بخشی از مقاله
چکیده
هر معلم برای آگاهی از فراگیری مطلوب دانشآموز و نیز تکمیل فرایند یاددهی یادگیری، نیازمند به شناخت انواع و ابزار فرایند ارزشیابی و اجرای درست و مطلوب آن است. جریان مستمر ارزشیابی چهار نوع است. نخستین، ارزشیابی آغازین است که پیش از فعّالیّتهای آموزشی به اجرا در میآید . نوع دوم، تشخیصی است که میتوان معلومات و مهارتهای دانشآموزان را برای ورود به مطالب جدید تشخیص داد.
نوع سوم، تکوینی است که میزان پیشرفت دانشآموزرا در هر مرحله از تدریس معیّن میکند. نوع چهارم، تراکمی است که برای دستیابی به میزان تحقق هدفهای کلی آموزش و سنجش تمام آموختههای دانشآموزان در پایان ترم و سال آموزشی اجرا میشود.
برای اجرای هر یک از انواع نامبرده باید ابزارهای خاصی به کار برد. این ابزارها عبارتند از: پرسش-های شفاهی، انواع آزمونهای کتبی، مشاهدهی رفتار، پوشهی کار، ارائهی مقالات و طرحها، گزارش مربوط به فعّالیّتهای تحقیقاتی، آزمونهای عملکردی، کنفرانس کلاس، مصاحبه، پرسشنامه، پروژهی فردی یا گروهی، روش خودسنجی. براساس این مقاله، هر معلم میتواند انواع ارزشیابی را با ابزارهای مناسب آن در فرایند آموزش به صورت مطلوب و مناسب به کار ببرد.
مقدمه
چگونه می توان آگاه شد که دانشآموزانواقعاً مطالب آموزش داده شده را یاد گرفتهاند؟ برای پاسخ دادن به پرسش مذکور باید بر دانش و مهارت فنون سنجش و ارزشیابی آگاهی داشت. آگاهی و کاربرد این فنون هنگامی مؤثّرند که معلم از آنها نه تنها برای بررسی فراگیری دانشآموزان، بلکه برای هدایت فرایند یاددهی یادگیری استفاده نماید.
آری، امروزه همگان بر این باورند که فرایند آموزش با ارزشیابی ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به گونهای که میتوان گفت آموزش تحقق نمییابد؛ مگر زمانی که ارزشیابی به شیوهای مطلوب و متناسب با اهداف آموزش صورت گیرد. به عبارت دیگر ارزشیابی بخش جداییناپذیر فرایند یاددهی یادگیری - آموزش - است.
نگارندهی مقاله، برای آگاهی از کاربرد انواع و ابزار و روشهای ارزشیابی در آموزش نخست از برخی معلمان در این زمینه پرسش نمود؛ اما با پاسخ آنها دریافت که مقولهی ارزشیابی به دو نوع ارزشیابی مستمر و پایان ترم ختم میشود و بعضی از معلمان که دروس عملی داشتند؛ اجرای عملی درس را پس از آموزش که معلم بر آن نظارت دارد در قالب ارزشیابی میدانستند. پس آن چه به ذهن نگارنده رسید؛ این بود که انواع و ابزارهای ارزشیابی که در این مقاله بدانها پرداخته شده است؛ از نظر معلمان به دور مانده است؛ به گونهای که می توان گفت، ارزشیابی حلقهی گمشدهی آموزش است.
براساس اینکه ارزشیابی برای یادگیری است نه ارزشیابی از یادگیری؛ ارزشیابی در خدمت آموزش قرار میگیرد و این ارزشیابی پویا و رشددهنده و مؤثّر است؛ پس ضرورت به کارگیری انواع و ابزارها و روشهای ارزشیابی را به صورت مطلوب و مناسب ایجاب مینماید.
در این مقاله کوشش است که به سؤالهای زیر پاسخ داده شود:
با توجّه به جداییناپذیر بودن فرایند ارزشیابی از فرایند آموزش نخست اینکه منظور از ارزشیابی آموزش چیست
و ارتباط آن با اهداف آموزشی چیست؟ دیگر اینکه با وجود انواع روشهای یاددهی یادگیری؛ آیا میتوان برای ارزشیابی نیز انواع قائل شد؟ در صورتی که پاسخ سؤال مثبت باشد با چه ابزارهایی میتوان این ارزشیابیها را انجام داد؟ همچنین هر معلم از کدام یک از انواع ارزشیابی و ابزارهای آنها میتواند برای آموزش بهره بگیرد؟
یافتهها در این پژوهش با روش کتابخانهای و تحلیل ذهنی پژوهشگر گردآوری و تنظیم شده است. در این مقاله نخست مفهوم ارزشیابی تعریف میگردد و ارتباط آن با اهداف آموزشی ذکر میشود. سپس کاربرد انواع ارزشیابی
و ابزار و روشهای ارزشیابی در آموزش بحث میشود.
-1 مفهوم ارزشیابی و ارتباط آن با اهداف آموزشی
صاحبنظران برای ارزشیابی تعریفهای بسیاری ارائه دادهاند؛ اما تعریف اصلی که در این مقاله مورد نظر است؛ عبارت است از: فرایند» منظّم گردآوری و تجزیه و تحلیل دادهها، به منظور تعیین تحقق هدفها، و درجه یا میزان تحقق آنها.
عمل ارزشیابی از فعّالیّتهای آموزشی، بدون آشنایی دقیق با هدفهای آموزشی نمیتواند انجام پذیرد. ارزشیابی صحیح و منطقی از فعّالیّتهای آموزشی،ایدب با توجّه به هدفهای تدوینشده اجرا شود.
هدفهای کلی به تعیین و بیان هدفهای جزیی کمک میکند و با استفاده از هدفهای جزیی، شیوههای ارزشیابی انتخاب میشوند.بنابراین، ارزشیابی تعیین خواهد کرد که آیا هدفهای آموزشی مورد نظر میتواند پاسخگوی انتظارات جامعه از نظام آموزشی باشد یا خیر؟
معلم برای ارزشیابی در جریان آموزش باید با شیوههای ارزشیابی از هدفهای شناختی، عاطفی و حرکتی آشنایی داشته باشد.
براساس تعریف فوق برای دستیابی به میزان تحقق هدفها و نیز تکمیل فرایندادگیری که ارزشیابی جزءِ جداییناپذیر آموزش است به معرفی و شرح انواع و ابزار و روشهای ارزشیابی پرداخته میشود.
-2 انواع ابزارها و روشهای ارزشیابی
همانطور که شناخت انواع روشهای یاددهی یادگیری - تدریس - و ابزار و وسایل تدریس بر هر معلم لازم و ضروری است. در مقولهی ارزشیابی نیز شناخت انواع ارزشیابی و روشها و ابزارهای مناسب هر نوع نیز ضرورت دارد؛بنابراین در فرایند آموزش لازم است با توجّه به اهداف، محتوا و روشهای تدریس از انواع ارزشیابی استفاده شود و برای کاربرد انواع ارزشیابی نیز ضرورتدارد با توجّه به اهداف، ماهیت و نوع ارزشیابی از ابزارهای مناسب استفاده شود. براین اساس در این مقاله نخست به معرفی انواع ارزشیابی پرداخته میشود؛ سپس ابزارهای ارزشیابی در آموزش تشریح میگردد.
