نشان می دهد که اولا شکل گیری این ارتباط در گذر زمان به طور اصولی پایه ریزی نشده و زی ر بنا ی اساسی برای آن شکل نگرفته است. ثانیا محتوا و سمت و سوی این ارتباط به درستی مشخص نشده و هدفمند نبوده است. در حالی که تجربه کشور هایی که ارتباط دو سویه صنعت و دانشگاه در آنها قدرتمند است، نشان میدهد که این ارتباط از ابتدا به درستی پی ریزی شده و به صورت ساختارمند پیش رفته است

در کشور ما تا کنون اقدامات مختلفی در جهت افزایش همکاری ها ی دانشگاه و صنعت انجام شده است اما علی رغم تلاش های انجام شده، نتایج حاصل به قدر کافی رضایت بخش نبوده است. در سال های اخیر الگوی جدیدی تحت عنوان کانون های هماهنگی دانش و صنعت، به منظور ایجاد و توسعه ارتباط دانشگاه و صنعت در سراسر کشور شکل گرفته اند.

در آستانه هزاره سوم، دانشگاه پیام نور به عنوان مهم ترین رکن نظام آموزشی کشور می تواند در ایجاد توسعه علمی نقش مهم و حیاتی را ایفا نماید. عملکرد منظم و مسئولانه دانشگاه علاوه بر کمک به توسعه صنعتی کشور، امنیت عمومی جامعه را نی ز فراهم می نماید. در شرایطی که دانشگاه ها بیش تر وقت خود را صرف فعالیت های علمی و صرفا تئوری می نمایند و صنایع مشغول فعالیت های عملی و تولیدی می باشند.[32] دانش تولید شده در دانشگاه میتواند یک مزیت رقابتی برای صنعت محسوب گردد.

برون در تحقیق خود در انگلستان نشان داد که موفقیت های اقتصادی آن کشور تا حد زیادی وابسه به تحقیقات علمی و دانشگاهی است

دانشگاه پیام نور نیز می تواند از منابع مالی و تجهیزات صنایع بهره ببرد و دانشجویان می توانند با گذارندن دوره کار آموزی خود در صنایع با محیط صنعت آشنا شده و با چالش ها ی روزانه موجود روبرو گردند.[35] یکی دیگر از عوامل پیوند دهنده میان دانشگاه ها و صنایع اهتمام به تحقیق و توسعه و انتقال تکنولوژی روز دنیاست. انتقال فناوری و تحقیق و توسعه یکی از مهم ترین فاکتور های متحرکه اقتصاد جهانی امروز است.

-4 موانع توسعه کارآفرینی در دانشگاه پیام نور

پژوهشگران در تحقیقات خود به برخی از عوامل مؤثر که به عنوان موانع توسعه کارآفرینی مطرح میباشد پرداخته اند که همه عوامل فوق در دانشگاه پیام نور نیز کم و بیش مطرح میباشد. از جمله:

-    ارایه شدن دروس به صورت نظری و ناهماهنگی بین نیاز بازار کار و مراکز آموزشی

-    ساختار متمرکز با رسمیت بالا، سلسله مراتب سازمانی زیاد، عدم پذیرش اشتباه یا نقض مقررات از طرف کارکنان، محافظه کاری در تصمیم گیری ها ، عدم دسترسی به منابع، سیستم های پرداخت حقوق و پاداش مبتنی بر معیارهای غیر از عملکرد.

-    عدم توجه عناصر برنامه درسی - اهداف، روش ها، محتوا، منابع یادگیری، استراتژی تدریس - به پرورش مهارت های شخصی، مدیریتی و کارآفرینی.

-    محدودیتهای قانونی، مداخلات سیاسی، افق زمانی کوتاه مدت، فاصله قدرت، پرهیز از بی اطمینانی، تقدیرگرایی و فردگرایی.

-    فرهنگ سازمانی، ویژگی شخصیتی مدیران، ویژگی شخصیتی کارکنان، سبک رهبری و تضاد سازمان

-    موانع ذهنی و شک داشتن به تواناییهای خود

-    ادراکات دانشجویان از محیط کارآفرینانهی دانشگاه[45]و انتظارات و ادراکات افراد از محیط.

-    موانع درون زا از جمله نقش مدیریت ارشد، موانع برون زای از جمله نقش عوامل علمی و تحقیقاتی و ضریب کوشش به عنوان مانع منتجی.

-    موانع داخلی نظام آموزشی.

-    نداشتن دانش کارآفرینی توسط دانشجویان

-5 بحث و نتیجه گیری

کارآفرینی در ابعاد عام و سازمانی آن به عنوان یک راهکار اساسی فراروی سازمانها می باشد، زیرا کارآفرینی به عنوان یک پدیده نوین نقش موثری در توسعه جوامع داشته و بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه توجه جدی به آن دارند

از مباحث مهم در بحث کارآفرینی، تقویت رفتارهای کارآفرینانه در دانشجویان می-باشد.کلارک - 2004 - 8 بیان می دارد آموزش دانشگاه ها باید براساس ایجاد تجربههای علمی وتربیت نیروهایی با ویژگی های کارآفرینی باشد و این برنامههای آموزشی در ایجاد ایدههای نوین و برنامه ریزی برای عملی کردن این ایدهها کمک میکنند

دانشگاه ها و نظام آموزشی عالی باید به منظور هم سویی هر چه بیشتر با فرایند توسعهی اقتصادی بومی، منطقهای و بین المللی به تغییر نقش سنتی خود کهصرفاً تولید دانش می باشد به سوی دانشگاههای کارآفرین که افزون بر تولید دانش و خلق ایده ها، آن ها را به عمل هم تبدیل میکنند، حرکت کنند

عامل مهمی که در حرکت دانشگاه ها به سمت کارآفرین شدن نقش دارد تمایل به تجاری سازی نتایج دانش فنی است[53] که این امر در دانشگاه پیام نور نیز نمود یافته است اما دانشگاه پیام نور در این بین دارای نقاط قوت و ضعفی است که میتواند در جهت بهبود کارآفرینی در دانشگاه اقدام نماید.

یکی از چالش های پیش روی جوامع مختلف، دانش آموختگان فاقد توانایی های فردی و مهارت های لازم برای راه اندازی کسب وکار مناسب است. این امر آماده سازی فارغ التحصیلان دانشگاهی را به وسیله توسعه فرهنگ کارآفرینی در آنان مسلم می سازد، اما آماده سازی در مورد کارآفرینی نبایستی بعد از فارغ التحصیلی باشد، بلکه این امر بایستی در حین تحصیل انجام شود و لازم است روح کارآفرینی در دانشگاه ها پرورش داده شود.